Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

[p. 193]

Boekbeschouwing.

Gordel en wijnkruik. Jeremia XIII:1-17. Gedachten over de zonde en hare ellende, door J.H. Gunning Jr. (Uitgegeven ten voordeele van armen te Hilversum.) Te Utrecht, bij Kemink & Zoon, 1859. 121 blz. Prijs f 1. -

Bij het lezen van den zonderlingen titel van dit boekje, zal niemand zeker vermoeden wat er de inhoud van is. Daarom was de nadere aanduiding wel noodig: Gedachten over de zonde en hare ellende.

De titel, welke ons herinnert aan het min gelukkige opschrift van van koetsveld's overschoone leerrede: Moorman en luipaard, is ontleend aan het 13de hoofdstuk van jeremia, alwaar het volk van Israël vergeleken wordt bij een' gordel die verrot was in het water van den Euphraat, en bij kruiken of flesschen met wijn gevuld die tegen elkander aan stukken gestoten worden.

Eene inleiding bevat de geschiedenis van het ontstaan van dit boekje en dan volgt het stuk zelf, dat geheel den vorm eener leerrede heeft en welks onderwerp is: de zonde in haren aard en wezen gelijk zij dat in haren voortgang openbaart.

In het eerste deel vinden wij eene duidelijke tekstverklaring van vs. 1-11, en vervolgens de aanwijzing dat die gordel, welke door de verberging aan den oever van den Euphraat al zijne schoonheid en vastheid had verloren, niet alleen van Israël, maar van elken zondaar het beeld is. Wij vinden er in ontwikkeld hoe de zonde hare eigene straf medebrengt en voor den mensch onteerend en verdervend is.

Het tweede deel behandelt vs. 12-14. Daarin wordt uiteengezet de voortgang der zonde welke den mensch bedwelmt en eindigt met verdelging, even als de flesschen wijn tegen elkander gestooten en vernield werden.

De beide laatste deelen bevatten de toepassing, het derde overeenkomstig het 15e en 16e; het vierde overeenkomstig het 17e vers.

Wij hebben in dit werkje veel met groote ingenomenheid gelezen. Oorspronkelijke, vruchtbare denkbeelden, eene

[p. 194]

mannelijke taal, vreemd aan de waterigheid van vele andere geschriften, hooge ernst bij de behandeling van het gewigtige onderwerp, afkeer van al wat flaauw en conventioneel is - dat is het wat wij vonden op vele bladzijden dezes boeks, bladzijden vol gloed en leven.

Treffend en waar is de voorstelling van de zonde, niet als eene verzameling van zondige bedrijven, maar als een beginsel welks aard is: verloochening der menschelijke natuur, opstand tegen God.

Vooral beamen wij het denkbeeld dat den geheelen gang van dit geschrift beheerscht, dat het verband tusschen zonde en ellende, tusschen godsvrucht en geluk niet, zooals veelal geschiedt, moet gezocht worden in een willekeurig besluit van God, dat ook wel eens anders had kunnen uitvallen, maar in den aard van zonde en godsvrucht die noodzakelijk hunne gevolgen medebrengen, waarbij men echter niet te denken heeft aan een blind noodlot, waardoor Gods bestuur wordt buitengesloten, maar de aard der dingen zelf is de wil van God. Wanneer ik zeg: de zonde brengt hare eigene straf mede, dan is dit hetzelfde alsof ik zeg: God straft de zonde, m.a.w. de noodzakelijke gevolgen der zonde zijn de straffen Gods. Voorzeker eene veel omvattende, vruchtbare waarheid welke in het voor ons liggend geschrift schoon ontwikkeld wordt.

