Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Goud! Een Verhaal uit Californié. Uit het Hoogd. van Fr. Gerstäcker, Schrijver van: ‘Naar Amerika.’ Twee Deelen. Amsterdam, P.N. van Kampen. 1859. In gr. 8vo. 2, 345 en 2, 338 bl., met 2 gelith. titelvignetten. f 6-70.

Wij nijvere menschen willen zoo gaarne twee dingen te gelijk doen, dat wil zeggen met de moeite voor eene zaak noodig er twee verkrijgen. In den regel is dit niet zoo gemakkelijk als men wel denkt, maar het is toch in sommige gevallen mogelijk. Onder anderen door het lezen van dit geschrift van den veelzijdigen Duitscher; want het kan niet missen of men zal er groot genoegen uit scheppen en werkelijk onderrigt worden tevens.

Een roman is naar de schatting van velen niet veel meer dan een letterkundig stukje speelgoed, even gemakkelijk te maken als te breken. Maar even groot als het verschil

[p. 725]

tusschen dichters als da costa b.v. en schenkman, even groot onderscheid bestaat er ook tusschen romanschrijvers. De knoeijer, die in een roesje van eigenwaan, met eene kleine dosis verbeeldingskracht en een groot aantal gemeenplaatsen uit gelezen romans in het hoofd, ook een verhaal zamenlapt en het naar een tijdschrift zendt of afzonderlijk uitgegeven krijgt, mag niet op ééne lijn gesteld worden met een degelijken romanschrijver, die dichter is, hoewel hij in proza schrijft. Om een roman te scheppen gelijk die van gerstäcker zijn, daar behoort een leven toe, als hij gehad heeft.

Reeds als knaap trok hij de wijde wereld rond aan de hand zijns vaders, die het zwervende en ondervindingrijke beroep eens opera-zangers had. Na diens dood (1825) waren eenige leerjaren in den handel en twee jaren van studie der economische wetenschappen hem slechts de voorbereiding, om met meer vrucht reizen van grooter omvang te doen. Naar Amerika! was toenmaals zijn doel, gelijk het later de titel van een zijner goedgeslaagde producten is geworden. Daar stelden zijn karakter en zijne lotgevallen hem in staat om meer ondervinding op te doen dan tien anderen in tienmaal langer tijd. Eerst werd met ruimte het medegebragte schatje verteerd, daarop met moed een nieuw vermogentje den moeijelijk te vangen Yankee afgewonnen. Alle staten der Unie heeft hij gezien, en proeve genomen van een aantal der meest tegenstrijdige beroepen, van stoombootstoker en houthakker af tot eigenaar van een groot logement toe. En als om de afwisseling toch vooral groot genoeg te maken, heeft hij niet alleen het meer bedaarde farmers-leven geleid, maar ook geruimen tijd het wilde avontuurlijke bestaan eens jagers in de natuurwouden in het Westen.

Zoo was hij rijp geworden, en ook niet al te jong meer - 28 jaren - om op te treden als schrijver en iets te leveren dat belang kon inboezemen. Dat hij in de vijf jaren, die hij hiertoe in zijn vaderland doorbragt, opgang maakte, is niet vreemd, daar hij een fonds van kennis, ondervinding en gedachten had opgezameld, waaruit hij slechts behoefde mede te deelen, terwijl dan ook al zijne schriften - behalve enkele vertalingen - niet anders waren dan resultaten van het doorleefde en opgemerkte in het door nieuwheid frissche werelddeel, in Amerika. Maar ook de rijkste schat wordt eenmaal uitgeput, zoo er niet bij verdiend wordt. Dat begreep gerstäcker,

[p. 726]

en zoo ging hij nieuwe inspiraties en nieuwe onderwerpen voor zijn penseel zoeken in een tweeden grooten zwerftogt. Het was in den bloeitijd van de goudontdekkingen, de eerste phase van de goudkoorts, juist in het midden dezer eeuw, die wel zingt:

l'or n'est qu'nne chimère,

maar het niet meent. Het mogt hem gebeuren de jonge goudstaten in Australië en Californië in hun tooverachtig ontstaan te aanschouwen en met eigen oogen te zien, en te begrijpen wat door de verwarde berigten den onbekende met die vreemde toestanden onbegrijpelijk scheen.

