Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 253]

Boekbeschouwing.

Dissertatio Theologica de Oratione Montana, Evang. Matthaei Cap. V-VII, quam... pro gradu Doctoratus... in Academia Rheno-Trajectina... examini submittit Murco Nicolaus Ringnalda, Frisius ex urbe Ylst. A.d. XXVIII m. Maji, anni MDCCCLVIII. Trajecti ad Rh., Post Uiterweer et Soc. Oct. maj. XII et 104 pagg.

Het doel, in deze Dissertatie beoogd, is drieledig:

1^o. Aan te toonen, dat de Bergrede geene doorloopende, ééns aldus gehouden, rede van jezus zij, maar de hoofdsom van wat Hij nu en dan op verschillende bergen aan de scharen geleerd heeft. Dit besluit wordt langs den koninklijken historischen weg afgeleid: - eerst, uit de met veel aanschouwelijkheid en waarheid voorgestelde manier van onderwijzen, waarvan de Heer zich zoo elders als inzonderheid op de bergen bediend moet hebben; en vervolgens, uit de bekende, van gieseler ontleende maar veelzins gewijzigde diëgesen-hypothese, door den S. aangemerkt als de eenig mogelijke prémisse, waarmeê de bewaring van 's Heeren leerwoorden door zijne discipelen - en dan verder ook de oorsprong, overeenstemming, en afwijkingen der synoptische Evangeliën - zich naar behooren laat verklaren. - Gaat r.'s stelsel door, dan vallen, gelijk hij zeer naauwkeurig en scherpzinnig heeft aangewezen, al de bezwaren weg, die - met name ook van wege de parallel Luk. vi - tot dusverre op de interpretatie der Bergrede gedrukt hebben. Maar, schoon we voluit toegeven dat er in de diëgesen-hypothese eene kern van waarheid ligt, en dat we, haar volstrekt verwerpende, ons geen getrouw denkbeeld van het ϰήρυγμα, der Apostelen zouden maken, zoo hooren we ons toch, bijaldien we met r. maar iets verder wilden gaan, het non plus ultra toegeroepen door de psychologisch juiste tegenwerping van den schranderen hug: ‘Die Worte des Weisen in der Menschen Herz zu legen, vermochte kein Rhapsode mit Recitiren eingeprägter Historien. Sie muszten vom Lehrer nicht blos angelernt: sie muszten

[p. 254]

eingedacht seyn, und sein eigenes Gemüth erfüllen. Er muszte die Menschen ergreifen, ermahnen, warnen, ermuntern und bestrafen; das war das ἔργον ἐυαγγελιστοῦ, 2 Tim. iv: 2-6, das Geschäft der Boten des Glaubens; ein Werk der freyen Bewegung des Geistes, und nicht der Mechanik. Wie einseitig und kleinlich denket man sich die Aufgaben der Glaubensboten, wenn es im Declamiren einer eingelernten Geschichte bestand!’

2^o. Aan te toonen, dat de Bergrede, als van een hoofdthema verstoken, geen afgerond en in al zijne deelen wèlgeordend geheel uitmaakt, maar dat daarom in haar geenszins te miskennen zij eenige rangschikking en zamenknooping, gelijk die door den eersten teboeksteller der diëgese ten behoeve zijner lezers moest worden aangebragt. - Hier heeft de jonge Doctor zijn gevoelen, tegenover den geleerden harting, o.i. zegevierend gehandhaafd.

3^o. Aan te toonen, dat de Bergrede de geheele religie van christus bevat, en alzoo met het hoogste regt de Magna Charta van het koninkrijk der hemelen mag heeten. - Met genoegen zagen we den S. tegenover de hedendaagsche eenzijdige opdrijving van christus' persoon boven zijne leer, de zinrijke opmerking inleggen, dat het immers alles op christus' geest aankomt, en dat deze geest ons evenzeer in zijne woorden als daden is nagelaten. Maar toch houden we dit gedeelte der verhandeling voor 't minst geslaagde en wat ook wel 't minst slagen moest, omdat inderdaad in de Bergrede vele wezenlijke stukken der Christelijke religie hoogstens even zijn aangeroerd, maar niet de industria behandeld, en derhalve ook niet voldoende geëxponeerd, terwijl andere - b.v. dat der Verzoening - er zelfs niet dan bij zeer contorte gevolgtrekking uit kunnen worden afgeleid.

Wij hebben dus onze bedenkingen, en houden ook met r.'s arbeid het laatste woord over de Oratio Montana nog niet gesproken. Maar dat den jongeling niet aanstonds gelukt is, wat zoo menig in de wetenschap vergrijsde te vergeefs heeft beproefd - dit waarlijk zal wel geen scrupeltje aan den lof behoeven te onttrekken, dien wij hem toedenken. Die lof is veelzijdig. Vooreerst, indien we gezegd hebben, dat de uitlegging der Bergrede door r. nog niet allenthalve in 't klare is gebragt, we zeggen niet minder, dat hij met dat al vele nieuwe

[p. 255]

en gansch niet onbeduidende steenen tot den bouw heeft aangevoerd. Verder, de S. heeft zijn onderwerp met een fiksch oog overzien, en het geleidelijk, volledig en toch kortbondig afgewerkt. Dàn, hij heeft zelf gedacht, - groote verdienste in een tijd, waarin de Orthodoxe, Groningsche, Leidsche Scholen om 't zeerst wedijveren, wie het in 't jurare in verba magistri van den ander winnen zal! Zoo schijnt hem dan ook het partium studium in de wetenschap ten eenenmale vreemd gebleven, - mede iets unieks en treffelijks! Hiermede gaat, als gewoonlijk, de deugd der bescheidenheid gepaard, die we onlangs in zijn tijdgenoot cramer met leedwezen misten, daar zij elken leeftijd, maar bijzonder de jonkheid, zoozeer versiert, en die door r. nergens, ook niet waar hij - als met harting - lijnregt in gevoelen verschilt, wordt verloochend. Voeg eindelijk bij dit alles een vloeijend en zuiver Latijn, dat op meer dan ééne plaats zelfs fraai verdient te heeten, b.v. p. 91: ‘Omnis homo, qui haec divina Jesu verba audiens non factis ea praestat, similis est viro imprudenti. Hic enim, nequaquam praevidens tempestates venturas, aedificium suum collocat super arenam, videlicet fluidum minimeque fidele fundamentum. Post irruit pluviae vis, irruit torrentium impetus, irruit ventorum procella, domusque a fundamentis convulsa solvitur, magnoque frangore concidit.’

Bijaldien r., zooals niet alle Theologiae Doctoren - sommigen mogen er hunne goede redenen voor hebben -, zijne studiën voortzet, dan zien wij van hem - vooral om dat zelfdenken, waarvan we gewag maakten, en 't geen in alles, o.a. ook in de prijselijke vermijding van de gewone farrago citatorum, doorblinkt - niet enkel wat goeds, maar wat groots te gemoet. Daartoe echter raden we hem aan zich, althans voorloopig, tot één vak van theologie - liefst het thans door hem gekozen exegetische - te bepalen, en niet, wat bij de tegenwoordige uitgebreidheid der wetenschap aan weinigen betrouwd is, zijne krachten te verdeelen.

De uitvoering is net, maar niet gehéél vrij van drukfouten, gelijk reeds uit de boven door ons aangestipte blijken kan.

v.p.