Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Waarheid in Liefde. Godgeleerd Tijdschrift voor beschaafde Christenen. Nieuwe Reeks, bijzonder gewijd aan de opbouwing der Evangelisch-Catholieke Kerk der Toekomst. Onder medewerking van een Godgeleerd gezelschap, uitgegeven door P. Hofstede de Groot, L.G. Pareau, J. Sonius Swaagman, W. Muurling, L.S.P. Meyboom. Jaargang 1858. Te Groningen, bij J. Oomkens, J. zoon. 1858. In gr. 8vo. 830 bl. f 8 - : per Jaargang.

't Zou een even vervelend als overtollig werk worden, wanneer

[p. 358]

wij - gelijk dit bij den eersten Jaargang der nieuwe Serie gevoegelijk door ons geschieden kon - onze beoordeeling van 't Groninger Tijdschrift telkens met algemeene beschouwingen over aard en strekking wilden inleiden. Met een verslag dus nopens de afzonderlijke stukken meenen wij allezins te kunnen volstaan.

De bundel wordt geopend met de Verhandeling van Prof. hofstede de groot over het onderscheid van vrijheid van wil en van handeling. Zonder ons voor dit pas opzettelijk in den disteligen strijd tusschen determinisme en indeterminisme te mengen, verklaren we toch te deelen in de publieke opinie, dat het determinisme hier te lande zijne consequentiën te verre, veel te verre begint te trekken, en dat eene reactie van bevoegde zijde als een noodwendig antidotum moet beschouwd worden. Als zoodanig is, nevens de studie van hoekstra, ook dit - naar gewoonte, smaakvol geschreven - opstel van den Groninger Hoogleeraar, al houdt niet elk zijner argumenten evenzeer steek, der lezing en overweging dubbel waardig. Vooral niet minder intusschen hebben we op met zijne opmerkingen over den kerkelijken toestand van België, waaraan later nog een woord over de worsteling in België is toegevoegd. Er is in België veel goeds; er is vele mogelijkheid van vooruitgang; er is ontvangbaarheid voor meer goeds, ook voor het vrije Evangelie; er is groote behoefte aan betere kennis van 't Evangelie; in die behoefte moet van buiten, met name uit Nederland, voorzien worden: - deze vijf belangwekkende gezigtspunten zijn met even juisten blik opgegrepen, als met fiksche trekken in 't licht gesteld.

Wanneer we nu naast deze beide stukken het verslag plaatsen van paret's paulus und jesus, door dezelfde bekwame hand opgemaakt, dan hebben we genoemd wat in onze schatting de meeste waardij, althans de meeste aantrekkelijkheid aan den Jaargang bijzet. In zijne soort is nogtans niet minder geacheveerd de, slechts ten deele van elders ontleende, beschouwing van douwes over georg cassander en zijne Godgeleerdheid. Maar, ontzeilt d. reeds niet gehéél de klip van te groote uitvoerigheid, waardoor zoovele hedendaagsche monographiën meer vermoeijen dan boeijen, in veel grooter mate treft deze bedenking - hoeveel lofs wij ook anders voor stijl en inhoud over hebben - den om zijne wijdloopigheid in

[p. 359]

tweeën gesplitsten arbeid van den jongeren hofstede de groot over den voortreffelijken channing. En of ook wel die andere, nog gevaarlijker klip der monographiën - de zucht om niet dan goeds of zelfs uitmuntends in zijn held te vinden - door h.d.g. even gelukkig als door d. vermeden is? De historiebeschrijving, die ons engelen of duivelen in steê van menschen schildert, is helaas! ook na hase nog niet geantiqueerd.

De Aanwijzing van den geleerden diest lorgion, dat men onder de Protestanten sedert luthers dood tot de Dordsche Synode in menig opzigt van de goede beginselen der Hervormers is afgeweken, heeft, voor een deel ten minste, te zeer het voorkomen van een beter in een kerkhistorisch compendium t'huis behoorend overzigt der theologische geschillen gedurende dat tijdvak, dan dat wij - in weêrwil van de daarbij ten toon gespreide rijke zaakkennis - ook haar met volle bevrediging uit de hand konden leggen. Ze is overigens het laatste der grootere stukken, dat ons te vermelden overschoot. Onder de vele kleinere bijdragen, wier optelling en beoordeeling wel niemand van ons vergen zal, maken we te dien aanzien echter eene eervolle uitzondering met de inderdaad merkwaardige proeve van heerschappij-voering des Staats over de Hervormde Kerk in Nederland tijdens de Republiek, zóó veelzijdig merkwaardig, dat wij haar gaarne een plaatsje in het Archief, als blijvend repertorium onzer Kerkgeschiedenis, hadden gegund.

Het ‘Overzigt der Godgeleerde Letterkunde’, van welks met 1858 begonnen verdeeling over de gezamenlijke vier stukken wij reeds vroeger bij eene anticipatie, die uit ingenomenheid voortsproot, hebben gewag gemaakt, handhaaft zijn welverkregen en gevestigden roem. Even zoo de Uitgever. Hem en meer nog der Redactie onze beste wenschen!
v.p.