Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 709]

Nieuwe Jaarboeken voor Wetenschappelijke Theologie, onder Redactie van Dr. D. Harting, Pred. te Enkhuizen. Tweede Deel. Eerste en Tweede Stuk. 1859. Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. 1859. In gr. 8vo. 432 bl. f 4 - :

De Nieuwe Jaarboeken voor Wetenschappelijke Theologie zijn dan voor goed gevestigd, en hebben regt op den wensch naar langdurig bestaan en voorspoedige ontwikkeling. Reeds bij de aankondiging van het Eerste Deel openbaarden wij onze ingenomenheid met deze onderneming van den geleerden en ijverigen Dr. d. harting, en hoopten dat hij in staat zou worden gesteld tot hare voortzetting, ofschoon wij niet schroomden vrijmoedig onze aanmerkingen meê te deelen op haren aanvankelijken uitslag. Die aanmerkingen, vooral wat betreft het opnemen van te weinig beteekenende of ten minste voor het meerendeel der lezers te weinig belangwekkende stukken, gelden nog altijd eenigermate de ons nu toegezondene gedeelten van den tweeden jaargang, ofschoon wij met genoegen hierin vooruitgang bespeuren en met veel meer ingenomenheid het tweede dan het eerste stuk hebben gelezen.

Dr. harting zelf opent de rij der opstellen met een, dat den titel heeft: ‘1858. Een terugblik.’ Wie zou niet gaarne onder geleide van den bekwamen en bezadigden man, de dingen die de godgeleerdheid in 1858 opleverde, gadeslaan? Maar wie zou na de lezing van zijn ‘terugblik’ ook niet teleurgesteld zijn? Meerendeels ontvangt gij eene beschouwing van hetgeen eene wet op het hooger onderwijs aan de godgeleerdheid verschuldigd is, van welke beschouwing gij het verband met 1858 zeker niet inziet, terwijl alleen ter loops de strijd tusschen determinisme en indeterminisme, de bewegingen der ‘moderne theologie’ en het staken van Ernst en Vrede aangeroerd worden.

Hierop volgt eene voortzetting en voltooijing van het stuk over ‘de Chronologie der Evangeliën’, door g.w. stemler. Zijn resultaat is, dat de zaak niet hopeloos staat, maar dat hij zich bereid acht, om naar de beginselen, hier blootgelegd, het leven van jezus, naar volgorde gerangschikt, uit te geven. Op aller toestemming mag de geleerde man niet hopen, maar aller dankzegging mag hij vorderen.

[p. 710]

Niet alzoo de Heer h.c. rogge, die de bijdragen zijner vruchtbare pen over johannes uytenbogaert met nog eene kleine (50 blz.) vermeerdert. Op aller erkenning van zijn ijver mag hij rekenen, maar of er 50 zullen zijn, die hem ten einde toe volgen, is bedenkelijk. Wij vertrouwen, dat de aanmerkingen niet alleen door ons, maar bijna door allen eenstemmig met ons op zijn arbeid als schrijver gemaakt, door hem zullen worden ter harte genomen.

De Boekbeoordeelingen en Verslagen worden met eene echt Leidsche aankondiging van Dr. van bell geopend. Zij behandelt den strijd van gorter en scholten en de bedenkingen van jorissen. Vooral wordt de laatste teregtgewezen, omdat hij schijnt te twijfelen aan het Christelijk karakter der moderne theologen. Mogten zij zelven dien zeker onredelijken twijfel maar niet opwekken, gelijk Prof. scholten door zijne behandeling van gorter, over wien hij wel schrijven wil, nog onlangs deed! Dr. van bell maakt van deze gelegenheid gebruik om eene onbestemde theorie van Dr. cramer te weêrleggen, en zijne dissertatie over ϕανεροῦν en ἀποϰαλύπτειν tegen gemaakte oppervlakkige bedenkingen te verdedigen. Gaarne nemen wij zijne opmerking over: ‘gelukkig, dat er evenmin eene allen zaligmakende wetenschappelijke overtuiging is, als een allen zaligmakend kerkgenootschap.’ Men zou er anders wel eens aan twijfelen of de moderne theologen het bestaan van zulk eene overtuiging ontkenden, en nog veel meer of zij het niet bestaan er van wel zoo heel gelukkig vinden.

Osiander's Commentar über den zweiten Brief an die Korinthier wordt op voortreffelijke wijze aangekondigd door Dr. t.j. van griethuysen. Tot de opname van zulke stukken wekken wij den redacteur met aandrang op. Zij zijn hoogst nuttig en bruikbaar voor den predikant, die zelfs niet het belangrijkste lezen en zien kan wat Duitschlands theologische literatuur oplevert, hetzij hem daarin gebrek aan tijd of de afgelegenheid zijner standplaats verhindert.

