Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

I. De Begering van Pius IX en hare beschuldigers, door Dr. W.J.F. Nuijens. Te Amsterdam, bij C.L. van Langenhuysen. 1859. In gr. 8vo. IV en 183 bl. f 1-50.
II. Verdediging van het tijdelijk bestuur des Pauses, of de geneesmiddelen, door Lord Derby, d'Israëli en De la Guéronière tot herstel van den Kerkelijken Staat voorgeschreven, te

[p. 678]

laat aangekomen. Naar het Italiaansch, door een R.K. Priester. Te Amsterdam, bij C.L. van Langenhuysen. 1859. In gr. 8vo. II en 65 bl. f : - 50.
III. Italië, wat het was en is. Overzigt der Geschiedenis, Aardrijkskunde en Statistiek van Italië, van den vroegsten tijd tot op onze dagen. Door Dr. Otto Förster. Uit het Hoogduitsch vertaald door N.S. Calish. Te Amsterdam, bij Gebroeders Binger. 1859. In post 8vo. VIII en 157 bl. f : - 90.
IV. Aardrijkskundige Beschrijving van de Italiaansche Staten; met historische en statistische opgaven. Te Groningen, bij J. Oomkens, J. zoon. 1859. In gr. 8vo. 29 bl. f : - 30.
V. Tweede Kaart van het tooneel des Oorlogs in Italië. Te Rotterdam, bij O. Petri. 1859. 1 blad lith. in plano met blad tekst. f : - 20.
VI. Tekst bij alle Oorlogskaarten van Italië. Te Amsterdam, bij Gebroeders Binger. 1859. In kl. 8vo. IV en 58 bl. f : - 30.
VII. Wat heeft Europa en Nederland van den Oorlog in Italië te duchten? Te Amsterdam, bij Gebroeders Binger. 1859. In gr. 8vo. 52 bl. f : - 40.

Ref. is verlegen wat hij met deze collectie zal aanvangen; hij heeft deze uitgaven te zamen aan het hoofd zijner aankondiging genoemd, omdat ze allen betrekking hebben op de jongste gebeurtenissen in Italië, maar zij behelzen toch niet beschouwingen over dezelfde zaak, en daarenboven hebben sommigen reeds le mérite de l'a-propos achter zich, zoodat men ze veilig onder de lecture de jadis kan noemen.

Om met I en II te beginnen, zij handelen over eene nog hangende quaestie, over welke het zeer moeijelijk is een onpartijdig oordeel te vellen. Wat zal er van de wereldlijke heerschappij des Roomschen Opperpriesters, van den Kerkelijken Staat worden? Het is nog onbekend, en de sluijer welke hier de toekomst bedekt, is verre van doorzigtig. Het verleden van die heerschappij valt wel onder het bereik van de geschiedenis, maar met reden mogen wij aannemen, dat misschien geene geschiedenis met meer voor- en tegeningenomenheid beschouwd wordt, dan die van den Kerkelijken Staat, en bij zulk gebrek aan onpartijdigheid kan men

[p. 679]

