Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

Uli, pachter. Een verhaal uit het Zwitsersche volksleven. Naar het Hoogduitsch van Jeremias Gotthelf (Albert Bitzius). Door W.J. Mensing. 's Gravenhage, de erven Thierry en Mensing, 1860. II deelen, 504 bladz., in postf. Prijs f 4.40.

Het volksleven is voor den overbeschaafden beschouwer, die slechts voor verfijnd zingenot leeft, alleen zich zelven bedoelt en met aristocratischen blik op de arbeidende menigte als een verachtelijk mierennest nederziet, oppervlakkig en onbeduidend, want hij heeft geen oog en geen hart voor de menschheid rondom hem en hare duurste belangen; doch de menschenvriend ziet in het volksleven, het menschelijke leven in eigenaardige vormen, maar in al den rijkdom van zijn streven en strijden, zijne hoop en teleurstelling; hij aanschouwt er de worsteling van verschillende en groote krachten; betreurt er wereldzin en zonde, slechts onder andere gedaanten dan in beschaafde kringen te voorschijn tredende, en bewondert er edelen christenzin, geloof en deugden,

[p. 374]

welke er zich dikwijls treffend openbaren. Maar het vereischt een scherpen blik, een warm gevoelend hart, eene niet geringe mate van talent, om dat eenvoudig leven in zijne diepte en beteekenis op te vatten en weder te geven; slechts de auteur met die gaven toegerust, maakt het tafereel van het leven en bedrijf van den kleermakersknecht of den sjouwerman leerrijk en aantrekkelijk voor den beschaafden lezer.

Sedert een twintigtal jaren heeft zich de Zwitsersche predikant albert bitzius, onder het pseudonym van jeremias gotthelf, in Duitschland als uitstekend volksschrijver doen kennen, die als zoodanig, slechts door weinigen geëvenaard en misschien door niemand overtroffen is. Hij blijkt een verstandig, ernstig en gemoedelijk leeraar te zijn, wiens levensdoel is menschen te brengen tot het koningrijk der hemelen, die niets klein of gering acht wat in betrekking staat tot het heil zijner broederen, die, in den geest van zijnen grooten zender, zoekt te werken zoo lang het dag is, die bij ervaring het christelijk leven en zijnen strijd heeft leeren kennen, en wiens oog, door de liefde gescherpt, het menschelijk hart, het huiselijk en maatschappelijk leven, in zijn goed en kwaad, zijn lief en leed heeft doorzocht en gepeild, om de bronnen van kwaad en ellende, van zegen en levensgeluk aan te wijzen.

Met zekere voorliefde namen wij Uli, pachter in handen. Reeds het bevallige formaat, de zuivere druk en de vrij goede platen, die ten getale van zes het werk versieren, lokten ons uit, maar bovenal de naam des auteurs, van wien reeds meer dan een verdienstelijk geschrift in dit genre (waaronder ‘Lotgevallen van een boer met schulden bezwaard,’ en ‘Uli, knecht’) in onze taal werd overgebragt. En, inderdaad, bij het lezen bleek het voor ons liggend werk de naam van bitzius waardig te zijn. Wij zagen de menschen uit de boerenwereld gephotografeerd zoo als zij werkelijk zijn, op eene wijze die onze bewondering wekte. Aanschouwelijke, levendige tafereelen, diep menschkundige karakterbeschrijving, talrijke fijne opmerkingen, vol levenswijsheid, vernuft en geest, afwisseling van ernst en luim, en alles doorademd van dat eenvoudig, geloovig, gezond Christendom, dat krachtig troost, vernieuwt en heiligt, dat even ver verwijderd is van de twijfelachtige verlichting en wijsheid onzer

[p. 375]

hedendaagsche ultra-liberalen, als van de ziekelijke bevindingsmystiek der ultra-orthodoxen - ziet, dit alles vonden wij, en het was genoeg om tot het einde onze aandacht te kluisteren, in weerwil dat de opmerkingen tusschen de teekeningen, wat al te overvloedig en uitvoerig zijn uitgevallen. Men wordt door dit boek niet slechts aangenaam bezig gehouden, maar ook werkelijk meer gesticht dan door een aantal preken vol per-force-jagt op welsprekendheid, die walging wekt, of vol alledaagsche onbeduidendheid, die onbevredigd laat.

