Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Chronologische Tabellen der Algemeene Geschiedenis. Naar het Hoogduitsch van Dr. W.F. Volger. Voor Nederlanders ingericht door Dr. J. van Vloten, Hoogleeraar te Deventer. In drie afdeelingen. I.O. Geschiedenis (7 Tabb.). II. Middeleeuwen (19 Tabb.). III. Nieuwe Geschiedenis (19 Tabb.). Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1858. 3 Stukken. In folio. f 7-70.

Chronologische tabellen zijn voor den beoefenaar der geschiedenis wat het Grootboek is voor den koopman. Zij zijn de aanschouwelijke afbeelding der moeijelijke bewerking, die het geheugen doen moet, om de grondslagen der geschiedenis, feiten, namen en jaartallen, te ordenen en te onthouden. Daarom zijn zij een onmisbaar hulpmiddel, om dat geheugen, altijd aan zwakheden en struikelingen onderhevig, te gemoet te komen, te steunen. Ook kan ik verklaren een groote voorstander van tabellen bij het bestuderen, althans aanleeren der historie te zijn; maar meer van het maken, dan van het uitgeven. Het is vooral het zelf maken van tabellen, wat het geheugen een steun, den geest eene hulp in het ordenen is. De beste tabellen door een ander gemaakt zijn nog veel minder waard, dan slechte tabellen zelf bijeengeknoeid. Is daarom het uitgeven van tabellen geheel onnut of overbodig? Zeker niet, als het goed geschiedt. De nette drukletter draagt reeds veel bij tot de duidelijkheid; en bij een goed gebruik kunnen zij van groot nut wezen. Doch alleen bij een goed gebruik. En dat is?

Vooreerst dat men die tabellen, door een ander gemaakt, zoo dikwijls gebruikt, dat ze ons eigen worden als hadden wij ze zelf gemaakt. Bij den eersten aanblik heeft zulk eene tabel altijd iets labyrintisch, iets hiëroglyphisch; eerst langzamerhand raakt men

[p. 269]

er in te huis; meer en meer gewent men er aan om bij die enkele namen of fragmentarische zinnen de groote gebeurtenissen te denken, waarvan ze het squelet, de representant zijn, en eindelijk doet het geheugen die bewerking als van zelf en bij de vlugtigste inzage. Eerst dan krijgt de tabel leven, dan wordt zij een bewoond, een bezield veld, waarvan elke stip ons een meer of minder gewigtig souvenir is.

Een ander gebruik van tabellen door een ander opgesteld is dit, dat men, na eerst eene vlugtige inzage van de inrigting, de tabel ter zijde legt en dan bij het instuderen der historie er zelf eene maakt, om de beiden te confronteren en te profiteren bij wat het model beter heeft. In dat geval kunnen de tabellen eens anderen ook groot nut hebben.

Eene voorwaarde is hier onmisbaar. Dat dan ook die tabel eens anderen goed zij.

Welnu! aan die voorwaarde is hier voldaan. Nog nooit heb ik een tabellarisch overzigt van de geschiedenis onder de oogen gehad, dat door inrigting en inhoud mij toescheen zoo volledig aan het doel te beantwoorden.

De Hannoversche historicus en chronoloog wedekind is, zegt men, de vader der tabellarische methode, die in Duitschland ook wel eene tabellenmanie is geworden. Getrouw aan de regelen door dien vader der tabellen gesteld, heeft volger zich gehouden aan de drie hoofdbeginselen, chronologischen grondslag, geographische verdeeling en streng synchronismus. Maar hij heeft nog meer gedaan, en dat is vooral zijne verdienste. In den regel waren de tabellen niet veel meer dan chronologische lijsten van gebeurtenissen en namen, synchronistisch nevens elkander gesteld naar de verschillende volken. In dezelfde rangorde werden de volken nevens elkander geplaatst en elke hoofdafdeeling der geschiedenis achter elkander afgetabelleerd. Die van volger zijn meer dan lijsten, het zijn tabellen; het zijn, wat mer zegt, niet alleen synchronistische, zooals gewoonlijk, maar bovendien subdividerende of periodiserende en figurative tabellen - op het oogenblik weet ik geen beteren naam om ze te karakteriseren - dat wil zeggen, zij scheiden de geheele stof van elke hoofdafdeeling weêr in zoovele onderafdeelingen, waarbij dan dit, dan dat volk als basis en uitgangspunt wordt genomen, of zij stellen ieder een afzonderlijk tijdvak in een overzigtelijk geheel voor. Eindelijk

[p. 270]

zijn ze figuratief, waarmede ik bedoel, dat op elke tabel hetzij dat volk, hetzij dat hoofdfeit, wat toongevend genoemd kan worden, als een ligt in het oog vallend middenpunt wordt voorgesteld, waaromheen zich de anderen als sterren rondom de maan begeleidend henen groeperen.