niet uit die geschiedenis van het verledene gevolgtrekkingen maken voor het tegenwoordige en de toekomst. Is misschien dan alleen de tegenwoordige toestand van het Pauselijk gebied onder het bereik der beschouwingen, en kan men daarvan ten minste iets met zekerheid zeggen? Ref. gelooft van niet; de partijdigheid in het beoordeelen van deze zaak gaat zoo verre, dat zij de magt der statistiek zelfs overwint. Wij weten het, als hoe diep rampzalig de toestand van het Romeinsche gebied zelfs door Katholieken wordt afgeschilderd. Wij hechten er geloof aan, en wij laten ons daarvan niet afbrengen, wanneer veuillot en anderen van zijne rigting op heftige wijze het tegendeel beweren. Ook een geschrift als II is niet bij magte ons gunstiger over den Kerkelijken Staat te doen denken dan wij deden; zonder gegronde argumenten, in hevige uitdrukkingen, hier en daar met eene soort van straatjongens-ironie wordt in deze naar het Italiaansch bewerkte brochure het tijdelijk bestuur des Pausen à tort et à travers verdedigd. De zaak verandert eenigzins, wanneer ons een ‘audi et alteram partem’ wordt toegeroepen in I. De bezadigde wijze waarop Dr. nuijens zijne zaak bepleit, neemt ons reeds dadelijk voor hem in; de waarlijk goede vorm waarin hij zijne beschouwingen mededeelt, maken dat wij met genoegen zijn werk lezen, en zoo wij ons door zijne argumenten al niet laten overhalen, wij komen er toch door op de gedachte, of de schilderingen van Romes ellende niet wat overdreven zijn. Dr. nuijens heeft regt ons te verdenken, dat wij hier een grand mot gebruiken, wanneer wij beweren, dat zijne argumenten ons niet hebben kunnen overhalen tot eene bepaald gunstige meening aangaande den toestand van den Kerkelijken Staat; immers hij laat cijfers spreken, geeft statistieke opgaven uit officiële bescheiden, welke niemand voor onwaar zal houden. Maar men hechte daaraan hier niet te veel waarde; ik wil b.v. wel gelooven, dat het getal leeken, welke in de Romeinsche Staten officiële betrekkingen bekleeden, zeer groot is en dat der geestelijken verre overtreft; maar ik kan tevens de gedachte niet van mij afzetten, dat een zeer groot deel dier leeken geheel onder den invloed der geestelijken staan, en dus niet veel meer dan werktuigen der hiërarchie zijn; en in dit geval zegt het niet veel, dat in den Kerkelijken Staat zoo velen aan het bestuur zijn, die geene

[p. 680]

geordende priesters zijn. Zoo ook, meent Ref., is er op de opgave van veroordeelden, gevangenen, ballingen, enz. niet zoo vast te bouwen, als bij den eersten oogopslag schijnt. Maar genoeg, - is partijdigheid tegen het pauselijk bestuur getolereerd, dan verdient partijdigheid er voor verschooning, en had de Paus in Nederland een advocaat noodig, hij kon er moeijelijk een beteren vinden dan Dr. nuijens; deze heeft zijn pleidooi met zèle gevoerd, heeft daartoe een vorm gebruikt, waarop weinig valt af te dingen, en verdient vooral wegens den gematigden toon welke in zijn geschrift heerscht, allen lof.

Wat III betreft, het levert in een kort bestek zeer veel; het is een werkje zonder bijzondere verdiensten, maar waarin men geresumeerd vindt wat men met nog al wat moeite in uitgebreider werken zoeken moet. De helderheid der voorstelling is hier en daar wel eens opgeofferd aan de kortheid; de uitgave, vooral de omslag, is keurig.

Van IV, V en VI kan men zeggen, dat zij door het sluiten van den vrede hun grootste belang verloren hebben; zij kunnen echter nog dienstig zijn voor hem die, met oude nieuwsbladen voor zich, de gebeurde zaken nog eens wil napluizen. Bij V (overgenomen, als Ref. zich niet vergist, uit eene der illustraties) behoort een eerste gedeelte, dat niet ter aankondiging is ingezonden.

Eindelijk, de vraag welke den titel van VII uitmaakt, is beantwoord; de ongeluks-profetie van den schrijver dezer brochure is gelukkig niet uitgekomen; wat zijne beschouwingen betreffen, er is zekerlijk veel in dat behartiging verdient, maar de man had een bijzonder somber voorgevoelen van de zaak.

Het is gebleken dat Nederland van den oorlog in Italië niets te duchten had; voordeel heeft het er echter ook niet van gehad. Mogen ten minste H.H. uitgevers, die onder die omstandigheden poogden op hun getij te visschen, door den onverwachten, spoedigen vrede niet al te groote schade hebben ondervonden.