Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

Guldens-editie, no. 10, 11 en 12. Mary Hollis, door H.J. Schimmel. Te Arnhem, bij D.A. Thieme, 1860.

Wij zijn zoo gewoon om op den titel van elken roman, die in het licht verschijnt, te lezen: vertaald uit het Fransch of Engelsch (zelden uit het Hoogduitsch), dat wij een oorspronkelijken roman, zoo als hier voor ons ligt, niet anders dan met vreugd kunnen begroeten. Het is niet zijn eersteling, dien de schrijver ons aanbiedt; wij kennen hem reeds ook op dit terrein, en ook de kritiek heeft hare stem reeds over schimmel als romanschrijver doen hooren. En al heeft die onbarmhartige, die zoo zelden tevreden is, ook hier niet enkel honigzoete woorden gesproken, haar oordeel heeft den schrijver niet weêrhouden, om nogmaals de gladde baan te betreden en wederom een historischen roman aan te bieden aan het publiek.

[p. 471]

Wij zien ons thans door hem verplaatst in Engeland, tegen het eind der 17de eeuw, ten tijde der regering van karel II en van het beruchte cabal-ministerie, waaronder vooral de hertog van buckingham een groote rol heeft gespeeld. De heldin van den roman is een eenvoudig landmeisje, wonende op het erf eener adellijke familie, de digby's van Hallam-Castle. Met deze familie komt de hertog van buckingham op een toevallige wijze in betrekking en neemt, met goedkeuring der ouders, hun eenigen zoon charles met zich naar Londen, om hem daar een plaats aan het hof te bezorgen. Daar komt hij in aanraking met de bedorven wereld, die het hof omringt en laat zich aanvankelijk medeslepen. Mary, de dochter van een prediker der non-conformisten, met wie buckingham bij zijn verblijf op Hallam-Castle was bekend geworden, ziet zich, bij gelegenheid van een bezoek aan haar gevangen vader, op last van den hertog opgeligt en naar Londen gebragt. Zij weet echter aan den listigen verleider te ontsnappen en komt nu mede op een geheimzinnige wijze aan het koninklijk hof. Hier vervult zij de rol van profetes. Aan alle verleidingen biedt zij weerstand en begint het als hare roeping te beschouwen, om een reinigende kracht van zich te doen uitgaan op hare verbasterde omgeving. Vooral op den koning, die zich door twee maitressen, lady de castlemaine en de hertogin van Portsmouth, tot allerlei geldverspilling en verwaarloozing van de belangen des volks laat vervoeren, op hem vooral oefent zij een wijle een gunstigen invloed uit. Maar alles wordt weêr bedorven door buckingham, die den koning aan hare zedelijke overmagt weet te ontrukken. Charles, wegens een duel met buckingham in den Tower gevangen gezet, wordt door mary verlost. Andermaal heeft hij aan haar zijne redding te danken, bij gelegenheid eener ontdekte zamenkomst met de koningin. Hierdoor ontwaakt in den boezem des jongelings de liefde, die hij reeds als kind voor mary gekoesterd had, maar die door het gedruisch der Londensche wereld onderdrukt was geworden. Mary, zijn speelgenoot, had nooit een ander bemind dan hem, en na veel tegenstand, vooral van de zijde van lady digby, aan wie het veel kostte haar adeltrots te overwinnen, wordt mary de echtgenoot van charles en tegelijk een bron van geluk en zegen voor het doodsche kasteel.

[p. 472]

Ziedaar het beloop van den roman. Door den draad van dit verhaal is een andere draad, die der politieke geschiedenis van dien tijd heengevlochten. Wij leeren daardoor den prins van Oranje kennen, later willem III, die in 1672 den troon van Engeland beklom, en juist in de dagen, waarin de schrijver ons verplaatst, een bezoek brengt aan zijn oom, karel II. Wij worden ingeleid in de handelingen van het cabal-ministerie en bekend gemaakt met den tegenstand van het parlement tegen de geldverspilling van het hof. Wij werpen een blik in de betrekking der Nederlandsche republiek tot de regering van Engeland en Frankrijk en in de verhouding der beide laatstgenoemde rijken onderling. Reeds genoeg, om den lezer, die nog geen kennis heeft gemaakt met mary hollis, te doen vermoeden, dat er veel goeds te lezen staat in de drie deeltjes der Guldens-éditie, door d.a. thieme hem aangeboden.

