Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Iets over vóór-historische bewoners van Europa.
naar D. Schaffhausen.

Prof. schaffhausen geeft naar aanleiding van een in het begin van 1857 gevonden zeer ouden schedel, dien hij beschrijft, een overzigt van het eigenaardig kenmerkende der oudste schedels, die men met voldoende zekerheid afkomstig kan rekenen van volkstammen, die in een staat van de uiterste wildheid Europa bewoonden vóór en ten tijde dat de Germanen uit Azië naar Europa doordrongen.

[p. 337]

De bedoelde schedel werd met een geheel menschelijk geraamte gevonden in eene kalkgrot van het Neanderdal bij Hochthal tusschen Dusseldorf en Elberfeld. Die grot was van boven af, hoewel met moeite, toegankelijk. Haar oneffen bodem was bedekt met eene 4 à 5 voet dikke laag van leem, gemengd met niet zeer talrijke stukken hoornsteen. Bij het opruimen van die laag vond men het bedoelde geraamte, en wel van de opening der grot af, eerst den schedel, en verder de overige beenderen, alle in horizontale ligging. Zóó werd door twee werklieden die met deze werkzaamheid bezig waren en op de plaats zelve daarover gehoord werden, ten stelligste verzekerd. In het eerst vermoedde men in het geheel geen menschelijken oorsprong voor deze beenderen, en eerst verscheiden weken nadat zij gevonden waren, werden ze door Dr. fuhlrott als zoodanig erkend en in veiligheid gebragt. Daar de arbeiders de belangrijkheid van hunne vondst niet vermoedden, gingen ze bij het verzamelen der beenderen zeer onachtzaam te werk en verzamelden vooral de groote, zoodat het waarschijnlijk volledige skelet alleen zeer broksgewijze in handen van Dr. fuhlrott gekomen is. Voor de verdere ontleedkundige beschrijving van den schedel en de overige deelen van het skelet, moeten we naar het oorspronkelijke in müller's Archiv fur Anatomie und Physiologie, 1858, N^o. 5, verwijzen.

Evenzoo werd in 1847 bij Plau in Mecklenburg eene belangrijke vondst gedaan. Daar werd in fijn zand, 6 voet diep onder den beganen grond, een menschelijk geraamte gevonden in hurkende, bijna knielende houding, met gereedschappen uit hoorn aan zijne zijde: eene strijdbijl uit hertshoorn, twee bewerkte houwtanden van wilde zwijnen en drie aan den wortel doorboorde snijtanden van een hert. Aan dit graf werd een hooge ouderdom toegeschreven, daar iedere beschutting door eene ophooping van steenen, elk spoor van lijkverbranding ontbrak en geenerlei gereedschap uit steen, klei of metaal gevonden werd. Deze schedel heeft even als de vorige eene zeer opmerkelijke ontwikkeling van de wenkbraauwstreek, sterk achteroverliggend voorhoofd en breeden neuswortel, eigenschappen waarvan ten minste de twee eerste aan den schedel een zeer aapachtig voorkomen geven.

Door een dergelijken bouw onderscheiden zich ook schedels op eene andere plaats in Mecklenburg gevonden onder omstan-

[p. 338]

digheden, die voor deze overblijfsels een hoogen ouderdom doen vermoeden. In het jaar 1852 namelijk werd bij Schwaan in een kegelgraf de ‘Herrberg’ genaamd, onder een met aarde bedekten steenen kegel een menschelijk geraamte gevonden met een koperen zwaard naast zich; deze schedel vertoonde een regelmatigen Caucasischen vorm. Onder den steenen dam, waarop dit lijk uitgestrekt lag, vond men acht schedels in gelijke rigting liggende, met het aangezigt naar het Westen gekeerd, en onder deze eene tallooze menigte beenderen boven op elkander - de beenderen van den arm naar het scheen boven de schenkelbeenderen - als waren op deze plaats acht lijken in hurkende houding begraven. Deze beenderen waren zóó murw, dat er maar weinige van gered konden worden. Wat er van bewaard bleef, vertoonde eene groote overeenkomst met de bovenbedoelde schedels, die van den Germaanschen schedelvorm zeer afwijken. Voor het vermoeden, dat de acht lager begraven lijken van ouderen datum zouden zijn, dan het bovenliggende, pleit niets; zelfs niet dat de eerste beenderen minder goed bewaard gebleven waren. De wijze, waarop zij geplaatst waren, geeft voldoende reden van dit verschil. Veeleer ligt het vermoeden voor de hand, dat die acht lijken afkomstig zijn van slaven die bij de begrafenis van den hoofdpersoon te gelijk geofferd zijn. Dat de Germanen bij hunne aankomst in Duitschland eene bevolking voorhanden vonden, is volgens geschied- en taalkundige aanduidingen niet te betwijfelen; het begraven in hurkende houding is niet Germaansch; het wijst op eene hoogere oudheid, en dit gebruik kan zich misschien te gelijk met de overblijfsels der oorspronkelijke bevolking nog een tijd lang staande gehouden hebben. Even als de dooden van de Eskimo's, Groenlanders en vele Americaansche stammen in hunne graven zitten, vindt men volgens nilsson hurkende menschelijke geraamten alleen in de oudste graven van Scandinavië, b.v. op de Axevalla-heide; deze oude graven zijn met groote steenen bedekt, maar men vindt daarin geen spoor van metalen, nooit een spoor van lijkverbranding; alleen wapens en gereedschappen van been of van steen. Ook j. ritter heeft berigt gegeven van een bij Plau gevonden Hunnebed; de schedel lag een voet hooger dan het overige van het geraamte, en naar allen schijn was het lijk in zittende houding bijgezet. Ook hier was de vorm van het voorhoofd bijzonder vlak en

[p. 339]

naar achteren wijkende. Zóó heeft men ook in Frankrijk en Duitschland in oude graven menschelijke skeletten in dezelfde hurkende houding gevonden, en troyon zag hetzelfde in de oudste graven van het kanton Wallis. Ook uit Rusland kreeg men in het jaar 1842 berigt van eene dergelijke vondst, nabij Minsk.

