Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Reis van den Mississippi naar de kusten van den grooten Oceaan, door B. Möllhausen. - Met een Voorberigt van Alexander von Humboldt. - Vertaald uit het Hoogduitsch door Dr. H.C. Michaëlis. Twee Deelen. Met kaart en 2 platen. Zutphen, A.E.C. van Someren. In gr. 8vo. XIX, 360 en 369 bl. f 7-50.

Onderscheiden organen hier te lande hebben reeds hunne ingenomenheid betuigd met dit werk, dat ons bekend

[p. 506]

of nader bekend doet worden met de streken van Noord-America's verre westen, die vroeger òf in het geheel niet bekend waren, òf alleen uit berigten van Spanjaarden, toen deze in die streken heerschappij voerden. Maar de hoofdverdienste van dit werk, datgene wat het bepaald aanbevelingswaardig maakt tot meer algemeene lectuur, ligt niet daarin, dat het ons bekend maakt met vroeger geheel of gedeeltelijk onbekende streken. Dan vrees ik zou zelfs de groote aanbeveling: ‘met een Voorberigt van alexander von humboldt’, den uitgever niet den verlangden afzet van exemplaren waarborgen. Immers van America's prairiën en verdere meer of minder woeste streken met zijne bevolking, die zoo zeer ten onregte onder den gemeenschappelijken naam van Roodhuiden zamengevat wordt, meent men al ligt genoeg te weten, wanneer men de romans vooral van james fennimore cooper gelezen heeft. Dat een wetenschappelijk werk over Africa verlangd wordt, laat zich veel meer begrijpen. Op de school immers was Africa altijd het groote geographische raadsel, bijna zoo uitsluitend, dat het niet of ter naauwernood de aandacht trok, dat er b.v. ook van America nog zoo groote streken bijna geheel onbekend waren. En er lag toch ook iets uittartends in, dat het werelddeel, waarvan ten minste de noordelijke kusten reeds sinds eeuwen bekend waren en het noord-oostelijke gedeelte de vroegste zetel der beschaving was, eeuwig onbekend zou blijven. Voor America slechts wat geduld, en in dat land van koortsachtigen vooruitgang zelfs niet zoo heel veel, en men zal er van zelf wel mede bekend worden; van de oostkusten uit door den gestadigen drang naar het westen voor landbouw, veeteelt en nijverheid; van het westen, vooral van Californië uit, door de jagt naar goud! Wanneer dus het werk van möllhausen eene wetenschappelijke beschrijving was van weinig of in het geheel niet bekende streken van Noord-America, de vertaling daarvan zou ten onzent waarschijnlijk weinig lezers vinden. Wie bekend zou willen zijn met de wetenschappelijke uitkomsten van den in dit werk beschreven togt van den Mississippi dwars door het vaste land tot aan de kusten van den Grooten Oceaan, zou zich moeten wenden tot het officiële ‘Report of Lieutenant whipple’, voorhanden in de boekerij der Koninklijke Akademie van Wetenschappen (zie Verslagen en Mededeelingen dier Akademie, Afdeeling Natuurkunde, IX^e Deel, 1^e Stuk, bl. clxiii).

[p. 507]

