Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Guldens-Editie N^o. 6. Bladen uit Nicht Suze's Schetsenboek, uitgegeven door Louise. Arnhem, D.A. Thieme. 1859. f 1 - :

Het is eene juiste greep in het commerciële hart van onze landgenooten, om eene serie werken uit te geven, die met den naam van guldens-editie gekarakteriseerd zullen zijn. Maar hoe het zij - alle lof voor die onderneming, die alleen oorspronkelijk hollandsche lettervruchten in haar cadre opneemt, en ons dus nog eenig denkbeeld van nationale literaratuur kan geven.

Uit die twee gegevens gulden en oorspronkelijk moet men dus opmaken, welke soort van werken hier opname kunnen hopen: de oorspronkelijke werken van den lateren tijd, en wel de beste die men voor een gulden verwachten kan. Het

[p. 383]

spreekt van zelf, dat altijd enkelen, en juist de meest uitstekende voortbrengselen van den tegenwoordigen tijd, daarin niet zullen kunnen verschijnen, aangezien het copijregt daarvan wel niet zoo gemakkelijk verkrijgbaar is, vooral niet daar de uitgever toch steeds door die guldensbepaling beperkt wordt. Uit hetgeen tot nog toe verscheen blijkt echter, dat hij inderdaad met een goed oog zijne keuze heeft gedaan' al is het ook, dat hij nog weinig boven den gulden middelmaat in zijne serie heeft kunnen opnemen. En zelfs schijnt men voor de toekomst te mogen verwachten, dat hij ook de summa capita onzer literatuur tot de aanneming van het guldens-formaat heeft weten te brengen.

Het werk echter, dat als N^o. 6 hierboven genoemd is, staat naar mijne onbeleefde meening niet op het bovenste plankje in dit tot nog toe kleine bibliotheekje. Het is heel lief en heel zoet, maar het wil mij maar niet razend bevallen. Misschien ben ik een zeer ongeschikt persoon om dit genre te beoordeelen. Het behoort tot het genre gevoelvol en lief; en hoe ver ik ook ben van alle antipathie tegen het gevoelvolle, zoo prikkelbaar ben ik ook tegenover al zulke gevoeligheid, die niet door eene, zeer goed daarmede te vereenigen ontwikkeling en verstandelijkheid mij in de overtuiging brengt, dat hij of zij regt heeft, om zijn gevoel aan het publiek voor te zetten.

De losse verhalen of schetsen, door suze of louize, of welke der dochteren eva's ook, hier medegedeeld, hebben ongetwijfeld iets zeer verdienstelijks; blijkbaar heeft de schrijfster dat echt vrouwelijke, fijne gevoel, dat u enkele toestanden met eene juistheid weet weêr te geven, zooals geen mannenhand ze schetsen of ontleden kan. Ook heeft ze eene onverstoorbare goedigheid en zachtzinnige levensbeschouwing die u zeker het hart niet digtschroeijen zal; die velen wel als van zelve de woordjes och ja! en lief! en wezenlijk mooi! op de lippen zal brengen, maar - maar - waarvan ik niet houd.

Ik ken wel zulke menschen, die alles lief vinden, en van alles nog een goeden afloop verwachten, van die parelduikers, waar een ander slechts mosselen vindt, en ik hoor ze soms nog wel met genoegen praten; - maar in geschrifte vind ik ze meest flaauw en waterig. Het boekje is wel lief, er zijn wel dikwijls zeer fijne menschkundige opmerkingetjes in; maar

[p. 384]

het is geene menschenkennis, die het geheel der verschijning mensch omvat. In 't kort, goede beste, lieve tantes-philosophie is heel goed voor zondagavondkout en kinderenvertroosting, maar het blijve binnen dien huisselijken kring en late zich niet drukken. Zijt gij het niet met mij eens, goed! lees dan nicht suze en vindt het even mooi als het Handelsblad het vindt, en kom mij niet vervelen.

Schrik niet, wanneer ik u ook nog van het godsdienstige, zelfs het theologische gehalte van dit Schetsenboek spreek. Van dezelfde soort als hare menschenkennis is ook de godsdienstigheid onzer goede nicht of tante. Maar het is dan ook weder eene godsdienstigheid even zoetelijk, maar ook even onbeduidend, - van op God vertrouwen, van in voorkomende gevallen om dien of om genen bijbeltekst denken, enz. Ik moet mijne volslagen onkunde erkennen, dat ik volstrekt niet weet, wie de schrijfster is, zelfs is het mij geheel onbekend of haar werk reeds vroeger, hetzij afzonderlijk, hetzij in eenig tijdschrift verschenen is; maar dit is duidelijk, dat wij hier eene goede, lieve - ik meen het zonder arrière-pensée - oude jonge dame hebben, die dominé's dochter of op zijn minst dominé's zuster en huisgenoot geweest is. Zij heeft veel te goed slag, om eene stichtelijke toepasselijkheid, waar het kan, in te vlechten en de daarbij gebruikelijke bijbelteksten uit haar tekstenrol bij te brengen, om eene gewone leek te zijn. Zij theologiseert, exegetiseert immers zelfs! zij heeft ook oosterzee's preken gelezen, en daar b.v. eene zonderlinge voorliefde uit gehouden voor het bekende, maar toch niet mooije beeld van ‘den oliestroom, over de opgeruide wateren uitgegoten’, of over ‘den toorn, de gramschap’, - dat zeer dikwijls wederkeert. En even zoo is haar stijl over het algemeen niet bepaald slecht, maar alles behalve eenvoudig; een zeker streven naar sierlijkheid, dat echter door gebrek aan grondige kennis en oefening wel eens geaffecteerd wordt, of kwalijk losloopt. Zoo zegt zij b.v. (bl. 117) ‘en de wind heeft vrij spel, zoo als zij door de breedgeopende deur naar binnen dringt, om zich daar met de zuiging van trap en gang te vereenigen, en versterkt door die aanwinst, weêr naar buiten te schieten, om als verwoed zich op hem te werpen, die daar staat en wacht.’

Er zijn zoo van die natuurkundigen op sloffen, die uit die

[p. 385]

zuiging, als ware het eene gepatenteerde natuurkracht, tallooze verschijnselen in lucht en water verklaren, maar dat is damesnatuurkunde, niet veel beter dan de physiologische beschouwing, - ook zeer populair - die drie vierden aller ziekteverschijnselen uit brand verklaart.

Doch ik wil ook niet alleen laken, daar in allen gevalle de zachte toon en de opbouwende gemoedelijkheid van inhoud, het boek tot een geschenk maken, dat men veilig aan de onschuldigste jonge dochter tot een aangenaam geschenk zal geven.