Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

[p. 127]

Gedenkwaardigheden uit de geschiedenis van Gelderland, door onuitgegeven oorkonden opgehelderd en bevestigd; door Mr. Is. An. Nijhoff, Archivaris van Gelderland. Zesde Deel, Eerste Stuk. Karel van Egmond, Hertog van Gelre, Graaf van Zutphen. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff & Zoon, 1859. In gr. 4to. 460 pag.

De geleerde en ijverige auteur dezer Gedenkwaardigheden is met de uitgave van het Eerste Stuk van het Zesde Deel aan een zeer belangrijk gedeelte zijner taak gekomen. De regering van den vorst, die zooals de schrijver met regt van hem getuigt, als werktuig te beschouwen is in de hand der Voorzienigheid, om Gelderland te doen zijn, wat het later geworden is, toen het zich aansloot aan de andere Nederlandsche gewesten om pal te staan in den vrijheidsoorlog tegen het overmagtige Spanje, - die regering moet wel een zeer belangrijk veld zijn voor den arbeid des geschiedvorschers. De heer nijhoff verklaart bovendien in zijne voorrede - en wij zien het in dit stuk bevestigd - dat er overvloed van bouwstoffen voor dit gedeelte van zijn werk voorhanden was, en dit is ons eene rede te meer, om ons in de uitgave te verheugen, en met dankbaarheid op te merken, met hoe veel zorg en naauwkeurigheid er van dien overvloed gebruik gemaakt is, met welk eene juiste kenze er gekozen en geschift is uit den ouden voorraad, met welk een stalen ijver alles onderzocht, met welk eene scherpzinnigheid alles gewogen en getoetst is, met welk eene vooringenomenheid met zijne taak door den schrijver gearbeid is.

De overvloed van bouwstoffen, welke den Gelderschen Archivaris, voor dit gedeelte van de geschiedenis van Gelderland ten dienste stonden, was zoo groot, dat de historie van hertog karel in drie stukken het licht zal zien, waarvan wij hier het eerste voor ons hebben, dat de geschiedenis van den wederspannigen vorst behandelt tot na het treffen van het bestand, dat in 1513 tusschen de landvoogdesse margaretha en den hertog gesloten werd voor den tijd van vier jaren.

Het is een woelig tafereel dat ons over dit tijdvak voor oogen wordt gesteld, een aanhoudend afwisselen van oorlogen die met woede gevoerd, van verdragen die met

[p. 128]

trouweloosheid geschonden worden, een aanhoudend afwisselen van winst en verlies van beide de strijdende partijen, maar dat toch zich reeds als een voorspel van karels val vertoont, eene reeks van bewijzen voor en tegen het regt van den hertog op Gelder's troon aangevoerd, met eene spitsvondigheid en partijdigheid, welke bijna met die van alle pleitbezorgers en diplomaten onzer dagen gelijk te stellen is; voorstellingen van geldgebrek onder de regerende vorsten dier dagen, en van middelen om daarin te voorzien, evenzeer ten koste der onderzaten, als die welke zoo menigmalen in latere dagen onder anderen vorm zijn aangewend.

De lotgevallen van karel van egmont zijn bij uitnemenheid romanesk; in zijn streven is hij, hoewel meestal niet gelukkig, toch bij uitstek volhardend, het strijden voor zijne eigen belangen wist hij altijd listig te doen voorkomen als een strijden voor Gelder's eer en onafhankelijkheid, en dit een en ander is de oorzaak geweest, dat in de openbare meening zijn beeld vaak met de aureool der grootheid omgeven is, waarvan de heer nijhoff in zijn Voorberigt gewaagt. Dat die aureool voor den geschiedvorscher veel van haren luister verliest, kan ons niet verwonderen. Deze toch is niet vatbaar voor het romaneske; voor hem bestaat het medelijden per se met hem die het onderspit delft, niet; hij neemt, wanneer hij zijne taak uitbreidt, en zich van geschiedvorscher tot historieschrijver verheft, de geregtige schalen der geschiedenis in de hand, en bij zijn pragmatiseren geldt alleen het verdiend en het onverdiend; voor hem wordt menig vorst of ander historisch persoon, die de sympathie van het groote publiek geniet, gewogen en te ligt bevonden. Daarenboven is karel van egmont niet zoo algemeen bewonderd als de heer nijhoff meent; zijne tijdgenooten onder zijne onderzaten mogen door nationaal gevoel gedreven hem voor een deel bewonderd en aangehangen, ja sommigen hem waarlijk lief gehad hebben; later mogen sommigen zich door hunnen haat tegen de Oostenrijksche politiek zoo ver hebben laten leiden, dat zij karel, alleen omdat hij de geduchte vijand van het Oostenrijksche huis was, hoogachtten, of wel zich door medelijden met zijne ongelukken hebben laten verblinden, - verreweg de meesten zullen de veinzerij van den Gelderschen hertog verfoeijen, van de trouweloosheid en meineedigheid,

[p. 129]

waaraan hij zich zoo dikwerf schuldig maakte een afschuw hebben, en de listige en onopregte politiek welke zijne regering kenmerkte evenzeer als die van het Oostenrijksche hof verachten, en zijne oorlogszucht, waaraan hij zijn volk opofferde, verre van prijzenswaardig vinden. Zeker echter is het, dat door de onderzoekingen van den heer nijhoff, karel in een nog ongunstiger daglicht komt dan vroeger.

Den vorst geheel te beoordeelen, zoo als hij ingevolge de uitgave der oorkonden uit verschillende archieven beschouwd moet worden, - het zal eerst juist kunnen geschieden, wanneer de overige stukken van dit deel der Gedenkwaardigheden het licht zullen zien. Van deze stukken zal het tweede loopen tot aan het vredesverdrag van Gorinchem in 1528, terwijl de auteur ons belooft aan het slot van het derde of laatste stuk een overzigt te zullen geven van land en volk, zoo als zich die gedurende karels regering vertoonden, en daaraan registers van plaatsnamen, personen en opgehelderde woorden en spreekwijzen toe te zullen voegen.

Wij wenschen den geleerden onderzoeker van Gelders geschiedenis kracht en lust toe om zijn uitvoerigen en degelijken arbeid te voltooijen; onze aanbeveling heeft zijn werk niet noodig, daarom spreken wij alleen onze groote ingenomenheid er mede uit. De Gedenkwaardigheden is een werk van blijvende waarde, en naar den eisch solide uitgegeven

d.