Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Paul Ferroll, of de raadselen van het menschelijke hart. Een Verhaal, naar de derde Engelsche uitgave vertaald. Harlingen, J.F.V. Behrns. 1858. In gr. 8vo. 386 bl., met gesteendrukten titel en vignet. f 3-60.

Herinnert ge u bulwer's Eugenius Aram nog? Die weelderige bloesems van een talent, 't welk later zulke geurige en heerlijke vruchten zou afwerpen; - een der eerstelingen van eene serie romans, die met meesterstukken als de Caxtons, My novel en What will he do with it, zoo wij hopen, nog niet is

[p. 622]

afgesloten? Ik twijfel niet of wie eenmaal met dien ‘geheimzinnigen misdadiger’ kennis maakte, zal zijner gedachtenis in de hanebalken van zijn geheugen wel een plaatsje bewaard hebben. Ik kan 't mij zeer goed verklaren, dat dit boek bij zijne verschijning een buitengemeenen opgang maakte, lang en vogue was, en den roem van zijn auteur vestigde. 't Was vóór mijn tijd, en ik las hem eerst vele jaren na de eerste uitgave, zoo ik meen eene ‘fourth edition’ van tauchnitz. Toch zou ik 't betwijfelen of een jonger geslacht hem met mij iets meer dan ‘een mooijen roman’ noemen zal. 't Succes van een boek hangt toch grootendeels af van den tijd zijner verschijning, van den heerschenden geest van het tijdperk waarin hij 't licht ziet. De Aram verscheen op een oogenblik dat men de ‘roman idylle’, dat men d'abrantès en cottin en lafontaine en de sermoenen van ockersekleyn en zelfs in Engeland Miss edgeworth en de meer dan begaafde Lady morgan erg moede was. Men begon ook in den roman meer waarheid te eischen, men wilde er meer een beeld der werkelijkheid in zien. De ‘geheimzinnige misdadigers’ - want bulwer vond vele navolgers - vormden als de helden van een overgangs-tijdperk, dat daar ligt tusschen den roman idylle van de eerste vijf-en-twintig jaren onzer eeuw en den roman réaliste van den huidigen dag.

Waar wij thans 't werkelijke leven ook in den roman wenschen weêrspiegeld te zien; waar we aan het talent, ook wanneer 't zich aan de voorstelling en het dramatiseren eener fictie wijdt, eischen stellen ten opzigte van de mogelijkheid en de waarheid van het sujet; waar heerschappij over den vorm; waar eene geniale bewerking, in ons oog niet meer kunnen te gemoet komen aan het gemis aan realiteit, aan stellige, mogelijke feiten en practischen zin, - daar gelooven wij, dat in weerwil van de onmiskenbare, hooge verdiensten aan dien arbeid eigen; dat ongeacht het talent waarmede het boek geschreven is, de Eugenius Aram in onzen tijd op verre na dien opgang niet zou maken, die eenmaal hem ten deel viel. Ik geloof zelfs dat, met het oog vooral op zijn Caxton en My novel, de beroemde Brit zelf de eerste zal wezen om 't goede succes van dien eersteling toe te schrijven aan den minder veeleischenden geest van het tijdperk, waarin hij het licht zag.

Vergeef mij deze uitweiding; ik heb allerminst gemeend

[p. 623]

eene critiek van den Eugenius Aram te schrijven, waar ik mij neêrzette om met een enkel woord den Paul Ferroll te bespreken. Ik kon van den eerste niet zwijgen, daar de laatste hem mij telkenmale herinnerde. Men zou bulwer's held een broeder kunnen achten van den hoofdpersoon, die de onbekende auteur van den voor ons liggenden roman ons schetst. Kennelijk heeft hij dezen voor den geest gestaan, maar zoo ooit een slaafsche navolger beneden zijn model bleef, dan, in trouwe, de Schrijver die in zijn vaderland onder den naam van den auteur der ‘IX Poems by V’ bekend staat.

Als roman zijn aan den Paul Ferroll al de gebreken eigen, waardoor de Eugenius Aram zich kenmerkt; ongelukkig genoeg vinden wij niet eene der vele en hooge verdiensten, waardoor die arbeid als kunstproduct zich onderscheidt, in dezen tegenhanger terug. Al loopen wij met het genre niet hoog, toch zullen wij de laatsten zijn om te ontkennen, dat, waar een talent er zijne krachten aan wijdt, het meer dan een ander, ja, bij uitnemendheid geschikt is om de aandacht te boeijen. Maar dan moet de auteur geslaagd zijn in 't Schauerhafte der voorstelling, dan moet, waar hij zich - als bulwek eenmaal - tot taak stelde den invloed te schilderen, die eene misdaad gepleegd in den roes der jeugd en der passiën, op het volgende leven hebben kan, ook als deze een tafereel schetsen, boeijende door aanschouwelijkheid van voorstelling; dan is menschen- en karakterkennis hoofdvereischte; dan moet de teekening juist zijn, d'après nature; dan moet er gloed en leven en kracht liggen verspreid over eene schepping der phantasie, die in onzen tijd meestal met eenig vooroordeel ontvangen wordt, omdat men allereerst twijfelt aan hare mogelijkheid. Het talent van den romancier heeft hier zwarigheden te overwinnen, die aan een ander genre vreemd zijn.