De hoofdpersonen in dezen volksroman zijn uli en zijne vrouw vreneli; de eerste een pachter, die met weinig geld eene groote hoeve aanvaart. Eerlijk, wakker en werkzaam, kampt hij met ingespannen ijver om vooruit te komen, maar wordt zoozeer in zorg en beslommeringen verward, dat zijn oog allengs van het hoogere wordt afgetrokken, in weerwil dat zijne flinke, moedige, innig godsdienstige vreneli hem als zijn goede engel ter zijde staat; haar invloed vermindert naarmate die van aardsgezindheid, hebzucht en valsche vrienden toeneemt; het goede zaad, in zijn hart aanwezig, dreigt verstikt te worden door de doornen en distelen - tot dat ter goeder ure, indrukwekkende gebeurtenissen het geweten wakker schudden en het christelijk leven sterker dan immer doen ontwaken, dat zich nu heerlijk ontwikkelt. Deze hoofdpersonen zijn met eene kennis van het hart, ook in zijne schuilhoeken, geteekend, dat wij met hen gevoelen, en hun inwendig leven, geleidelijk ontwikkeld, als voor onze oogen zien bloot gelegd. Joggeli en zijne vrouw, wie de hoeve toebehoort, zijn met niet minder talent geschetst; hij als de inhalige, liefdelooze, listige boer, die, ofschoon rijk in geld en goed, dood arm is in edele beginselen en altijd twistende met God en menschen; die het levenskruis is zijner brave vrouw, eene beproefde christin met veel ervaring en eenvoudige wijsheid, wier sterk geloof en groote liefde voor de armen helder en aanlokkend in het licht komen, zoodat het oog met welgevallen op dit welgelukte beeld rust. Maar vooral wordt - om van andere nevenfiguren te zwijgen - de aandacht getrokken door het portret van hagelhans van blitzeloch, eene excentrieke, ruwe persoonlijkheid, zoo als currer bell er wel vele meesterlijk heeft gemaald. Sterk en reusachtig naar ligchaam en geest, woeden hevige driften in

[p. 376]

hem, die door de miskenning der menschen ontvlamd, eene woestheid in hem ontwikkelen, welke God noch menschen schijnt te ontzien, zoodat hij de schrik van den omtrek wordt en zijn naam de kinderen doet rillen, maar bij wien onder die ruwe schors eene edele kern ligt verborgen, hetwelk nu en dan verrassend te voorschijn komt. Nadat deze hagelhans, door eene kleine geheimzinnigheid omhuld, eene wijle den lezer heeft geboeid, wordt hij het, die in het lot der hoofdpersonen ingrijpt, en daaraan eene schoone en bevredigende uitkomst geeft.

Doch wij gaan niet verder met de schoonheden in dit drama aan te wijzen, dat wij u, die het ware en goede in den roman verlangt, met volle overtuiging aanprijzen. Maar voor u, mijnheer, die, vermoeid van het najagen van zingenot, in uw voltaire uitgestrekt, met een paul de kok of eugène sue in de hand, u vergast in de schilderingen, die voldoening geven aan uwe reeds bezoedelde verbeelding, voedsel voor onreine lusten - voor u zijn deze bladen niet geschreven. Ook voor u niet, jonge dame, die gaarne door geheimzinnige intrigues en schokkende voorvallen, uwe verbeelding prikkelt en uw hart voelt jagen; want, och, het ontwikkelt zich hier alles dood eenvoudig en alledaags, zoodat men telkens denkt: zoo zijn er! Tout comme chez nous!

Wij maken den bekwamen vertaler ons welgemeend compliment. Bitzius vloeit zoo over van eigenaardigheden, woordspelingen, spreekwijzen en volksuitdrukkingen, dat de overzetting wel een zwaar werk moet geweest zijn, en toch moeten wij verklaren, dat deze taak door den heer mensing op voortreffelijke wijze is volbragt.

Zullen we nu nog een lijstje leveren van woorden en zinsneden, die stof tot bedenking of berisping kunnen geven, en zoo, ten slotte, eenige scherpe disteltjes voegen in den krans, dien wij schrijver, vertaler en uitgevers vlochten, of wel daardoor voor ons zelven, den lof van recensentenscherpzinnigheid zoeken te verdienen? Het snuffelen viel evenmin in onzen smaak als zulke bedoelingen ons eigen zijn, en bovendien hebben wij maar weinig van vorenbedoelde vlekjes gevonden.

p. duys.