Maar veel zien en veel beleven is nog maar één van de vereischten om een inhoudrijken roman te schrijven. Miaauw zeggen even als de poes, al komt hij van Rome, doen de meeste menschen; in dezen tijd nu jan rap even als zijn maat op reis gaat, is men meer dan ooit in de gelegenheid dit op te merken. Töppfer verhaalt ergens van een romanlapper, dien hij op reis aantrof, die wat sneeuw op de Alpen gezien had, en denzelfden avond furore romantico aan 't smeren ging over eene lawine, hoewel hij er evenmin begrip van had als de Keizer van Oostenrijk van eene volle schatkist. Zoo hebben ook gerstäcker's reizen daarom alleen zooveel bijgedragen tot zijne ontwikkeling, omdat hij toegerust met rijke gaven en een opmerkzaam oog zijne reizen aanvaardde.

In hooge mate heeft g. de gave om geheel vreemde maatschappelijke toestanden en de meest uiteenloopende nationaliteiten en karakters juist te vatten, - de gave der opmerking in één woord. Er zijn al vrij wat geschriften over Californië geschreven, - meer dan er goudgravers rijk van daan zijn gekomen; - maar ik durf beweren, dat geen van die allen een zoo juist begrip geeft van die geheele vreemdsoortige maatschappij, van de bewoners en toestanden aldaar, als deze eenvoudige roman, waarvan het geheel verdicht is, maar wiens deelen de inwendige kenmerken dragen van zuivere waarheid te zijn. Hij schetst u den mensch zoo als hij zich vertoond heeft in dien nieuwen toestand, die een noodzakelijk gevolg was van de eigenaardige wording en zamenstelling dier maatschappij. Zoo iemand, dan heeft hij het Americaansche, het Yankee-karakter gevat, en het zoowel van zijne verkeerde

[p. 727]

als ook van zijne gunstige zijde doen kennen. Ook den vreemdeling, den Duitscher vooral, schetst hij, hoe vreemd hij daar staat onder die menschen, die wel allen van gelijke bewegingen zijn als hij, maar toch zoo geheel anders dan hij ze in zijn vaderland gewoon was. Geene vermaningen en raadgevingen voor den landverhuizer zullen hem zoo volledig de oogen openen aangaande hetgeen hij daar te wachten heeft - of toenmaals te wachten had - als dit levende beeld, dat deze geniale schilder hem voorhoudt.

Daarom meende ik te kunnen zeggen, dat de lezing van dezen roman even leerzaam als genoegelijk wezen zal. Want ook de eischen, die aan eene lectuur ter uitspanning gesteld worden, zijn bevredigd. Het is geene reisbeschrijving, het is een roman in den volsten zin des woords. Zelfs vrouwen - al zijn het er maar weinige, - heeft hij tact en moed genoeg, om in deze wilde maatschappij in te leiden, en al is het geene liefdeshistorie in den gewonen zin, die op het stadhuis eindigt, het liefdes-element ontbreekt er niet. Afschuwelijkheden zijn er ook, ja zelfs meer dan genoeg, maar het is zeer mogelijk, dat g. hier zijn origineel - de Californische maatschappij - slechts getrouw heeft weêrgegeven, en dat het hem gaat als sommige schilders, die slechts daarom schijnen te overdrijven, omdat zij al te trouw de natuur nabootsen.

Nu moge men mij verwijten, dat ik veel van den schrijver en weinig van zijn werk heb gezegd, ik meen er genoeg van gezegd te hebben. Want zooals g. is, zoo zijn zijne romans, en zijne romans zijn, zooals slechts iemand als hij zou kunnen schrijven. En ik meen ook genoeg gedaan te hebben, wanneer ik u opgewekt heb om dezen roman te lezen. Dat hij u bevallen zal, daaraan twijfel ik niet. Het is altijd jammer dat onze eigen literatuur zoo weinig belangrijks oplevert, en ook weinig opleveren kan, maar moeten wij dan aan 't vertalen, gelukkig dan wanneer het alleen van zulke romans is, en zoo goed geschied, - hoewel toch ook niet geheel zonder germanismen.

De uitgever schijnt in hooge mate de gave te hebben, om twee zaken te vereenigen, die anders dikwijls vechten: den smaak van het romanpubliek en de eischen der aesthetiek. Vinde hij dus in een ruim debiet zijn loon.
d - d.