Doch het wordt tijd om mede te deelen hoe de Heer möllhausen in staat gesteld werd om het reisverhaal, waarvan ons eene Hollandsche vertaling aangeboden is, te leveren. Van eene reis naar de Vereenigde Staten van Noord-America, waar hij lang onder de Indianen aan den Nebrasca geleefd had, in België teruggekeerd, ging möllhausen in 1853 weder naar Washington, juist toen de regering der Vereenigde Staten van plan was, om drie expeditiën op verschillende breedtegraden naar Californië te zenden, ten einde eene geschikte baan voor een spoorweg op te zoeken. Aan de eerste dezer expeditiën, onder bevel van den gouverneur stevens, werd opgedragen, om tusschen den 47^sten en 49^sten graad Noorder-Breedte westwaarts voort te gaan, de Rocky Mountains nabij de bronnen van den Missouri en Columbia River over te trekken, en de valleijen dezer beide rivieren met de minst mogelijke afwijkingen te volgen, om naauwkeurig de voordeelen te leeren kennen, welke deze bij het aanleggen van een spoorweg zouden aanbieden. De tweede, onder bevel van den kapitein gunnison, moest op den 38^sten graad Noorder-Breedte reizen, dus op de lijn, die den naasten weg tusschen St. Francisco en St. Louis en de bevaarbare wateren van den Mississippi aanduidt, en tevens verlengd zijnde, het gebied der Vereenigde Staten in twee bijna gelijke helften verdeelt. De derde eindelijk, aangevoerd door den luitenant whipple, moest haren weg op den 35sten graad Noorder-Breedte zoeken, om op die lijn in de van water schraal voorziene grasvlakten ten oosten van de Rocky Mountains, en in de eenzame woestijnen ten westen daarvan, uit de nevenstroomen van den Mississippi, den Rio Grande, en den grooten Colorado van het westen voordeel te kunnen trekken. Bij deze laatste expeditie, wier uitkomsten van dien aard geweest zijn dat het leggen van een spoorweg langs deze lijn de minste zwarigheden schijnt aan te bieden, werd möollhausen als topograaph en teekenaar aangesteld, terwijl hem tevens opgedragen was om naturaliën te verzamelen. (Zie Inleiding.)

Als reisbeschrijving kan men het werk van möllhausen een meesterstuk noemen, onderhoudend, ja zelfs boeijend geschreven, en dat niet alleen voor een beperkten kring van lezers, maar voor ieder die zich bewust is, dat hij niet tot de geheel en al onontwikkelden behoort. Gaat de reis

[p. 508]

door streken, die òf om het natuurschoon dat zij aanbieden, òf door eenige andere bijzonderheid de aandacht van den reiziger bezig hielden - de beschrijving daarvan wordt den lezer zoo levendig voor oogen gevoerd, dat men bijna mede ziet en mede reist. En dat gevoel wordt nog levendiger opgewekt, wanneer bij het trekken door eentoonige streken de leden der expeditie elkander onderling vertelden, hetgeen zij op vroegere togten door onbekende streken van hetzelfde werelddeel zelf beleefd of van anderen gehoord hadden. Of bij die verhalen altijd alles waar, of niet soms de eene of andere bijzonderheid wat al te sterk gekleurd, wat al te hoog opgehaald wordt, zou ik niet durven verzekeren. Maar wel, dat er geene tastbare onwaarheden den lezer op de mouw gespeld worden, en dat de onwaarschijnlijkheden ten minste niet grooter zijn dan ze in menig roman - zelfs buiten die van de Fransche school - opgedischt worden. Dit is in ieder geval zeker, dat de Schr., die onder den bescheiden naam van naturaliënverzamelaar dikwijls zelf als verhaler optreedt van het vroeger door hem beleefde, jaren lang onder de Indianen in Noord-America doorgebragt heeft en dus veel beleefd kan hebben, terwijl ik vertrouw, dat hij te veel achting gehad zal hebben voor alexander von humboldt om met die vlag eene lading van vreemde ontmoetingen à la münchhausen te willen dekken. Die aanbevelende Voorrede van den aristoteles onzer eeuw is overigens voor den Schrijver te meer vereerend en kan aan het werk tot grootere aanbeveling gerekend worden, naarmate zij zeldzamer was. En dat von humboldt in zijne lange wetenschappelijke loopbaan niet dikwijls eene dergelijke aanbevelende voorrede schreef, daaraan herinnert hij zelf: ‘In een zoo lang tijdperk van een rusteloos leven heb ik zulke voorreden maar uiterst zelden... geschreven. Deze werken waren naar tijdsorde: dat van onzen grooten geoloog leopold von buch; de Reis naar de Noordkaap in de Fransche vertaling; de reisbeschrijving van Sir robert schomburgh's gevaarvolle onderneming, om de kusten van Guyana bij Essequibo astronomisch met het meest oostelijke punt van den Boven-Orinoco bij de zendelingsvestiging Esmeralda te verbinden, waar ik van het westen af aangekomen was; de originele uitgave der gezamenlijke werken van mijnen onvergetelijken vriend françois arago, en eindelijk de Oost-Indische

[p. 509]

en Thibetaansche reizen van den zoo vroeg gestorven beminnelijken prins waldemar van Pruisen.’

