Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Oratio de Critica studiose a Theologis exercenda, quam habuit Jacobus Isaacus Doedes, Theologiae Doctor, a.d. XXII Junii, A. MDCCCLIX, quum in Academia Rheno-Trajectina Theologiae professionem ordinariam solenni ritu auspicaretur. Trajecti ad Rhenum, apud Kemink et Filium, Typogr. 1859. 34 pagg. f : - 40.

Toen de groote heringa ten jare 1790 eene verhandeling schreef over 't gebruik en misbruik der Kritiek, koos hij zich tot zinspreuk: Nec temere nec timide. Toch zullen er wel onder zijne tijdgenooten geweest zijn, die hem van temeriteit beschuldigden; en wij, daarentegen, kinderen eener volgende eeuw, zullen, d. niet uitgezonderd, bij 's mans critische resultaten al vrij dikwijls aan timiditeit denken. Zóó veranderen de tijden, en de menschen met hen!

Wil men doelwit en slotsom van d.'s intreê-oratie in 't kort opgeven, dan behoeft men hem eenvoudig h. te laten nazeggen: Criticen exercendam esse nec temere nec timide. De waarheid dier stelling op zichzelve lijdt geene bedenking; maar de toepassing? Zou dááromtrent óns nageslacht misschien over d. oordeelen, gelijk wij over h.? 't Is maar eene vraag.

De hedendaagsche stand der Bijbelcritiek is ongeveer deze: Ter zake van strenge Tekstcritiek heet niemand meer een ongeloovige. Zonder verketterd te worden, hebben tischendorf in zijne Grieksche, vissering in zijne Nederduitsche uitgave des N.T. aan den textus receptus voor goed zijn afscheid gegeven. - Iets meer tegenstand ondervindt nog de Critiek der

[p. 556]

Boeken: toch kan men, reeds zonder den blaam des ongeloofs op zich te laden, o.a. den niet-apostolischen oorsprong van 't mattheus-Evangelie of van den 2^den Brief van petrus, en den niet-Paulinischen van den Brief aan de Hebreën beweren; ja, achter eene orthodoxe dissertatie lazen we onlangs de thesis: Capita XL-LXVI Jesajae vaticiniorum huic scriptori sunt abjudicanda, in der tijd door den liberalen h. wel uitdrukkelijk onder 't misbruik der critiek gerangschikt. - Maar nu de derde soort, de eigenlijk gezegde Historische Critiek, de critiek der feiten! Ziedaar wat ook thans nog - h. neemt het als geloovig theoloog niet eens in aanmerking - voor velen een steen des aanstoots en der ergernis blijft, een kenmerk bij wie er zich op toeleggen van gevaarlijk ongeloof! Wel wil men u tegenwoordig toegeven, dat het met de waarheid der - overigens inderdaad geleerde en kunstige - Harmonistiek luttel beter gesteld zij dan met die der oude - niet min geleerde en kunstige - Astrologie, en dat is reeds veel gewonnen; maar om nu daaruit de legitime consequentie op te maken, dat, zoo een der Evangelisten dáár waar zij van elkaâr verschillen, gedwaald hebben moet, zij dan ook dáár, waar zij met elkaâr overeenstemmen, of waar de zaak slechts door één hunner verhaald wordt, gedwaald hebben kunnen, zóó ver durft men zich niet te wagen.

D. heeft de regten ook der historische critiek in 't algemeen volmondig erkend. Wij danken hem daarvoor. Maar of hij, om haar binnen de betamelijke perken te houden, den regten teugel heeft gevonden in ebrard's opmerking, dat het Woord Gods boven alle critiek verheven is, betwijfelen wij zeer, daar het dan toch, volgens zijne eigene concessie, eerst door die critiek moet worden uitgemaakt, wat al of niet tot het Woord Gods behoort. Vrij wat meer doet het af, en van heeler harte kunnen we applaudisseren, wanneer d. van den criticus eischt, dat hij niet enkel de afzonderlijke deelen, maar evenzeer 't gehéél zijner stof in 't oog houde - ‘historia quoque suam habet orationem contextam’ -, en dat hij hem alzoo, indien hij aan jezus al 't buitengewone en éénige, wat de Evangelisten van Hem verhalen, o.a. ook de opstanding, ontneemt, op 't voetspoor van ullmann en de pressensé de vraag voorlegt, hoe de grondvesting der wereldherscheppende Christelijke Kerk, hoe de vurige geloofsprediking van een man

[p. 557]

als paulus, zich zonder dit alles bevredigend laat verklaren? - Vervalt overigens die criticus tot zoo'n dolle arrogantie, dat hij, als busken huët, een ieder, die 't niet op álle punten met hem ééns is, de keus laat om een wellusteling, scepticus, dweeper, of wel een krankzinnige te worden, dan is hij naauwelijks zooveel ironische regels waard, als d. aan de bewuste gasconnade besteedt.

Te zeggen, dat de nieuwe Hoogleeraar ons hier veel nieuws aanbiedt, zou der waarheid te kort gedaan zijn; ook blijkt uit hetgeen wij aanvoerden reeds het tegendeel. Zoo oordeelkundig echter met het oog op de theologische levensquaestiën van den dag het onderwerp gekozen is, zoo oordeelkundig is ook wat er over voorhanden was verwerkt. Verheffing van stijl liet dat onderwerp weinig toe, en is aan d. ook minder eigen; maar de dictie is toch vloeijend en helder, de gang (Critices materia, munus, jus, norma, methodus) logisch ordelijk, het Latijn zuiver.

En zoo roepen we hem in de met deze Oratie aanvaarde betrekking een welgemeend Omnia fausta! toe. Waar actie is, moet ook reactie zijn, opdat de actie niet, door niemand gewaarschuwd, aan 't hollen sla. Was het dies wenschelijk te achten, dat ook de wèl te verstaan wetenschappelijk-orthodoxe rigting aan onze Hoogescholen vertegenwoordigd wierde, waardiger representant kon men zeker niet voor haar vinden dan Dr. d., dóór en dóór een man der wetenschap. Wij gelooven hem op zijn woord, wanneer we hem hooren betuigen: ‘Munus, quod hodie auspicor, totum me habere ac tenere vobis persuasum sit.’ Moge van zijne komst eene nieuwe aera voor de Utrechtsche Hoogeschool, zoo in de critische als in menige andere theologische studiën, gedagteekend worden!

Q.B.V.D.O.M.
v.p.