Brengt men dit een en ander in verband met hetgeen de onderzoekingen van retzius, eschricht, davis, nilsson, wilson en anderen reeds vroeger aan het licht gebragt hebben, dan komt men tot de gevolgtrekking, dat het sterk uitpuilen van de wenkbraauwstreek het menigvuldigst voorkomt bij schedels van ruwe en vooral van noordelijke volkeren, welke schedels voor een gedeelte zeer oud moeten zijn. Sporen van zulk een schedelvorm kan men nog heden ten dage aantreffen, en men mag vermoeden dat zij een zwak overblijfsel zijn van een overouden vorm, die in den schedel uit het Neanderdal op de meest in het oog loopende wijze ontwikkeld is, en aan het menschelijke gelaat eene onbeschrijfelijk wilde uitdrukking gegeven moet hebben. Men mag deze gelaatsuitdrukking eene dierlijke noemen, want het vooruitsteken van den bovensten oogkasrand kenmerkt ook den gezigtsvorm bij de groote, zoogenaamd menschvormige, apen, hoewel bij deze dit uitsteken aan eene andere reden toegeschreven moet worden.

De berigten, die ons door Romeinsche en Grieksche schrijvers geworden zijn over de ligchamelijke eigenschappen en de zeden der ruwe volkeren van Europa in overoude tijden worden door het vinden van dergelijke schedels helder toegelicht. Zelfs van de Germanen zegt caesar, dat de Romeinsche soldaten hun gezigt en den blik hunner oogen niet konden verdragen en dat een plotselinge schrik het leger overviel. Ook van de Galliërs zegt ammianus marcellinus: ‘Zij zijn verschriklijk om de wildheid van hun oogen.’ Maar als veel ruwer nog worden de oude Britten en Ieren, de Belgiërs, de Finnen en Scythen afgeschilderd. Volgens strabo zijn de Ieren bloedgierige cannibalen en houden het voor loffelijk, om de lijken hunner ouders te eten; zoo schildert ook diodorus ze; hieronymus wil zelfs in Gallië gezien hebben, dat de Scoten menschenvleesch aten. Tacitus zegt van de Finnen, dat zij in een toestand van verbazende wildheid leven; hun voedsel bestaat in wilde gewassen; dierenhuiden zijn hunne kleederen; hunne wapens zijn beenen pijlspitsen en voor hunne kinderen

[p. 340]

en grijsaards hebben zij geen ander dak dan eene hut uit zaâmgevlochten takken. Adam van bremen verhaalt, dat zelfs nog in de 11^de eeuw de zoogenaamde Jotunen, de oudste bevolking van Scandinavië op de bergen en in de bosschen woonden, in dierenvellen gekleed en toonen van zich gevende die meer op het geschreeuw van wilde dieren, dan op eene menschelijke spraak geleken; hunne verdelging wordt in de gedichten der Skalden bezongen. Isigonus van Nicaea, door plinius aangehaald, zegt, dat een stam van de Scythen, die tien dagreizen ten noorden van den Dnieper woonde, gewoon waren menschenvleesch te eten, uit menschenschedels te drinken en de scalp der gedooden op de borst te dragen. Even als in de Duitsche sage en sprookjes vele trekken uit het leven onzer voorouders uit den heidenschen tijd bewaard gebleven zijn, zoo kan misschien wel de sage van den menscheneter, welke volgens grimm's onderzoekingen in de sagen der Finsche, Tartaarsche en Germaansche volkeren zeer verbreid is - zooals zij ook in de Odyssea als de geschiedenis van polyphemus verhaald wordt - in de herinnering aan zulke gruwelen haren oorsprong hebben.

De brokken van schedels afkomstig van Schwaan en Plau mogen waarschijnlijk, zoowel om hunne ontleedkundige eigenaardigheden, als wegens de omstandigheden, waaronder zij gevonden werden, aan een ruw menschengeslacht toegeschreven worden, dat vóór de Germanen noordelijk Europa bewoonde, en, zooals de overeenkomstige vondsten bij Minsk in Rusland en in het Neanderdal bij Elberfeld bewijzen, verre verbreid was, ja zelfs met de oorspronkelijke bevolking van Britannië, Ierland en Scandinavië verwant was, zooals uit den vorm van hun schedel te vermoeden is. Terwijl de beenderen van Schwaan in een Germaansch steenen graf bijgezet waren, en dus tot in historische tijden reiken, werden de beenderen van Plau alleen in het zand gevonden naast beenen gereedschappen, die op een zeer lagen trap van ontwikkeling wijzen. Evenzoo een der schedels van Minsk. De menschelijke schedel en verdere beenderen uit het Neanderdal overtreffen echter al de genoemde in die eigenaardigheden van vorm, waaruit men besluiten kan tot een ruw en wild volk. Men kan ze voor het oudste gedenkteeken van de vroegere bewoners van Europa houden, hetzij dat de kalkgrot, waarin zij zonder eenig spoor van menschelijke kunst gevonden zijn, de plaats was waar zij begraven werden, of dat zij, even als elders de beenderen van verdwenen diersoorten, hier ingespoeld zijn.

a.s.