Gaarne maakten wij even gunstige melding van Dr. van eyk's recensie van zaalberg's Biddende Jezus; maar het ontbreekt, onzes achtens, den schrijver niet alleen aan de bekwaamheid om in weinig woorden veel, maar zelfs aan die om in veel woorden iets meer dan weinig te zeggen. Hoe breed is deze recensie opgezet! En wat geeft zij? Ééne aan-

[p. 711]

merking op den bouw van het boek, een bescheiden wensch naar eene eenigzins andere schikking... zietdaar alles op twee bladen druks.

En wat nu de overige kortere aankondigingen, bijzonder van den Redacteur, betreft, wij zouden de auteurs er van beleefdelijk willen vragen om zich op de kunst toe te leggen om in weinige woorden veel te zeggen. Of zouden korte verslagen altijd de epitheta flaauw en onbeduidend moeten dragen?

Het tweede stuk van dezen tweeden jaargang beveelt zich vooreerst aan door een opstel van Dr. a. pierson tegen een vroegeren aanval van Dr. j.i. doedes. Het is getiteld met de vraag: Ligtgeloovigheid of Kritiek? en geeft eene nadere toelichting van de Empirische kritiek. Hoe men ook over de door p. gevolgde methode denke, te ontkennen valt het niet, dat wat hij schrijft èn om inhoud èn om vorm de hooge belangstelling der theologische wereld verdient.

Een lied des vredes volgt op de dappere verdediging. 't Is w. francken, az. die het aanheft. Zijne beschouwing van ‘Lavater en channing’ is door ons met ingenomenheid gelezen en heeft bij ons de erkenning gewekt van de hoogere eenheid, die deze beide zoo zeer uiteenloopende persoonlijkheden verbindt.

Zeer ingenomen zijn wij ook met ‘Een blik op theorie en praktijk der Evangelieprediking in het hedendaagsch Duitschland’, door Dr. j.j. van oosterzee. Zoo moeten de vluggen in den lande hen, die minder vlugheid hebben in het lezen en oordeelen, ter hulp komen. Voor dergelijke voorregten - wie erkent het niet sints jaren? - geen beter dan van oosterzee. En voor de homiletiek is hij geboren, niet voor de...

Exegese? Die bedoelden wij nog minder, maar wel de dogmatiek. Anders, zoo v.o. op homiletisch en apologetisch grondgebied wil blijven, 't is ons goed; voor het exegetische zijn nog betere arbeiders. Jammer dat zij wel eens wat veel op hunne lauweren rusten, gelijk de auteur der geroemde dissertatie over σώμα en σὰρξ, Dr. griethuysen. De ‘Nieuwe Jaarboeken’ schijnen hem wakker gemaakt te hebben. Gelijk in het vorige stuk het vermelde verslag, zoo levert hij hier een ‘Onderzoek naar de denkbeelden van den Apostel paulus over het lot der geloovigen terstond na hun ontslapen’, - een

[p. 712]

onderzoek getuigende van zijn bekenden exegetischen tact en zijne naauwkeurigheid.

Dat Dr. s. hoekstra, bz., Theol. Prof., niet op zijne lauweren rust, behoeft geen betoog; 't zou eerder verdediging eischen, dat hij zich aan schadelijke veelschrijverij schuldig maakt. Maar vooral is het bedenkelijk, of hij goed doet met zich op exegetisch terrein te begeven, ja op het exegetisch slagveld met een tegenpartijder als Dr. j.h. holwerda. Zijn aanval op dezen geleerde heeft er ons nog niet van overtuigd, evenmin als zijne hoogklinkende woorden, b.v. over eenige bladzijden van h. dit oordeel: ‘'t Is bijna niet te gelooven, welk eene opeenstapeling van onkritiek en onbekookte stellingen die weinige bladzijden bevatten!’ Wij twijfelen niet, of de Heer h. zal zich iets dergelijks niet laten zeggen zonder er op te antwoorden en zijnen tegenstander, schoon gewapend met een aantal blinkende exegetische wapenen, terugdrijven binnen de grenzen der systematische theologie, waar hij t'huis behoort.

Verscheidene korte verslagen besluiten dit tweede stuk. Wij hebben op deze veelszins dezelfde aanmerking als op die van het eerste. Ook Dr. v.o. gaf daarin niet wat veel beteekent. En de Nekrologie van Dr. j. van gilse van harting's hand gelde toch voor niets meer dan voor eene Nekrologie.