Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Romeinsche Antiquiteiten van Dr. Kopp bewerkt door Mr. J.A. Schneither, Rector te Groningen. Groningen, J.B. Wolters. 1858. In 8vo. 196 bl. f 1-60.

‘Is het boekje goed,’ zegt de Schrijver in zijn voorberigt, ‘dan komt het er niet veel op aan, wat van den oorspronkelijken auteur, wat van den bewerker is; is het slecht nog minder.’ Ik wil het daarom op zich zelf, niet in vergelijking met het origineel, beschouwen en Mr. schneither alleen aansprakelijk rekenen voor zijn arbeid.

In het algemeen kan men van het werkje mijns inziens een zeer gunstig getuigenis afleggen: het uitwendige (de plattegrond van Rome natuurlijk uitgezonderd) zoowel als de inhoud maken aanspraak op veler belangstelling. De afbeeldingen vooral bij N^o. VIII zijn allezins geschikt om een goed denkbeeld te geven van zaken, die men zich niet gemakkelijk voorstelt en waarvan niettemin de kennis onmisbaar is. De tekst heeft bij aangenaamheid van stijl groote duidelijkheid. 't Boekje gelijkt meer naar een leesboek dan naar een leerboek. De taal laat hier en daar wel eens iets te wenschen over, b.v. als ‘sui juris’ door ‘zelfstandig’ (bl. 56) vertaald en op bl. 58 gezegd wordt, ‘dat de kiezers in de kiezersvergaderingen’ een ‘wastafeltje’ kregen in plaats van een wassen tafeltje; ook vind ik bl. 162 ‘beursje’ voor ‘peculium’ minder geschikt en bl. 173 ‘letteren’ onbegrijpelijk, omdat er van letteren in die § geene sprake is; misschien bedoelde de Schrijver ‘letters.’

Vergelijkt men Mr. schneiter's Antiquiteiten met bojesen's Handboek, dan valt de vergelijking zeer zeker ten gunste van den eerste uit: bij hem toch worden de tijdvakken scherper afgescheiden en de organische ontwikkeling van het staatsleven beter in het licht gesteld; bij hem is ook aan de geographie van het Romeinsche rijk en aan de topographie der stad eene ruimere plaats toegestaan, en aan het privaat leven grootere zorg besteed dan bij bojesen, door wien dat alles slechts ter loops wordt aangestipt. Over 't algemeen geeft Mr. schneither een goed denkbeeld van het geheel en zijne

[p. 432]

deelen, bojesen niet zoo zeer. Toch zou ik het Handboek van dezen ongaarne van de Gymnasia gebannen zien: de toekomstige regtsgeleerden zouden er groote schade bij lijden, want wat is in het werkje van Mr. schneither eigenlijk over de judicia gezegd, dat kan vergeleken worden met hetgeen bojesen geeft? Inderdaad iets dergelijks had de eerste niet mogen achterwege laten: het is, al was 't alleen om cicero te verstaan, volstrekt noodzakelijk. Bovendien had Mr. schneither aan de verba concepta der Romeinen naast de Nederduitsche uitdrukking eene plaats moeten geven, iets, dat bojesen, waar 't noodig is, altijd doet. Bij eene tweede uitgave moge daarin worden voorzien. Het boekje tot in de kleinste bijzonderheden te beschouwen en alle ook de geringste feilen aan te wijzen zou vervelend zijn; daarom bepaal ik mij bij een paar opmerkingen.

Allereerst over § I, die tot opschrift heeft ‘Stichtingssage’. Men moge over het begin der Rom. Geschiedenis denken wat men wil, zij het dat men tot de behoudende partij behoort of mythe van historie onderscheide, - men moet beginnen met het onderwijs der Rom. Geschiedenis zooals ze door de Romeinen zelven werd geloofd en door hunne organen is medegedeeld. Hoe immers zal men, ik zeg niet kunnen medepraten, maar op goeden grond oordeelen over verhalen, die men niet kent, hoe bruikbare hypothesen aangeven over datgene, wat men zijne aandacht niet eens waardig schijnt te keuren? En bovendien, juist omdat de Romeinen, het meerendeel ten minste, vast in den geloove waren aan de wolven die romulus zoogden en aan het mystiek schoolgaan van numa; juist omdat die geschiedenis, zij moge dan waar of onwaar zijn, onafscheidelijk met die der staatsinstellingen verbonden is en er telkens weêr op teruggekomen en gedoeld wordt, juist daarom is eene echt Romeinsche voorstelling nuttig en noodig. De Schrijver maakt zich mijns inziens al te gemakkelijk van zijne taak af: het opschrift ‘Stichtingssage’ had mij meer doen verwachten, ofschoon eigenlijk het verhaal der stichting in dit werkje in het geheel niet te huis behoort.