Evenwel tot de schoonste gedeelten rekenen wij blz. 63-66, waar de S. in krachtige taal zich verzet tegen hen die in de godsdienst maar wat geven en nemen, het Evangelie aannemen alleen in zooverre als de waarheid hun niet lastig wordt en daarom telkens uitroepen, dat men in de godsdienst toch niet overdrijven moet. Na eene puntige karakterschets van de zoodanigen die ons, zoo wij ons niet bedriegen, herinnerde aan eene dergelijke eenmaal door de gasparin gegeven van de rigting der Révue Chrétienne vertegenwoordigd door e. de prensensé, laat hij deze gelijkenis volgen.

‘Wanneer een koningszoon van het hof zijns vaders naar een vreemd land is weggeloopen, en het koningrijk dat voor hem bestemd was onder het getier van gemeene kroeggenooten vergeten heeft; zoolang hij nog nu en dan eene walging gevoelt en zijne edele bestemming herdenkt en zich van de verleiding tracht los te scheuren, zoolang is er hoop, al

[p. 195]

heeft hij niet meer dan lompen om het verdierlijkt ligchaam hangen en al vloekt en mishandelt hij den dienaar zijns vaders die hem is nagereisd om hem terug te brengen. Maar wanneer hij dien dienaar met een beleefden handdruk te gemoet voert; lieve vriend ik ben overtuigd dat gij het goed meent; ik prijs uwe welwillendheid en verzoek u ook wel zeer, mijn geachten vader hartelijk en eerbiedig van mij te groeten. Maar inderdaad ik gevoel mij hier te huis en op mijn gemak; zeker, in die kroegen en bordeelen was het te erg, maar dit ga ik voortaan ook nalaten en heb nog geld genoeg over om als een fatsoenlijk burgerman te leven - dan is er geene hoop meer.’

Gij zult het met ons zeggen, die deze bladzijden leest, dat het gedrag van zulke naamchristenen al niet beter kan geteekend worden.

Zulke bladzijden hier en daar lezende, hebben wij grooten lof den schrijver toe te brengen. Niet alzoo wanneer wij het werkje in zijn geheel beschouwen.

Het is de uitbreiding eener het vorige jaar te Hilversum gehoudene leerrede, maar wat is deze door die uitbreiding geworden? Het is nu eene leerrede in enorm groote afmetingen, getuigen de ruim 100 bladzijden die zij beslaat. Het is een mislukt geheel. Door al die bijvoegingen mist het het eigenaardige eener gesprokene rede en tevens den afgeronden vorm eener verhandeling. De inhoud is hier en daar te geleerd voor eene leerrede, de gedachtengang te ongeregeld voor een wetenschappelijk stuk. Het zijn losse gedachten door een' dunnen draad aan elkander geregen. De S. brengt er alles in wat hem voor den geest komt, zooals blijken kan uit het naschrift over het afschaffing-genootschap, dat zeker niemand daar ter plaatse verwachten zou, hoeveel waars het ook bevat.

Ook missen wij op vele plaatsen de zoo noodige klaarheid van uitdrukking. Somwijlen was het ons onder het lezen of wij eene vertaling voor ons hadden van den eenen of anderen nevelachtigen Duitschen godgeleerde van den nieuweren tijd. Die indruk maakte op ons vooral de inleiding waarin de S. zonder duidelijke aanleiding gaat ontwikkelen, dat: ‘de gemeente Gods woord verkondigt bij monde van den voorganger.’

[p. 196]

Vreemd scheen ons ook die lange omhaal van woorden die S. blz. 87 en verv. noodig heeft om de eenvoudige waarheid uit te spreken: dat ook na den val in den mensch de stem van het geweten blijft spreken.

Misschien heeft dit nevelachtige, duistere zijnen oorsprong in de zamenvoeging van beginselen der nieuwere theologie met oudere godgeleerde begrippen. Men doet geen nieuwen wijn in oude lederen zakken.

Wij gelooven dat dit geschrift oneindig veel zou gewonnen hebben, wanneer S. zich meer had toegelegd op helder en geregeld denken over zijn onderwerp.

H.

b.