Zullen wij nu onze lezers tot eene spoedige kennismaking opwekken? met andere woorden, is ons oordeel over dezen nieuwen roman gunstig of niet? Dit is een vraag, waarbij het welbekende spreekwoord niet mag vergeten worden: de gustibus non est disputandum, d.w.z.: de smaken verschillen. Ik begin met te erkennen, dat de S. voor zijn onderwerp op een uitnemende wijze heeft partij getrokken van de geschiedenis dier dagen. Het blijkt dat voor hem macaulay geen vruchteloos werk heeft verrigt. Wij leeren veel van hem, vooral hij, wien de tijd van karel II niet bekend was. Wij bewonderen zijn talent, als hij ons binnenleidt in Hallam-Castle. Wij hebben de eenvoudige mary lief, die door haar puriteinsch geloof in een zwaren strijd overwint en het hart van een koning weet af te trekken van de wereld. Wij verachten den wulpschen buckingham, van wien ons geen enkele deugd wordt vermeld. En toch, bij al het goede, het voortreffelijke, dat schimmel ons te lezen gaf, was ons genot niet onvermengd. Er is een gedeelte in zijn roman, en zelfs een groot gedeelte, dat ons onaangenaam heeft aangedaan en ons geen vrijheid laat om het boek aan iedereen in handen te geven.

Er zijn zonden in de wereld, waarover vrij uit kan worden gesproken. Er zijn zonden, die in een fatsoenlijk gezelschap nooit bij name worden genoemd. Werden de laat-

[p. 473]

sten u voorgesteld op een schilderij, gij zoudt immers nooit zulk een schilderij in uwe huiskamer of in uw salon ophangen. Mogt het gebeuren, maar het zal niet gebeuren, dat gij zulk een schilderij aantreft op een tentoonstelling, ik ben zeker, dat ge uw blik er van afwenden zult. Een roman is ook een schilderij, een schilderij van het menschelijk leven. En nu vraag ik, of de heer schimmel in de tafereelen, die hij ons te aanschouwen geeft, de wetten der kieschheid heeft in acht genomen. Het antwoord is ontkennend, als wij de geschiedenis van mary's wegvoering lezen tot aan hare ontvlugting toe. Het antwoord is wederom ontkennend, als wij worden binnengeleid in de vertrekken van barbara palmers en daar gedwongen worden om getuigen te zijn, hoe de overspelige vrouw de gunsten, die zij onthoudt aan haren wettigen echtgenoot, uitdeelt aan karel II en aan buckingham en aan charles. Het is mijne schuld niet, waarde heer schimmel, als ik nu mijne dochters moet wijs maken, dat uw nieuwe roman niet veel te beteekenen heeft. Men kan toch moeijelijk een fatsoenlijk meisje in zulk onzedelijk gezelschap brengen. - ‘Maar ik heb het hof van karel II willen schetsen,’ zoo antwoordt ge mij, en daar spelen juist die karakters een voorname rol!’ - Daartegenover stel ik de bescheiden meening, dat zulk een hof geen geschikte stof oplevert voor een historischen roman; nu heeft uw mary hollis veel van een edelsteen op een mesthoop. Gij wilt ons dien edelsteen doen bewonderen. Goed; maar leg hem dan eerst op een andere plaats, al komt hij daar ook minder uit.

Ik heb de groote vlek genoemd, die in mijn oog de meesterlijke schilderij van schimmel ontsiert. Kleine vlekken zijn er ook. Daaronder zou ik rekenen, dat hij wat al te dikwijls herinnert aan het embonpoint van lady de castlemaine en aan de lompheid van den prins van Oranje, de verwisseling van liggen en leggen; het gebruik van het werkwoord strooken, waar gesproken wordt van het streelen van een hond en dus alleen strijken gebezigd kon worden, enz.