Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 365]

Zes jaren uit het leven van Wemmer van Berchem, gevolgd door Iets over onze vroegste betrekkingen met Japan. Twee geschiedkundige bijdragen, door Mr. L.C.D. van Dijk. Amsterdam, J.H. Scheltema. 1858. In gr. 8vo. XII, 77, 42 bl. f 1-40.

Geen gedeelte onzer geschiedenis, het geheel en al in nevel gehulde Frankische tijdperk uitgezonderd, is minder in het licht gesteld dan dat, hetwelk de vestiging, uitbreiding en ontwikkeling der magt van de Nederlandsche O.I.C. betreft. Wel vindt men, zoowel in het nog altijd onschatbare werk van valentijn als in andere geschriften eene menigte bouwstoffen; maar eene nog oneindig grooter menigte ligt verscholen in het archief der voormalige Compagnie, de archiven van de onderscheiden Kamers, van het rijk zelf, en zeer zeker ook te Batavia. Daaruit een volledig geheel te vormen ware een onbegonnen, tal van jaren en krachten vereischend werk; maar lof verdient daarom te meer iedere poging tot het ophelderen van een of ander duister punt of het in beter licht plaatsen van een of anderen persoon. Het laatste deed voor eenige jaren Mr. j.l.g. gregory, die in een paar zaakrijke opstellen, in 1852 en 1854 in nijhoff's Bijdragen geplaatst, de aandacht vestigde op wemmer van berchem, een Nederlandsch vlootvoogd uit de eerste helft der zeventiende eeuw, die niet alleen bijna geheel onbekend was, maar omtrent wien de weinige berigten zoo zonderling tegen elkander strijden (althans schijnen te strijden) dat men moeite heeft om te gelooven, dat die man in een tijd leefde en zelfs een werkzaam aandeel had in gebeurtenissen, over welke toch genoeg, zelfs door tijdgenooten, geschreven scheen om althans in het algemeen te weten wie en wat hij was. Men neme slechts dit: van berchem zou, vermoedelijk in het jaar 1605, althans niet veel later, tot eene handelsreis naar het eiland Cuba gezonden, op de rivier Sasso door eenige Spaansche schepen zijn aangevallen, en bemerkende dat alle verzet vruchteloos was, de lont in het kruid hebben laten steken, ten gevolge waarvan het gansche voorkasteel van zijn schip weggeslagen werd. Zoo verhaalt nic. van wassenaer, wiens uitvoerig werk Historisch verhaal aller gedenkwaardigste geschiedenissen, enz. door den bevoegden beoor-

[p. 366]

deelaar Mr. s. de wind (Bibl. v. Ned. Geschiedschr., bladz. 352), wel van ‘gering belang’ wordt geacht, maar blijkbaar wegens den vorm, daar het ‘meer als eene courant dan als een geschiedverhaal te beschouwen’ is - hetwelk het geloofwaardige der mededeeling van een tijdgenoot niet wegneemt. Intusschen heeft de Deventersche kerkleeraar en dichter moonen een grafschrift op van berchem vervaardigd, dat het heldenfeit zoo voorstelt, dat het noch in de minste bijzonderheid, noch zelfs in de hoofdtrekken met het verhaal van wassenaer overeenkomt; zoodat zelfs Mr. van dijk in het voor ons liggende stukje bijkans tot de op zich zelve niet waarschijnlijke onderstelling zou meenen te moeten komen, dat van berchem tweemalen den brand in het kruid liet steken en op eene wonderdadige wijze tweemaal het dreigende gevaar ontkwam - eene onderstelling, die wij nog niet noodig vinden, mits men onderscheid make tusschen het plat prozaïsche verhaal van een tijdgenoot en eene, veertig jaren later in korte dichtregelen zamengedrongen vermelding in een ‘grafschrift’, dat echter eerst onlangs als zoodanig is gebruikt geworden.

Nog iets: van berchem houdt zich eenige jaren in de Nederlandsche Indische bezittingen op, doet er onderscheiden togten, vervult er zendingen bij inlandsche vorsten en verrigt er vele heldenfeiten. Maar hij wordt aangeklaagd wegens kwalijk bestuur op de kust van Coromandel en uit dien hoofde naar het vaderland opgezonden, ten einde zich te verantwoorden. En - hij wordt nog voor zijn vertrek van Bantam aangesteld tot commandeur van het smaldeel, dat hem naar het vaderland overvoert, terwijl hij zelf al de papieren ten zijnen laste medeneemt op de onder zijn bevel staande bodems! Moeijelijk kan men hier aan trouwhartigheid en onbepaald vertrouwen op de eerlijkheid van een aangeklaagde denken; Mr. van dijk spreekt van vermoedelijk gebrek aan geschikte personen, doch merkt tevens op, dat de zaak eene zonderlinge houding heeft.

In het eerste gedeelte van het hier aangekondigde boekje verspreidt Mr. van dijk, ook uit het koloniaal archief, veel licht over de togten en verrigtingen van van berchem in Oost-Indië 1610-1616, en heeft daardoor de begeerte niet weinig aangewakkerd, om ook iets meer te weten van zijne latere lotgevallen, omtrent welke weinig bekend is. Als om

[p. 367]

de maat der zonderlingheden in zijne levensgeschiedenis vol te meten, verschijnt hij op eenmaal ten tooneele als vice-admiraal van Westfriesland, bij het uitrusten eener vloot tegen de Duinkerkers, in 1628. Hij overleed in zijne geboortestad Doesborgh, den 30^sten Mei 1653 in den ouderdom van - ook daaromtrent is onzekerheid, want volgens de Amsterdamsche huwelijks-registers zou hij in 1584 of 1585, volgens het opschrift op zijne grafzerk, in 1581 geboren zijn. Men ziet, het onderzoek aangaande wemmer van berchem is nog ver van gesloten; het stukje van Mr. van dijk is daarom te meer eene belangrijke bijdrage tot de kennis van een nog zoo weinig bekenden Nederlandschen zeeheld, en dus ook tot de geschiedenis des vaderlands.

Het ‘Iets over onze vroegste betrekkingen met Japan’ staat geheel op zich zelf en volgt slechts wegens eene kleine bijzonderheid - twee bijna gelijke namen van schepen - op het andere. Het behelst zeer lezenswaardige mededeelingen ten aanzien der betrekkingen tusschen de Nederlandsche O.I.C. en Japan, beginnende met het zevenmaandig verblijf van dirk gerritz in 1585 in Japan, en loopende tot aan de vaststelling van de zoogenoemde ‘nieuwe order’, 2 Augustus 1644. De uitbreiding onzer betrekkingen tot dat rijk, welke onlangs heeft plaats gehad, doet in deze geschiedkundige bijdrage nog te meer belang stellen en verlevendigt den wensch, dat onze historische literatuur worde verrijkt met eene uit echte bescheiden geputte, volledige Geschiedenis der handelsbetrekking tusschen Nederland en Japan.