Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 362]

Het Gymnasium te Amsterdam. Verslag van den Cursus 1857-1858. Miscellanea critica, scripsit N.I.B. Kappeyne van de Coppello, Gymn. Amstel. Conrector. Amsterdam. Seyffardt's Boekhandel. 1858. In gr. 8vo. 48 en 31 bl. f 1 - :

Even als voor honderd jaren in ruhnkenius' tijd blijft ook thans nog de critiek, meer bijzonder de tekstcritiek, bij velen een voorwerp van afkeuring en bespotting. De oude rector, die niet met zijn tijd is medegegaan, vindt het ‘indigne’ dat jongelui de ‘immortalia monumenta antiquitatis’ lezen, eenig en alleen met het doel om emendaties te maken of conjecturen te opperen. Zijn collega die niet begrijpt wat er aan plaatsen, die voor hem zonneklaar waren, te verbeteren valt, houdt staande, dat alle veranderingen geene verbeteringen zijn en laat zoo iets van ‘nodum in scirpo quaerere’ hooren. De dilettant, die nooit eenige emendatie heeft gevonden of kunnen vinden, zegt, dat het ‘pusillaniem’ is zooveel cabaal om ééne letter, ja soms om één leesteeken te maken, voor hem critiek gelijk letterzifterij. Zijn vriend, die 't nooit verder bragt dan xenophon's Anabasis, is 't met hem eens en geeft bovendien de voorkeur aan aesthetiek boven critiek. En zoo redeneert men, maar ziet, helaas, eene kleinigheid voorbij. Men ziet voorbij, dat tot het wezen van een litterarisch product, zal het in waarheid kunststuk wezen, niet alleen belangrijkheid, degelijkheid, aantrekkelijkheid van inhoud, maar evenzeer, en niet minder, sierlijkheid van vorm behoort; dat er harmonie, zuivere harmonie tusschen gedachte en woord moet bestaan, zal men het ‘omnibus’ - niet ‘multis’, maar - ‘omnibus numeris absolutum’ kunnen noemen; dat... in één woord, horatius in den aanvang van zijne zoogenaamde Ars poëtica waarheid, onbetwistbare waarheid heeft gesproken, waarheid, die nog al te dikwijls geloochend en miskend wordt. Met blijdschap begroetten wij daarom de verschijning van het tijdschrift Mnemosyne hier te lande en van de Variae en Novae Lectiones van den Leidschen Hoogleeraar c.g. cobet. Zoo wordt ook hier waardig tegen het Vandalisme der afschrijvers en monniken uit de middeleeuwen gekampt, en gewoekerd met hetgeen hunne beeldenstormerij nog overgelaten heeft. En

[p. 363]

bovendien, zoo alleen kunnen de gedenkstukken der oudheid inderdaad ‘ϰτήματα ἐς ἀεὶ’, zooals thucydides zijn werk noemt, wezen, omdat zij door de zuivere harmonie tusschen vorm en inhoud de verbazing van het late nageslacht zullen blijven wekken.

Om die reden moest de titel van kappeyne's werk, Miscellanea critica, al aanstonds onze belangstelling gaande maken. De lezing van zijn werkje echter verminderde die ras. De emendaties van den Plutus, die hij aangeeft, mogen niet van groot nut verstoken en daarom voor uitgevers nooit geheel overbodig zijn, voor het overige zijn ze niet anders dan verbeteringen van onnoozele drukfeilen, waarvoor de weidsche titel Miscellanea critica vrij ongepast schijnt. Wie, die niet geheel vreemdeling is op het gebied der tekstcritiek, ziet niet in, dat 't hoog tijd wordt, dat τίς bij afhankelijke vragen voor ὅστις plaats make, πρῶτος bijv. naamw. van πρῶτον bijw., πρότερος van πρότερον, μόνος van μόνον onderscheiden, in Attische auteurs geen Macedonisch Grieksch gelezen en voor willekeur van taalvorm orde en regelmaat geëerbiedigd worde; is het niet inderdaad belagchelijk een praesens met een futurum te verwarren en toch maar te meenen, dat men eene plaats verstaat en met een ‘pulchre, bene, recte’ zijn boek te sluiten. Wie twijfelt een oogenblik aan de noodzakelijkheid van dergelijke veranderingen, als de heer kappeyne naar aanleiding van vs. 23, 40, 52, 206, 227, 248, 505, 684, verder bij vs. 103, 286, 322, 440, 1186 gemaakt heeft?

