Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Eerste Grondbeginselen der Dierkunde, voor Leerlingen aan Gymnasiën, Instituten, enz., en tot zelfonderrigt, door Dr. D. Lubach. Met 244 houtsneê-figuren. Te Tiel, bij H.C.A. Campagne. 1859. In post 8vo. XIV en 251 bl. f 2-25.

Van de eerste aflevering dezer Grondbeginselen werd een verslag gegeven in de Vaderl. Letteroefeningen, voor 1858, Boekbeschouwing, bl. 15-17. In plaats van nog drie afleveringen van gelijken omvang, ontvingen wij het vervolg en slot van het werkje in eene enkele tweede aflevering (bl. 95-251). Wij verheugen ons thans het voltooide werk te kunnen aankondigen, terwijl somtijds dergelijke, bij afleveringen uitgegeven geschriften òf onvolledig blijven, òf veel langer, dan de belofte was, op de voltooijing laten wachten.

Het gunstige oordeel, dat wij over dit werkje uitspraken, wordt gaarne, nu het voltooid is, door ons bevestigd. Terwijl vroeger elementaire boekjes over de natuurlijke geschiedenis, die in onze taal het licht zagen, in de verdeeling en behandeling meestal nog tot den toestand der wetenschap, zooals die voor 60 of 70 jaren was, betrekking hadden, verheugt het ons dat thans door dit werkje een leiddraad gegeven is, om met den tegenwoordigen toestand der wetenschap eenigermate bekend te worden. De Schrijver verklaart zich in zijne Voorrede, die bij de tweede afdeeling gevoegd is, eenigzins nader omtrent zijn doel, om eene inleiding namelijk tot de kennis der dierklassen te geven; de behandeling der klassen was hem hoofdzaak; hij meent, dat voor eene algemeene kennis, als element van algemeene beschaving, de bekendheid met de dierklassen voldoende is, en dat verdere afdaling tot orden en familiën niet vereischt wordt. Hetgeen over orden en familiën in dit werkje gevonden wordt, moet alleen tot opheldering van het begrip der klassen strekken.

Hoezeer wij over 't geheel de uitvoering goedkeuren en den

[p. 578]

Schr. den lof willen geven van met behoedzaamheid uit den rijken voorraad der wetenschap enkele hoofdpunten te hebben opgezocht, zouden wij tegen de bepaling der lagere klassen en tegen de volgorde dier klassen eenige bedenkingen hebben. De gelede dieren op de gewervelde dieren te laten volgen, is thans wel door het voorbeeld van groote autoriteiten in de wetenschap te verdedigen, maar het is eigenlijk toch eene verandering, die misschien alleen in eene reactie van sommige fransche geleerden tegen de denkbeelden van cuvier hare verklaring vindt. Op bl. 226 zegt de Schr. zelf, dat het moeijelijk te beslissen valt of de gelede dieren, dan wel de weekdieren de naaste plaats aan de gewervelde moeten innemen. Bij de rangschikking der afdeelingen van het dierenrijk in eene enkele voortloopende reeks wordt altijd moeijelijkheid bespeurd, zoowel in de grootere afdeelingen als in de kleinere; men moet eene keuze doen, en aan de eene of andere zijde iets opofferen. Nu was cuvier gewoon om de bezwaren tegen zijne eigene keuze dikwerf zelf naauwkeurig bloot te leggen, en een, na hem optredend Schrijver meende dikwerf de wetenschap een groot voordeel aan te brengen, wanneer hij eene tegenovergestelde beslissing nam, waartoe hij dikwerf slechts de bedenkingen van cuvier zelven tot grondslag zijner innovatie behoefde aan te voeren. Door de weekdieren achter de gelede dieren te plaatsen, geeft men ook ligtelijk aanleiding, dat de chaotische worm-klasse van linnaeus weder in de wetenschap ten tooneele treedt, en men al de hoofdresultaten in de schaduw stelt, die de scherpzinnige combinatiën en de veelomvattende onderzoekingen van cuvier hadden opgeleverd.

