Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Godsdienst en Kunst. De afhankelijkheid der laatste van de eerste. Door S. Hoekstra, Bz., Theol. Doct. en Hoogleeraar te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1859. In gr. 8vo. 68 bl. f : - 90.

De titel herinnert zeer van der hoeven, jr.'s De Godsdienst het wezen van den mensch. Doch terwijl bij dezen de inhoud zóó consequent aan den titel beantwoordt, dat men,

[p. 360]

v.d.h. volgende, het paradoxe facit: een ongeloovige, als b.v. d'alembert, = een dier, zou moeten aannemen, heeft h. het met zijn titel - die toch, strikt genomen, beduidt, dat er zonder Godsdienst geen Kunst hoegenaamd bestaan kan - gelukkig zoo naauw niet genomen. Niet alleen had hij dan immers geene vraag als deze mogen opperen: ‘Is het niet, helaas! van de betooveringen van de muziek, dat de schandelijkste verleiding zich bedient om haar ongelukkige slagtoffers te bedwelmen en ze zoo in haar netten te verwarren?’; maar hij zelf wil wel uitdrukkelijk de kunst liever ‘de zuster, dan de dochter van de godsdienst’ genoemd hebben. Dit slechts begeert hij aan te toonen, dat het heiligste en edelste - en mitsdien het hoogste - der kunst zonder de godsdienst niet te bereiken zij, daar toch de kunst zich uit het gebied der natuur en des werkelijken levens tot dat der idealen moet opheffen, en de verhevenste idealen juist in de godsdienst, en nergens elders, worden aangetroffen. Is hiermede de betrekkelijke afhankelijkheid der kunst van de godsdienst door h. voldongen, hij wil omgekeerd ook wel de afhankelijkheid der godsdienst van de kunst toegeven, doch niet zóó, dat - gelijk velen in onze dagen met schiller zouden verlangen - aesthetisch en religieus gevoel geïdentificeerd worden, en het laatste in 't eerste gerekend wordt op te gaan. ‘Wie fijn gevoel heeft voor het schoone, wordt daardoor nog niet zedelijk; want zedelijkheid heeft niet alleen een schoone, maar ook een hoog ernstige zijde en kost langdurigen en moeijelijken strijd. Alleen zal het goede zoowel als de zonde zich bij hem, die aesthetisch ontwikkeld is, in fijner vormen vertoonen.’

Der Kunst, die, ‘meer dan nu geschiedt, door de godsdienst behoorde geadeld te worden’, het hooge belang, dat zij bij de Godsdienst - en aan deze, ‘die in de hedendaagsche humanistische beweging niet of naauwelijks schijnt meê te doen’, het hooge belang, dat zij bij de kunst heeft, op 't hart te drukken - ziedaar het treffelijke doel, 't geen h. zich met deze rede, in Felix Meritis uitgesproken, heeft voorgesteld, en waarin hij uitnemend is geslaagd.

We hebben zeker onze bedenkingen. Het Heldendicht ná homerus zóó gladweg voor ‘onnatuur en wansmaak’ te verklaren, wil er bij ons geheel niet in; evenmin met het oog op de Romeinen, waar die epitheta ons voor de Pharsalia of

[p. 361]

Thebaïs reeds hard genoeg, maar voor de volschoone Aeneïs - regtuit gezegd - wónderlijk klinken, als op den nieuweren tijd, waar, nevens camoëns, onbegrijpelijker wijze ook de groote tasso door h. is overgeslagen, wiens epos homerus welligt het naast op zijde streeft, en daarenboven - getuige de bezoekers van Italië - reeds alleen voldoende is om h.'s bewering, dat het heldendicht niet meer beantwoordt aan zijne ‘bestemming om in het hart van 't volk te leven’ te schande te maken! Dat ‘de beschaafden onder ons’ zulke meesterstukken ‘lezen, maar er geen hart voor hebben’, mogt wel eens niet sterk voor de fijnheid of louterheid hunner beschaving pleiten; althans zouden wij voor ons dat verschijnsel veiligheidshalve liever op rekening stellen van onze stoomeeuw, die, met looden schoenen haar eigenaardig materiëel terrein verlatende, op hare uitstapjes naar 't vreemde land des geestes maar weinig tijd en geduld - minst nog wel voor uitgebreide dichtstukken - meêneemt, dan op de onnatuur en wansmaak van virgilius, tasso of milton!

Voorts hadden we ook wel gewenscht, dat h. de talrijke mislukte vertolkingen van schiller's heerlijke Götter Griechenlands niet vermeerderd had, door een paar coupletten over te brengen op zoo foeileelijke manier als waarvan de aanhef getuigt:

Toen gij nog de schoone aard regeerde,
Wezens uit 't bekoorlijk faablenland!

Wanneer ge nu echter daartegenover meer dan ééne fraaije rijmelooze navolging van Israëlitische poëzij in de weegschaal legt, dan houdt ge h. voorzeker zijne onbedrevenheid in 't berijmde dicht, gaarne ten goede.

En, in trouwe! als een regt mag hij dat van u eischen voor zooveel schoons en goeds, als hij in zijn proza u aanbiedt. Een onderwerp, dat tot de aantrekkelijkste tijdvragen behoort, heeft hij voor u met rijke zaakkennis en losse pen ontwikkeld. Proeven daarvan hebben we straks reeds gegeven; gaven we nog meer, 't zou, bij eene brochure van niet zoo grooten omvang, plunderen worden. Elk koope en leze zelf!

Tot het aan die lezing verbonden genoegen zal van kampen's correcte en sierlijke uitvoering ongetwijfeld medewerken.

v.p.