Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

Almanak voor het Schoone en Goede 1860. Met twee staal- en twee pothographie platen. Te Amsterdam bij A. Jager. 1859. In 12vo, 223 blz. f 2,00

't Bandje - dood eenvoudig, maar keurig net, goed en stevig; de twee staalgravures, zoo uitnemend als we gewoon zijn die door den heer jager ons sedert eenige jaren in zijn almanak zien aangeboden en... een paar photographie platen, die, vooral met het oog op de tweede, bewijzen dat de uitgever ook de muze der beeldende kunst, eenige meer dan alledaagsche offers voor zijn boekske wist af te dwingen.

[p. 81]

Voor zoo ver 't uiterlijk. Nu, de inhoud. Bij de twee staalplaten schreef van der bilt la motte zijne ‘liesbeth’ eene dorpsvertelling, die circa 100 pag. van het jaarboekje eischte. Als ge me vraagt, of ietwat meerdere verscheidenheid geene aanbeveling te meer voor den almanak ware geweest, ik zou die vraag niet ontkennend willen beantwoorden, maar had ik om den wille dier verscheidenheid, la motte's novelle moeten missen, ziet, dan weet ik zeker, dat negen van de tien kansen in 't nadeel van den lezer waren geweest. Deze dorpsvertelling toch is een juweeltje van 't eerste water, ze munt uit door diepte van gedachte, door eene meesterlijke descriptie, door gloed, leven en een stijl die eene geoefende hand verraadt; ik moet gulweg zeggen, dat mij maar zelden eene novelle onder 't oog kwam, die zoo in ieder opzigt geacheveerd mag genoemd worden en... waaraan de vlekjes zoo vreemd zijn, die anders aan la motte's dorpsvertellingen - hoe uitnemend overigens ook - wel eens gevonden worden. Wie ooit eene anthologie uit de werken van Nederlandsche schrijvers bijeen zamelt, hij vrage aan la motte de vergunning om zijne beschrijving van liesbeth's nachtwake en maarten's omzwerven op het slagveld, daarin op te nemen; die beide gedeelten van deze vertelling zijn modellen van descriptiven stijl.

Nog werd er proza geleverd door den heer donkersloot en mevrouw mackenstein-koning. 't Is te zeer proza, dan dat deze bijdragen, onzes erachtens, niet gerust in portefeuille hadden kunnen blijven. Onze letterkunde had er evenmin schade bij geleden, als ze nu bij de uitgave gebaat is.

De heer jager was zonderling in de keuze zijner medewerkers, wat het proza gedeelte ten minste betreft. La motte opent de rei; de rijkbegaafde Mr. c. vosmaer sluit die met zijne heerlijke Mona. Op die wijze moesten de heer donkersloot en mevrouw mackenstein wel geeclipseerd worden. Wat ik van la motte's ‘liesbeth’ zeide, 't is ook ten volle op vosmaer's ‘Mona’ van toepassing. Toch is 't onderscheid tusschen de geestesrigting van die beiden, vooral in deze verhalen zigtbaar opvallend, la motte is 't geniale talent, 't welk alleen de menschen en hunne omgeving behoeft te zien om een tafereel van hun leven, lieven en lijden te ontwerpen, dat vooral door de plastische voorstelling moet uitmunten; vosmaer is 't genie, door de wetenschap, door diepe, ernstige studie ge-

[p. 82]

voed. Hij staat ontegenzeggelijk hooger dan zijn kunstbroeder in wiens gezelschap ik hem thans ontmoet. Die zijne ‘Mona’ gelezen en wie bij zijne ‘Mona’ gedacht heeft, zoo als men er bij denken moet, hij zal met ons moeten erkennen, dat vosmaer, vooral ten gevolge van zijne diepere kennis en hoogere geestesontwikkeling, niet alleen hooger dan la motte, maar ook hooger dan cremer en keller staat. Deze drie hebben in meerdere of minder mate iets dat aan dickens en auerbach herinnert; bij vosmaer denken wij onwillekeurig aan kingsley. De gaven des geestes zijn vele en velerlei.

En nu de poëzij. ‘Elvire's huwelijksdag’ door wijsman is een oud thema, niet nieuw en ook niet bij uitnemendheid gevarieerd. Scheltema's dichterlijke bewerking van jesaja 52 en 53 is een bewijs hoe de dichter bij magte was de stoute ideën van den profeet op krachtige wijze te versifieren; ten kate's ‘schoonste roos der wereld’ is eene navolging, die getuigt hoe bijna geen onzer dichters den vorm meester is als hij, en wel niet eenen zoo bij uitnemendheid de tolk mag geacht worden van wat andere geesten hebben gedacht en andere stemmen gezongen. 't Bijschrift, 't welk hij bij eene photographie onder den titel ‘Verleden en toekomst’ ten beste gaf, is een liedeke vol gevoel, de uitstorting van eene dichterlijke, geloovige ziel. Wanneer ik u gezegd heb, dat ik met het oog op prudens van duyse's ‘clotilde aan haren eerstgeborene’ 't bejammeren zou wanneer men een standbeeld te Dendermonde ging oprigten voor den dichter, maar 't gaarne zien zou dat men eene eerezuil stichtte voor den wakkeren kampioen der Vlaamsche zaak, dan zult gij 't mij wel willen vergunnen, dat ik deze aankondiging sluite met de verklaring dat het zangerige ‘Voetjes wasschen’ van den grijzen withuys, naar Ref. oordeel, de eerekroone verdient, wanneer er eene vergelijking gemaakt wordt tusschen de dichtstukken in den almanak voor 't schoone en goede 1860.