En de onbekende Schrijver van den voor ons liggenden roman moge er velen op zijn weg hebben aangetroffen, niet ééne was 't hem mogelijk te ontwijken; over alles is hij gestruikeld. Zijn held is eene figuur, die belangstelling wekt noch medelijden, dien men 't meest gaarne uit het oog verliest en naar wien men niet vragen zou, als men hem niet meer terugvond. Wie hem omgeven zijn personen zonder beteekenis, zonder karakter, zonder kracht, charges op al wat natuur heet, op al wat natuurlijkheid en waarheid is. De feiten zijn

[p. 624]

gezocht, nu en dan - getuige de brand op de Hall - als er bijgesleept; nimmer zagen wij minder partij getrokken van een feit als de verschijning der cholera in eene streek, dan in deze bladen, waar ze ons verhaald wordt in het dagboek van Mijnheer ferroll, die onder de beste auteurs van zijn vaderland gerekend wordt en toch - getuige dat dagboek - een stijl schrijft, die zijn lakkei veelligt hem verbeteren zou. En van stijl gesproken, die van den geheelen roman is beneden het middelmatige; ofschoon de vertaler er goeddeels schuld aan blijkt te hebben, durven wij toch - zonder 't oorspronkelijke onder 't oog te hebben gehad - toch gerustelijk ook den auteur niet onder de meest uitnemende stylisten rekenen. De vertaling is te woordelijk dan dat wij dit vonnis in al zijne zwaarte op den overbrenger zouden mogen laten drukken. Daar niet één karakter goed aangegrepen of volgehouden is, geene enkele bladzijde getuigt van de gave eener boeijende, zelfs eener duidelijke voorstelling, en alle gloed en leven aan dezen arbeid ontbreekt, - zoo gelooven wij geene onregtvaardigheid te plegen en niet verre van de waarheid te zijn, wanneer wij het als ons vermoeden uitspreken, dat ook het talent van den stylist aan den auteur wel vreemd zal gebleven zijn.

Maar genoeg; daar de Schrijver van den Paul Ferroll zoo ver beneden zijn onderwerp bleef, zouden wij van het geduld onzer lezers te veel vergen, wanneer we een aperçu gaven van het geheel, of nog langer over dezen arbeid uitweidden.

Nog een enkel woord over de vertaling. Er ligt een lijstje voor mij - de vertaler verdient dat ik, al is 't maar ter loops, een en ander daarvan overneem.

Bl. 3. ‘Zoodat hij de eerste oogenblikken niet veel voortkwam.’

Bl. 57. ‘Het was zoo (?) dat de familie ferroll alle uitnoodigingen naar Harold's Castle afwees, waardoor Lord ewyas zeer beleedigd was. Geen mensch had (?) hij daar echter meer mede dan zich zelven, want Mijnheer ferroll wees de uitnoodiging af, omdat hij er geene behoefte aan had om uit te gaan, zoodat het hem zeer goed aanstond (!) dat lord ewyas het eindelijk opgaf nog meer uit te noodigen.’ (!)

Bl. 60. ‘Binnen weinige dagen zal men echter gehuurde

[p. 625]

diensten (voor “loonbedienden”) kunnen bekomen in menigte.’

Bl. 61. ‘Volgens het zeggen van een buurman van haar.’

Bl. 68. ‘Een lijk heeft in mijn oog immer iets begeerlijks (in plaats van ‘benijdbaars’ of ‘benijdenswaardigs’).

Bl. 76. ‘Niemand anders dan gij, kunt (in plaats van “kan”) eene goede gade wezen.’

Bl. 80. ‘Of hij ongewoonte (voor “ongemak”) leed, of niet.’

Bl. 108. ‘Hij zocht om (in plaats van “naar”) haar.’

Bl. 118. ‘Ik heb ondervinding dat het bij u goed zijn is.’

Bl. 123. ‘Het logement der regters’ (voor het ‘geregtshof’.

Bl. 186. ‘Ik twijfel of men mij wel in voorkeur zal nemen.’

Maar genoeg om te bewijzen dat de vertaling noch door goeden smaak, noch door zoetvloeijendheid, duidelijkheid of zuiverheid van dictie zich onderscheidt, en de constructie allerslordigst en onbehagelijk is.

't Vignet is goed, de uitvoering overigens redelijk, behalve het laatste vel, dat in slordigheid met den arbeid van schrijver en vertaler wedijvert.

o. Julij 1859.
l - e.