Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

Proeve ter beantwoording der vraag: Wat ter bevordering van beschaving in Nederlands-Indië kan worden gedaan; door J.P. Freijss, Secretaris van het Genootschap van in- en uitwendige Zending te Batavia. Amsterdam, H. Höveker, 1859. In 8vo., 54 blz. Prijs f 0,50.

Deze brochure, 't mag erkend worden, bevat vele bijzonderheden, die der aandacht van in de behandelde zaak belangstellenden zeer waardig zijn; de S. geeft menig blijk, van niet als een blinde over de kleuren te oordeelen, maar uit aanschouwing en ervaring te redeneren, en ongetwijfeld streeft hij naar een goed doel. Het veel onderscheidene der Indische bevolkingen verliest hij niet uit het oog, evenmin

[p. 369]

als de velerlei oorzaken, die de beschaving onder haar tegenwerken, en hij geeft middelen aan, die, zijns inziens, haar konden bevorderen. Wij zullen wel niet instemmen met hen, die, uit laag eigenbelang, haar verhinderd zouden willen zien: op den duur laat zij zich ook niet ketenen, en op den duur zou de verhindering, zelfs aan het vermeend belang niet bevorderlijk blijven. Ter andere zijde kunnen wij ook niet in alles met den S. instemmen. Zijne middelen, welgemeend en vereerenswaardig zeker, komen ons voor, niet zoo gaaf en algemeen toepasselijk, in vele gevallen wat al te zeer op den langen, langen weg te zijn, waar krachtiger, knellender maatregelen uit de omstandigheden meer aanbeveling ontleenen, ja, hoe ook het zacht gemoed stuitende, toch de eenig aanwendbare zijn, zoo men eenig resultaat verlangt. Het voorbeeld der apostelen is zeker allervoortreffelijkst, en wij hebben den hoogsten eerbied voor die mannen; maar de manier van mahomed, die van karel den Groote, is te harer plaatse ook niet zoo volstrekt te verwerpen, zelfs xaverius' stoomdoop kan wat goeds werken. De Godsregering duldde ze en liet ze dienen tot hare groote, weldadige oogmerken. 't Ligt maar aan de omstandigheden, en wie deze miskent, zal, ook bij den besten wil, den vurigsten ijver en eene stalen volharding, niet veel uitrigten. Verplaats paulus, van den Atheenschen Areopaag onder de moordende Dayakkers...... Van deze gesproken, de S. zegt op blz. 8: ‘zoo als de Dajakkers en Alfoeren nu nog koppensnellen, kan er niet veel ontwikkeling verwacht worden’ - heel juist; maar houd er nota van; - ‘persoonlijke veiligheid is, zoowel voor den handelaar als voor den zendeling, noodig’ - toegestemd, - ‘waartoe de vestiging van gezag onder hen vereischt wordt, ten einde het koppensnellen onder hen te doen ophouden’ - gezag, best! maar...... ‘hiertoe zal de beschaving van het Christendom het krachtigst kunnen medewerken.’ Ja wel - als zij er eerst is, zal zij dat zeker kunnen, anders zou zij al weinig beteekenen; maar - de S. zelf zegt het - ‘omdat zij koppensnellers zijn, is er niet veel ontwikkeling te wachten,’ daarom kan de C. beschaving er dus vooreerst nog niet komen, en zij moet er komen om het te doen ophouden......? 't Gaat toch wel mank? Zoo dus de beschaving van het Christendom het doen moet, zal het nog wel eeuwen aan-

[p. 370]

houden, menige kop nog vallen en zullen meermalen tooneelen plaats hebben, als, om dit slechts te noemen, laatst met de Onrust...... (doch de brochure is gedateerd: Maart 1857). Aux grands maux les grands remèdes. Tot de voor de beschaving aldaar vooraf noodwendige vestiging van gezag worden gevorderd geweldige, althans overstelpende maatregelen, zij het ook dat daarbij eenige of zelfs vele koppensnellers-koppen het moeten ontgelden; en, als het gevestigd is, worde het evenzeer gehandhaafd, regtvaardig maar met onwrikbare vastheid en kracht, en worde, vooral op het aankomende geslacht het compelle intrare, ook wel letterlijk, toegepast. Zoo zou men ligt in jaren verder komen, dan in eeuwen met bloot apostolische prediking; overheerlijk is die, waar men, zooals de apostelen, met menschen te doen heeft; doch men meene niet, dat men in de verraderlijk koppensnellende Dayakkers en Alfoeren menschen voorheeft, al hebben zij er de uiterlijke gedaante van, maar meer ook niet: 't zijn nog wilde dieren, of nog erger. Met wilde dieren nu gaat men dus te werk: waar ze niets dan gevaar dreigen, verdringt men ze of roeit ze uit; waar ze getemd kunnen worden, maakt men er nuttige huisdieren van. Zoo temme men, door zedelijke, maar niet minder, of meer, door stoffelijke overmagt, die mensch-beesten eerst tot menschelijke, zedelijke menschen; later kan men er ook opzettelijk Christenen van maken, zoo men het daartoe nog noodig acht, er de kleur van die of deze geloofs-gezindte over te strijken, - maar een menschelijk, zedelijk mensch, hoe eenvoudig ook, is per se Christen, in zijne mate, al hadde hij zelfs nooit den naam hooren noemen van Hem, die het verheven beeld gaf te aanschouwen van den volmaakten mensch, den zoon der Godheid!

't Is mogelijk dat menig zoet gemoedelijke, die, tijd en omstandigheden uit het oog verliezende, in mahomed alléén een eerzuchtigen bedrieger ziet, en in karel tegenover de Saksers slechts een geweldenaar, voor maatregelen, als hier ondersteld, met vromen afschuw terugdeinst. Zoo zij in de praktijk mogelijk waren, zouden wij er niet zoo voor schrikken, en wij raden den zachtgezinde, zich maar niet bloot met de gemoedelijke prediking des Evangelies, of van 't geen hij er voor houdt, daarheen te wagen, zoo hij eenig ‘zwak heeft voor 't behoud van zijn hnikkert.’ De proeven liggen

[p. 371]

nog versch in 't geheugen, althans bij steller, die op de Onrust een onvergetelijken discipel verloor.

't Uitwendige der brochure is voldoende. Tegenover den titel staat, onder 't opschrift: errata, aangeteekend één erratum, reeds in den tweeden regel. Er was echter ruim gelegenheid om den inhoud dáár met het opschrift in overeenstemming te brengen.

o.d.