Maar er is meer. De verklaring van vs. 98 schijnt mij niet de ware te zijn; waar blijft het partikel πω? of beteekent dat niets? De opmerking bij vs. 117 kan waar zijn, maar evenzeer onwaar; want niet altijd is de analogie boven het gezag der codices te stellen; bovendien bestaat er ook een gewoonte-regt, dat zijne eischen heeft. Wat vs. 498 betreft, ik verwijs den schrijver naar hyperidis Oratio funebris van c.g. cobet, pag. 38. In vs. 652 der ‘Equites, bl. 23, heeft hij een hiaat gelaten, die nog al storend is; de emendatie van vs. 550, bl. 25, acht ik bepaald onnoodig, te meer, daar niet een en dezelfde persoon sprekende wordt ingevoerd, maar twee; die van vs. 51 is onjuist, want de ρ maakt de voor-

[p. 364]

gaande vocaal lang; waarom het vers dus veranderd? Dat de ρ inderdaad positie maakt, kan worden bewezen door de compositie van voorzetsels met eene vocaal aan 't slot en verba die met ρ beginnen, om geene andere oorzaak toch wordt de ρ alsdan verdubbeld. Wat de emendatie op bl. 20 betreft, ik zou gaarne voor ταύτης nog τοιαύτης willen lezen en in vs. 26 na vergelijking van plaatsen als soph. Philoct. 915 en Trachin. 474 liever schrijven: ‘ἀλλ ᾽οὔ σε ϰρύψω. Ook in § 35 van de Oratio funebris van den pseudo-Lysias vind ik ϰαὶ voor ϰοινοῦ προσιόντος ϰινδύνου noodzakelijk. Overigens acht ik met den schrijver eene uitlegging als die van berqk, bl. 29, gaarne een staaltje van verkeerde uitlegging en de emendatie van van gent, bl. 26, een lapsus calami. Maar zijn dat nu ‘miscellanea critica’, een naam, die ons aan de uitstekendste critici denken en daarom veel verwachten doet? De lezer oordeele; ik geloof, dat hij, even als ik, bedrogen en teleurgesteld zal uitkomen.

Ten slotte een enkel woord uit de rede, of liever, want dat is veel juister, toespraak van den rector. ‘De bijval,’ zegt hij op bladz. 44, ‘weleer onverdeeld aan de studie der fraaije letteren geschonken, bestaat niet meer; de tijdgeest, die van alle onderwijs onmiddelijk een stoffelijk nut wil trekken en de klassieke studie als een noodeloos sieraad verwerpt, verwaardigt instellingen als de onze niet meer met zijne gunst.’ Ik weet niet, hoe het in dit opzigt te Amsterdam gesteld is, maar in het algemeen vraag ik, of men dien bijval afmeet naar numerieke meerderheid of naar superioriteit in kennis en wetenschap; naar het ‘quantum’ of naar het ‘quale’ der ‘plaudentes’; dan: of er inderdaad reden bestaat om beducht te zijn voor den tijdgeest zoo lang er zulke welsprekende pleidooijen als dat van Dr. lamping in De Gids, van s.a.n. in den Tijdspiegel, van Prof. karsten in zijne Prolusio academica tegen het utiliteits-principe gehouden worden, en de leuze der utiliteitsmannen ‘quaerenda pecunia primum, virtus post nummos’ nog slechts bij enkelen ingang vindt.

Mei, 1859.
h.e.m.