Eene andere opmerking geldt de etymologiën van sommige Latijnsche woorden. De Schrijver geeft er vele, bl. 2, 6, 45, 47, 97, enz. Ze kunnen goed zijn: van de meeste echter betwijfel ik de juistheid, om reden dat de Romeinsche taal-

[p. 433]

kundigen op dat punt al zeer weinig geloof verdienen. Ik zal mijn beweren staven. De Romeinen aarzelen niet om ons wijs te maken dat ‘frater’ hetzelfde is als ‘fere alter’, ‘testamentum’ gelijk ‘testatio mentis’, ‘agnatus’ gelijk ‘a patre cognatus’, ‘spurius’ gelijk ‘sine patre’; dat ‘sacellum’ is afgeleid van ‘sacer’ en ‘cella nequam’ van ‘ne’ en ‘quidquam’ (nietswaardig dus!), ‘vestibulum’ van ‘ve’ (intensief) en ‘stare’ (antichambre dus waar men lang staat!), ‘festinare’ van ‘fari’; zij vinden den naam ‘soror’ zeer natuurlijk: eene zuster trouwt, verlaat het ouderlijke huis, gaat dus heen; wie aarzelt ‘seorsum’ voor grondwoord van ‘soror’ te erkennen! ‘mutuum’, wie ziet daarin niet ‘quod a meo fit tuum’, 't ligt immers voor de hand. Credat Judaeus Apella, ik geloof er niets van.

Eene derde opmerking betreft de beschouwing der oudste Romeinsche mythologie, bl. 93. Of men met de gedachte aan de oudste Rom. godsdienst mag getuigen, dat zich daarin openbaart ‘een heilige ernst, een vrome zin en eene reinheid van voorstelling van het hoogste wezen met een diep gevoel van afhankelijkheid des menschen’, meen ik niet zonder grond te mogen betwijfelen. Wat was zij anders dan eene natuurdienst, die geboren was uit welbegrepen eigenbelang en vreeze voor ramp of onspoed? De namen hunner goden, d.i. der goden die echt nationaal kunnen genoemd worden, zooals faunus, saturnus, vertumnus toonen dat reeds genoegzaam aan; in ruwe natuurkrachten, waarvan zij van tijd tot tijd de nadeelige werking moesten ondervinden; in onheilen, die zij te duchten hadden, vind ik den oorsprong der Rom. eeredienst. In waarheid waren de Romeinen niet zeer pieus en kunnen op dat punt niet met de Grieken vergeleken worden. Wat is er in de Rom. mythologie dat eenigzins aan den prometheus der Grieksche beantwoordt? En gebruikten zij later, toen niet meer de krachten der natuur maar de wufte menigte op den campus Martius hun vreeze inboezemde, de godsdienst niet om staatsstormen te bezweren? Was toen het ‘alio die’ van den Augur niet hun Credo? Het is mij onverklaarbaar, hoe de Schrijver de Grieken in tegenstelling met de Romeinen zinnelijk en aan de vormen van het schoone verslaafd kan noemen.

Wat § 141 betreft, waarin van het burgerregt door caracalla aan alle inwoners van het Rom. Rijk verleend, melding

[p. 434]

gemaakt wordt, mijns inziens behoorde hierbij te zijn gevoegd, dat dit alles gold van de toenmalige inwoners en niet van hen, die er later, door overwinning b.v. enz., zouden bijkomen.

In § 59 wordt gezegd, dat de ‘tribuni plebis’ het ‘jus intercedendi’ hadden, en zeer te regt. Veelal wordt dit het regt van het Veto genoemd, men denkt dan misschien aan Poolsche landdagen of N. Americaansche congressen; in de Rom. Litteratuur komt het woord Veto in die beteekenis, als ik mij niet vergis, slechts eenmaal voor: ‘intercedere’ is de ware uitdrukking.

Bij § 68 was het misschien niet overbodig geweest gellius X, 15 aan te halen en bij § 58 na de woorden ‘nooit heeft een Dictator het bewind langer dan zes maanden gevoerd’, bij wijze van exceptie de namen camillus, l. papirius cursor en q. fabius maximus te lezen.

De tegenspraak waarin bl. 15 en 19 met elkander zijn ten aanzien van den brand onder nero (op de eene plaats woedt hij zes, op de andere negen dagen) is eene kleine vergissing. Hij duurde zes dagen en zeven nachten en begon 19 Julij 64 na chr. - Ik eindig met den wensch, dat het boekje voor zeer velen eene goede voorbereiding voor het hooger onderwijs zijn zal; wanneer het dat niet is, ligt de schuld stellig niet aan den Schrijver.

Junij, 1859.
h.e.m.