Dat de Schr. de Bryozoa onmiddellijk achter en bij de weekdieren plaatst, kan wel niet anders dan goedgekeurd worden. Onnatuurlijk is echter de plaatsing der Rotatoria tusschen de Ingewandswormen, waarop zij volgen, en de weekdieren, waaraan zij voorafgaan. Hetzij men de Rotatoria als onvolkomene Crustacea beschouwe, hetzij men ze als eene afzonderlijke dierklasse aanmerke, deze opvolging is af te keuren. Ook lazen wij met eenige bevreemding in de Voorrede, dat de orde, welke van de meest eenvoudige tot de meest zamengestelde dieren opklimt, bij eene eigenlijk wetenschappelijke behandeling der zoölogie verre de voorkeur verdient, en dat de Schrijver ook niet gelooft ‘dat hierover verschil bestaat.’ Ik meende, dat het laatste

[p. 579]

wel degelijk het geval is, en zelfs dat de tegenovergestelde meening de heerschende is. Buiten lamarck, oken en goldfuss zijn mij bijkans geene schrijvers bekend, die de opklimmende orde in acht namen, aan welke ik de voorkeur gaf in de twee uitgaven van mijn Handboek der Dierkunde, en in het derde deel van het werk, dat voor weinige jaren door den Boekhandelaar suringar te Leeuwarden werd uitgegeven, om voor onze tijdgenooten uilkens' Redevoeringen te vervangen. Daarentegen hebben linnaeus, blumenbach, cuvier, milne edwards, wiegmann en zoo vele anderen steeds de afklimmende orde gevolgd, hoe zeer zij toch zeker niet geacht wilden worden het dierenrijk niet op eene ‘eigenlijk wetenschappelijke wijze’ te behandelen.

Als de Heer lubach vroeger of later eene tweede uitgaaf van dit werkje mogt doen verschijnen, hopen wij dat hij aan de eigenlijk wetenschappelijke behandeling der zoölogie ook in dit opzigt regt zal laten wedervaren, en de orde van behandeling zal omkeeren.

In de beschouwing van dit werkje tot bijzonderheden af te dalen, achten wij minder noodig. Wij prijzen het tot handleiding aan voor allen, die, zonder opzettelijke studie van zoölogie te maken, eenig denkbeeld van deze wetenschap wenschen te erlangen.

Om echter te toonen, dat wij het werkje met aandacht onderzocht hebben, maar meer nog om den Schr. bij eene tweede uitgave, zoo die later mogt blijken noodig te zijn, eenige dienst te bewijzen, besluiten wij met eenige opmerkingen, die gedeeltelijk kleinigheden mogen schijnen, maar die echter geene vitterijen zijn, naar welke wij gezocht hebben, en slechts aanteekeningen, die wij onder het lezen maakten.

Bl. 99. Hier is in eene houtsneê-figuur (fig. 89) het borstbeen en schoudergewricht van den Ornithorhynchus voorgesteld; maar wij moeten den Schr. doen opmerken, dat d niet, gelijk hij zegt, de met elkander vergroeide sleutelbeenderen zijn, maar een deel van het borstbeen (manubrium sterni), waarop aan den voorrand de sleutelbeenderen liggen, die hier niet zijn aangewezen.

Bl. 101, fig. 91. Geraamte van een zeemeeuw. Hier is g als het opperarmbeem aangewezen, maar de letter wijst op de ulna (ellepijp). De lijn, welke van de letter begint, had dieper

[p. 580]

doorgetrokken moeten worden en tot op het bovendeel van het opperarmbeen, dat echter in de figuur niet duidelijk te zien is.

Bl. 103, reg. 23, 24. ‘Het opperarmbeen [des vogels] is kort en dik.’ Dit moge waar zijn bij hoenderachtige vogels en bij sommige zangvogels, bij verreweg de meeste vogels is het opperarmbeen lang, somtijds zelfs zeer lang, gelijk b.v. bij Larus, waarvan het skelet in fig. 91 is afgeteekend, maar in welke figuur het genoemde been door radius en ulna wordt verborgen.

