Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

Overzigt der voornaamste bepalingen betreffende de sterkte, zamenstelling, betaling (,) verzorging en verpleging van het Nederlandsche leger, sedert den vrede van Utrecht in 1713 tot den tegenwoordigen tijd. Hoofdzakelijk op voet van vrede. Door H. Hardenberg, Militaire Intendant der 1ste klasse. Eerste gedeelte. Te 's Gravenhage, bij de Gebroeders van Cleef, 1858. In gr. 8vo. 246 blz. Prijs f 2.

Ref. heeft lang gewacht met het aankondigen van dit werk, omdat hij hoopte daarvan beide gedeelten te zamen kunnen nemen; daar evenwel het tweede nog niet verschenen is, wil hij niet den schijn op zich laden, alsof de arbeid van den heer hardenberg bij hem in het vergeetboek geraakt ware; daarvoor is dit te belangrijk, en heeft Ref. het met te veel genoegen gelezen. Dat deze zoo even melding maakte van het lang uitblijven van het tweede gedeelte, gelde in geenen deele voor eene verwijting aan den verdienstelijken schrijver van dit overzigt; dit toch is geen arbeid welke slechts weinig tijds vereischt, en het zou onbeleefd zijn van den schrijver, die van zijnen kostbaren tijd zooveel wilde afzon-

[p. 217]

deren, om aan zijne landgenooten een zoo belangrijk en in de bewerking zoo veel moeite vereischend werk te schenken, eene overhaaste uitgave van het tweede gedeelte van zijn Overzigt te vorderen, vooral omdat de beide deelen, elk afzonderlijk als een geheel kunnen worden beschouwd.

Ref. had eene andere, bijzondere reden voor zijn verlangen naar het tweede gedeelte, waardoor hij het aankondigen van het eerste steeds uitstelde. Het is de volgende: de heer h. schrijft aan het slot van zijn voorwoord: ‘Indien deze bijdrage eenigermate tot de overtuiging mogt leiden, dat men in vroegere dagen tot onderhoud van het leger, bij soms mindere welvaart, aanzienlijke sommen noodig achtte en toestond, dat er tegenwoordig bij ons leger in het toekennen van rangen en bezoldigingen geen weelde heerscht en dat ook de wijze van beheer in den tegenwoordigen tijd, den toets der vergelijking niet behoeft te schromen, dan gewis zouden wij ons hoogst beloond achten voor de moeite aan dezen onzen arbeid besteed.’ Onverholen wordt het in deze woorden uitgesproken, dat de schrijver met de uitgave zijner historie van de administratie een tendenz had. Hij wil zijnen lezer doen zien, hoe het in het verledene toeging, met het doel om hem tot eene vergelijking met het tegenwoordige, en bijgevolg tot een gunstig oordeel over het tegenwoordige te doen komen. Om nu te kunnen inzien, in hoeverre de schrijver zijn streven bereikt heeft, is het noodig, dat men zijn werk in zijn geheel voor zich hebbe, vooral hier, waar de punten van vergelijking zich in het tweede gedeelte menigvuldiger zouden opdoen dan in het eerste; daarom wachtte Ref. zoo lang met het inzenden zijner aankondiging.

Moet Ref. zijn oordeel uitbrengen over de genoemde door den heer hardenberg uitgesproken tendenz, - hij kan ze niet anders dan prijzenswaardig noemen; het onverstandig klagen van het groote publiek over eene weelde bij de inrigting van ons leger, welke waarlijk niet bestaat, te willen doen ophouden, is een streven, dat bij velen symphatie zal vinden. Maar - of op grond van de geschiedenis welke de heer h. voor zijne lezers schrijft, met regt conclusies ten gunste van het tegenwoordige kunnen genomen worden, mag men betwijfelen. Ref. gelooft met den schrijver, dat er in de inrigting van ons leger ontzaggelijk veel verbeterd is, en dat

[p. 218]

het klagen over de te groote kosten van het budget van oorlog ongerijmd is; maar men kan in deze zaak het verledene onmogelijk met het tegenwoordige vergelijken; de geheel veranderde omstandigheden, zoowel in de politieke verhouding van ons vaderland tot de overige Europesche mogendheden, als in de verhouding van het leger tot den staat, maken het verledene en het tegenwoordige hier tot ongelijkmatige grootheden, welke niet vergeleken kunnen worden.

De bekwame schrijver duide Ref. deze opmerking niet ten kwade, maar neme de verzekering van dezen aan, dat die opmerking niets van de hooge waarde afneemt, welke door hem aan het Overzigt wordt toegekend. Uitstekend toch mag de arbeid van den heer h. worden genoemd, en allen wie onze militaire zaken ter harte gaan mogen het den schrijver dank weten, dat juist hij, die als chef der administratie en door zijne ongemeene talenten zoo meer dan anderen daartoe in staat was, zulk eene veelomvattende taak heeft op zich genomen. Moge hij door algemeene belangstelling in zijnen gansch niet gemakkelijken arbeid eene aangename belooning ondervinden, moge hem den lust worden geschonken, om dien arbeid ten einde te brengen.

Aan alle officieren, vooral aan die der administratie, en aan aanstaande kwartiermeesters wordt dit werk met aandrang aanbevolen; ook vele leden onzer vertegenwoordiging zullen het met vrucht lezen. Den heeren van cleef dank voor hunne nette uitgave.