Men ziet - goed gezelschap, waarin het werk van möllhausen op die wijze gebragt wordt.

En zóó den algemeenen inhoud en de wijze van behandeling des werks opgegeven hebbende, zou ik deze aankondiging hiermede kunnen besluiten, dewijl zij toch al te uitvoerig worden zou, wanneer de inhoud in het bijzonder ter sprake kwam. Toch zij den oplettenden lezer dringend aanbevolen zijne bijzondere aandacht te vestigen, vooral op hetgeen over de Pueblo-Indianen, de Casas Grandes in de omstreken van Zuni en hun verband met de Azteken medegedeeld wordt. Vooral tot het nader leeren kennen van die verhouding was de in dit werk beschreven zuidelijke expeditie zeer vruchtbaar, en de gegevens op dezen togt verzameld, hebben reeds aanleiding gegeven tot eene geleerde verhandeling van Prof. buschmann, waarin ook dit onderwerp ter sprake komt (Die Völker und Sprachen Neu-Mexico's und der Westseite des britischen Nordamerika's, in: Abhandlungen der Kön. Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Jahrg. 1857. Berlin, 1858. 4^o.).

Wat de vertaling betreft, die is niet zeer te prijzen. De stijl is over het geheel tamelijk los, maar Germanismen vindt men, helaas! in overrijke menigte, sommige waarschijnlijk uit overhaasting ontstaan, maar verscheidene ook, waarbij dit niet eens tot verontschuldiging aangevoerd kan worden. En eigenlijk kan overhaasting tegenover het publiek ook als geene verontschuldiging aangemerkt worden; als zoodanig kan zij alleen in aanmerking komen tegenover dengenen die zich van iemands bekwaamheid in eenig vak verzekeren wil. Maar het publiek heeft zeker nooit begeerd eene enquête naar des Vertalers kennis van het Duitsch te doen - heeft zeker nooit gedacht om er aan te twijfelen, en dus komen de Germanismen met hun volle gewigt ten laste van den vertaler. Eenige Germanismen en onhollandsche uitdrukkingen mogen hier naar de rij volgen, voor zoover ze mij in het oog gevallen zijn. Bladz. vii: Voorredenen; 16: geroosterd; 17: Ierlander; 36: een weg teruggaan voor afleggen (Duitsch: rücklegen); 23: oogsten voor oogstten; 35: overlevering van eene groote rivier, moet zeker zijn: (water)vloed, ons zondvloed; 87: ik leid geen gebrek; 107: onwil voor het Duitsche Unwillen; 123: dompig

[p. 510]

rollen van den donder voor het Duitsche dumpf, enz.; 126: woedende buffels voor gewonde (Duitsch wund); 132: zij zaten voor gij zaat (Sie sassen); 170: lagen wij ons; 200: een groote toovenaar; 233: verwijderen durfde ik mij niet voor mogt, enz. (Duitsch: dürfte); 237: namelijk voor voornamelijk (Duitsch: namentlich); 275: zonder veel omstandigheid voor zonder veel omslag (Duitsch: viele Umstände); 314: lang gehorende voor langhoornig; 332: voor noodig gerekend worden; 333: oogenschijnlijk voor blijkbaar, een Germanisme waarop ik reeds eens opmerkzaam maakte en die zoo zinstorend is, als ik er maar een ken; 339: op den naam bekend voor bij name; 348: deel der wereld voor het iets geheel anders beteekenende werelddeel.

Men ziet dat de vertaling wel netter had kunnen zijn.

16 July, 1859.
a.s.