Zoo beantwoorden ze geheel aan het doel, een overzigt te geven, dat werkelijk als met een oogopslag te vatten is.

Deze als 't ware architectonische inrigting is dan ook de voornaamste deugd van volger's tabellen, en zij schijnt mij zoo uitmuntend toe, dat ik er geene aanmerking van belang op zou weten te maken. De lijst bij iedere afdeeling vooropgeplaatst geeft aan welk volk, welke periode of welke hoofdgebeurtenis bij iedere tabel op den voorgrond staat. Eene afzonderlijke bespreking daarvan zou nog beter het goede hiervan doen uitkomen, - maar ons ook te lang ophouden.

Ik heb gemeend genoeg te doen met vooral die architectonische verdeeling als goed te signaleren. Om te beoordeelen of hier of daar een mogelijke misslag is ingeslopen, eene gebeurtenis overgeslagen is, die vermeld had moeten worden, of vermeld die van minder belang was, daartoe zou men het omvangrijke geheel naauwkeurig moeten nagaan. Enkele tabellen heb ik dat kunnen doen, en daarop afgaande meen ik over het algemeen te mogen zeggen, dat ook in dit opzigt groote lof aan volger's werk toekomt. Terwijl aan de eene zijde met wijze spaarzaamheid zorg is gedragen, dat geen al te groote overvloed van feiten aan het overzigtelijke afbreuk zou doen, is toch het noodige zooveel mogelijk aangestipt.

Ook is het niet alleen de geschiedenis van vorsten en hoven, van veroveringen en oorlogen: de geschiedenis van de geestelijke ontwikkeling is ook niet buitengesloten, en tegenover alle namen die door kroon of zwaard beroemd zijn geworden, mist men niet de namen die door pen of woord de wereld hebben geregeerd.

Zeker zijn de Middeleeuwen wel wat ruim bedeeld met evenveel tabellen als de nieuwe geschiedenis; maar toch zulke overzigten als ‘De Volksverhuizing’, ‘De Carolingen en het Khalifaat’, ‘Duitschland’, ‘De Kruistochten’, enz. zijn welkome hulpmiddelen om orde te brengen in die dikwijls chaotische toestanden. En waar de Duitscher 4 tabellen aan zijn vaderland wijdt, heeft de Nederlandsche bewerker er 2 over ons landje bijgevoegd.

[p. 271]

In hoeverre de Heer van vloten ook in andere dan de afzonderlijke tabellen over Nederland, hetgeen van dat landje door den Duitscher gezegd is nog eens heeft aangedikt, kan ik niet beoordeelen. Doch de bekwaamheid daartoe zal niemand hem ontzeggen. Ook enkele latere feiten schijnt hij bij het oorspronkelijke te hebben bijgevoegd.

Tegenover al dat goede durf ik niet breed uitmeten wat mij zeer tegenstaat, des Heeren van vloten onbehagelijke spelling in sommige opzigten, die ook dikwijls tot de eigennamen zich uitstrekt. Daar is veel vreemds in, wat wel voor een groot deel zich laat verdedigen, maar toch dikwijls een noodeloos afwijken is van het gewoonlijk aangenomene; gelijk hij ook in het overbrengen van Grieksche eigennamen, b.v. van de k met c of k, niet altijd consequent is.

Tabellen behooren juist niet tot de geniale soort van literatuur; maar in die soort kunnen wij deze met lof aankondigen. Zij bewijzen eene groote dienst niet alleen aan den jongeling die geschiedenis nog wil leeren, maar ook aan den reeds ingewijde, die ze nog steeds bestudeert. En de typographische uitvoering, hier vooral geene kleinigheid, is goed en ferm.