Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Levens-Phantasie, door C. van Koetsveld, C. Ez. Uitgegeven tot een liefdadig doel. 's Gravenhage, M.J. Visser. 1859. In gr. 8vo. 16 bl. f : - 30.

Noblesse oblige, ook die van talent; die een beroemden naam draagt rust onder de verpligting om dien roem ongeschonden te bewaren. De heer c. van koetsveld, c. ez. gaf reeds meermalen regt tot de verwachting, dat hij, in zijn genre, een naam, beroemd door menig uitstekend geschrift, geen oneer zou aandoen. Op grond dier billijke verwachting, zouden wij hem ernstig in overweging geven, om niet meer het veld te betreden, waarop wij hem nu ontmoeten: welk ook zijn genre moge zijn, dit stellig niet, - en hij beklage zich des niet. Daar is in dit gedicht iets - ja, wel zeer veel - van dat ziekelijke, schemerende, overspannen sentimentele en nevelachtige, dat sommige producten onzer Vlaamsche broeders kenmerkt, doch zonder de naïveteit die hun tevens daarbij eigen is. De toestand - een meisje dat krankzinnig wordt uit bedrogen liefde - is zeer zwak opgevat; terwijl toch alleen eene krachtige, korte, aangrijpende schildering een dergelijk onderwerp redden kan. Maar neen, maria en rudolf blijven twee schimmen, twee nevelbeelden, die elkander naderen en dan ontvlieden; die, met tusschenpoozen, even onbestemd en onduidelijk voor onze oogen treden, en ons eindelijk alleen laten staan op een kerkhof, waar wij veronderstellen dat beide ongelukkigen rusten. Eer wij op dit kerkhof belanden, hebben wij eene wandeling gemaakt door eene ‘klaverwei’ waar, op ‘een schoonen lentemorgen in de lieve maand van Mei’, maria liep te dartlen; verder door een bosch, waar rudolf bij haar komt en haar hart wint; dan door eene kamer, waar maria vergeets op rudolf staat te wachten, en

[p. 440]

eindelijk door een krankzinnigengesticht, waar zij nu treurt over haar schoon verleden. 't Is voorwaar somber genoeg; dat is, de somberheid wordt van buiten aangebragt, met akelige woorden, uitroepingen, klagten, afgebroken regels en vooral ook door stippen. De vreesselijke ernst van dit levensdrama treedt nergens op den voorgrond: daartoe ware het noodig geweest ons inderdaad een blik te doen werpen in het hart van rudolf en maria, en niet alleen op hunne omnevelde aangezigten. Gekunsteldheid en onnatuurlijkheid heerschen overal: zulk eene wereld- en levensbeschouwing is blijkbaar den jeugdigen dichter vreemd; de schildering van eene figuur als maria zou moeten zijn om belang in te boezemen, buiten zijne sfeer en - voor alsnog althans - boven zijne magt. Maar, indien het ons vergund ware om hem een raad te geven, het zou zijn, om zijne krachten en gaven niet te verspillen aan de behandeling van dergelijke onderwerpen, die gemakkelijk schijnen en inderdaad eene geoefende meesterhand en een niet minder geoefenden en scherpen blik vorderen, willen zij niet in onbeteekenend en alledaagsch gerijmel ondergaan. Hij late vooreerst de krankzinnige maria's, de ontrouwe rudolf's en al dergelijke figuren - hoeveel billijk medelijden en even billijke verontwaardiging zij hem ook inboezemen - stil rusten, en geve ons de ongekunstelde en natuurlijke uitingen van zijne eigene frissche, gezonde levensbeschouwing, van zijn eigen jong, dichterlijk gemoed; wij zullen er hem dankbaarder voor zijn dan voor deze proeve van would-be gevoelspoëzie.

En nu de vorm, de taal? Dat ook deze maar al te dikwijls dien stempel van eenvoudigheid en waarheid mist, die zich zoo voortreffelijk ook met de meest dichterlijke voorstelling verdraagt, spreekt, na het boven opgemerkte, van zelf. Er is te veel opwinding, te veel jagt maken op verrassende wendingen, op effect en schittering; er is een spel met woorden, dat niets beteekent en de ledigheid der gedachte noode verbergt. En dan daalt op eens de toon tot haast beneden het meest gewone. Wat toch is het, wanneer een meisje - en dan nog wel de etherische maria - wordt betiteld, als: ‘'t Doeleind eens verliefden helds’; wanneer rudolf bij den lezer wordt ingeleid met de opmerking ‘'t was een fiksche jongen’; wanneer wordt medegedeeld dat de gelieven arm in

[p. 441]

arm gingen wandlen, ‘waar, zoo groot, hun beider namen In een stam gesneden staan’; of wanneer straks de dichter zelf zijn eigen tafereel, onder den invloed van eene of andere herinnering, een cyclorama (!) noemt? Het zou gemakkelijk vallen om deze voorbeelden, uit de eerste bladzijden van het gedicht genomen, te vermeerderen; maar liever wijzen we op eenige andere onnaauwkeurigheden, die misschien ligter te vermijden zijn. ‘'t Was wel rudolf, dien zij minde: De afgebeden levensvreugd.’ Daargelaten de wonderlijke zamenhang dier beide regels, zoo is de herhaling dier toonlooze klank aan het einde van den eersten en het begin van den tweeden regel hoogst onwelluidend. Evenzoo is het vers: ‘En de knapen (benijdden) hem zijn lot’ niet sierlijk. Misschien is het ook minder juist om van den ‘Schepper van het Licht’ te getuigen, dat hij ‘voor 's menschen legerstede waakt.’ Over te laten rijmen op zóó verr' gaat in het geheel niet aan. Wat zijn ‘droeve melodiën van 't verouderd zieleleed’? en wat is de zin van regels als deze:

Arme kranken! arme kranken! ('t geldt krankzinnigen).

Eenmaal is uw lijden uit,

En uw sombre, woeste klanken

Sterven weg voor 't feestgeluid.

Doch wij willen eindigen, en vertrouwen dat onnaauwkeurigheden als rede voor reden, 't zaêm voor te zamen, stout en zinn'loos kind, voor stout en (?) kind; kan voor kon, had' voor hadd', weer voor meer, erreurs de plume of drukfouten zijn. Spoedig, hopen wij, zal de heer koetsveld ons iets beters geven, waaraan wij eene meer onverdeelde goedkeuring kunnen schenken; wanneer hij niets zal nederschrijven, zonder eerst zich zelven af te vragen, wat hij eigenlijk zeggen wil. - Overigens, daar het boekske met een weldadig doel werd uitgegeven, is het in zoo verre goed dat er, zoo wij meenen, eene tweede oplage van verschenen is.