Bl. 105, reg. 7, ‘de eijerleiders.’ De vogels hebben (enkele afwijkingen uitgezonderd) slechts één' eijerleider.

Bl. 117, fig. 110. Ik twijfel, welke vogel hier onder den naam van Steppenduif afgebeeld is, maar zeker geeft de figuur geene voorstelling van den vorm der duiven.

Bl. 118 wordt van Apteryx gezegd, dat de vleugels ontbreken. Dit kon echter tot eene verkeerde voorstelling geleiden, als ontbraken die deelen geheel, zooals b.v. de buikvinnen bij Muraena. In 't geraamte zijn de beenderen van de voorste ledematen aanwezig; de vleugelstompjes zijn slechts onder de veêren der borst bij het levende dier verborgen.

Bl. 127. Bij de beschrijving van het skelet van den schildpad wordt gezegd, dat het schouderblad en de bekkenbeenderen binnen het geraamte besloten zijn. Het schouderblad en de bekkenbeenderen liggen onder de ribben, maar kunnen, als zelve deelen van het geraamte, niet wel gezegd worden binnen het geraamte te liggen.

Bl. 128. Trionyx onderscheidt zich niet door drie teenen, maar doordien er slechts drie van de teenen genageld zijn.

Op bl. 145 wordt van de Ctenoïden gezegd, dat de schubben getand zijn ter plaatse, waar zij in de huid zijn ingeplant. Het is de vrije achterrand, die deze tandjes vertoont.

Op dezelfde bladz. leest men, dat in het oog der visschen een waaijer of kam aanwezig is; hetzelfde is ook vroeger in de klasse der Reptilen van de hagedissen gezegd. Intusschen is de waaijer als zoodanig een kenmerk van het vogel-oog. De met zwart pigment gekleurde plooi van de choroïdea, die in het glasachtig vocht der oogen dringt, bij visschen en reptilen, is geen pecten, maar slechts een rudiment daarvan.

Bl. 178, r. 6. Krekels. Hier zijn Cikaden bedoeld. Maar de Schr. noemt bl. 187 de soorten van Acheta krekels (en te regt)

[p. 581]

en bezigt bl. 188 het woord Cicada, voor 't geen hij op bl. 178 krekel heeft genoemd. Dit geeft aanleiding tot verwarring.

Bl. 210 lezen wij van kalkachtige deksels, waarmede onze landslakken des winter hun huisje sluiten ‘en hetgeen zij in het voorjaar weder afstooten.’ Dat ‘hetgeen’ zou op huisje moeten slaan, tegen de bedoeling des Schrijvers; hij spreekt hier van de kalkachtige deksels, en voor ‘hetgeen’ leze men dus ‘welke’ of iets dergelijks.

Zoo lezen wij ook op bl. 218, reg. 8: ‘uit deze slagaderen’ zonder dat nog van slagaderen gesproken is. De Schr. verschoont zich, wat drukfouten betreft, met den afstand van de plaats, waar het werk gedrukt is. Doch wij hadden echter gewenscht, dat de correctie naauwkeuriger ware uitgevallen. Zoo lezen wij bl. 139, reg. 9, v.o.: ‘des onderkaaks’; bl. 156, reg. 10 v.o.: ‘onderkaken’, waar blijkbaar ‘bovenkaken’ zijn bedoeld. Tot de drukfouten brengen wij ook 't geen bl. 189, r. 3 v.o., gelezen wordt: ‘de rups heeft zes pooten’, hetgeen ‘zestien pooten’ moet wezen; bl. 120, fig. 116: Aras mollissune voor Anas mollissima; Cyanus (bl. 164) voor Cyamus, enz. Van eene meer bedenkelijke soort is de misslag, dat bl. 147 zeven orden van visschen worden genoemd, terwijl er in de behandeling acht voorkomen, en dat de 10^de klasse (die der Rotatoria, bl. 203, 204) in de Inhoudsopgave geheel werd overgeslagen.

J.v.d.H.