Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Het ijzeren Schip. Geschiedkundig overzigt van zijnen oorsprong tot op heden, benevens eene vergelijkende beschouwing der voor- en nadeelen, die het tegenover het houten schip bezit, en beschrijving van de meest gebruikelijke wijze van zamenstellen. Door H.M.F. van Cleef, Scheepsbouw- en Werktuigkundige te Rotterdam. Met 12 gelith. uitsl. platen. 's Gravenhage, Gebr. van Cleef. 1858. In 4to. XII en 270 bl. f 9-20.

Een oorspronkelijk boek, een goed boek, een boek over een onderwerp, dat den Nederlander na aan het harte moet liggen. Gelukkig zijn wij in het bouwen van ijzeren schepen niet zoo ver ten achteren, als in alle andere vakken van industrie, en al wat strekken kan om ons land althans in dit opzigt op de hoogte te houden, is eene gelukkige verschijning.

Zeer veel is er in onze cyclopische eeuw over den bouw van ijzeren schepen geschreven, vele verschillende opinieën geuit, vele proeven met ongelijken uitslag genomen. Zeker bestond er behoefte, dat de vele acte-stukken in het groote proces ijzeren schip contra houten schip, eens zooveel mogelijk bijeengebragt en geordend werden. Dat dit echter nog niet of slechts zoo weinig is geschied daarover moet men zich niet verwonderen, gelijk de schrijver in zijne voorrede doet. Het proces is nog niet half genoeg bepleit, de ijzeren scheepsbouw is nog in zijne kindschheid, en al neemt het kind spoedig toe in wasdom, het is nog niet tot die periode gekomen, dat het eenige stabiliteit in bouw en houding heeft gekregen. Terwijl aan de eene zijde industriële en finantiële overmoed een monster als den Leviathan bouwt, doet men aan de andere zijde de ondervinding op van ijzeren schepen, die, ofschoon veel kleiner, zoowel in zee als bij eene stranding, letterlijk in tweeën en in meer stukken gebroken zijn, - gelijk de Eva, de Birkenhead, de Yorkshireman, de Duke of Sunderland, de

[p. 241]

Tayleur, de Prince, en nog andere Engelsche of Americaansche schepen in de laatste twee jaren. Daardoor is men meer op de noodzakelijkheid van een beter verband gaan letten, en weder hoort men van een voorstel tot eene nieuwe inrigting door de scheepsbouwmeesters taylerson & c^o. te Port-Glasgow, die in plaats van de gewone, regtopstaande ribben, kruiselings over elkander bevestigde schuinsche ribben gebezigd hebben. Dat kon den S. nog niet bekend zijn, van daar dat hij (bl. 268) nog maar alleen van de versterking van het dek ten dien einde spreekt.

Maar niet genoeg. Terwijl men tot nog toe steeds den ouden vorm in de hoofdzaak behoudt, komt er op eens uit America weder een geheel nieuw plan, door ik weet niet wien in practijk gebragt. Men bootst den vorm der visschen na: rond en glad en puntig zal het schip zijn, om wind en golfslag zoo min mogelijk vat te geven. En morgen zal het weder iets anders zijn, en wanneer van de tien innovaties maar ééne proef houdt, dan hebben we over weinige jaren weder geheel anders gebouwde ijzeren schepen als thans.

Daarom zal het vooreerst wel niet mogelijk zijn om den industriëel en scheepsbouwmeester een handboek te geven, waarnaar hij zich voortaan als naar zijn catechismus zal hebben te rigten. Neen, hij zal voortdurend een waakzaam oog moeten hebben over den ganschen industriëlen hemel, om elke nieuwigheid en verandering waar te nemen, en er zooveel mogelijk winste mede te doen. Maar hem hierin helpen, wat men tot op een gegeven tijdstip weet bijeenbrengen, resumeren hoe het met het groote vraagstuk op het oogenblik staat, een grondslag leggen, die tot andere geschriften en eindelijk tot handboeken aanleiding kan geven, dat kan men. En dit gedaan te hebben is de verdienste des Heeren van cleef.

Men heeft hem hard gevallen over zijn stijl. En het is niet te ontkennen daarin is eenig jagen naar sierlijkheid, weinig passende voor het onderwerp, vooral daarom omdat de duidelijkheid en juistheid van uitdrukking er wel eens onder geleden heeft. De beste stijl is altijd die het meest geschikt is voor het onderwerp, - dat heeft de Schrijver misschien te veel over het hoofd gezien, althans in zijn eerste gedeelte. Maar alleen de hoop dat de S. nog wel eens nader op dit onderwerp zal terugkomen, dringt ons dit te zeggen, opdat

[p. 242]

hij dan, wat hem ligt vallen zal, zich hiervoor wat in acht neme.

Uit den aard der zaak moesten het de geschiedenis, de vergelijking met het houten schip en de zamenstelling zijn, die zich ter behandeling opdrongen. De geschiedenis is wel wat lang; maar in het eerste werk over het ijzeren schip dat in ons land uitkomt, kan dat geen groot gebrek genoemd worden. Zoowel hier als in de ‘Vergelijking enz.’ zal men een aantal hoogst belangrijke bijzonderheden aantreffen, die getuigen van de groote belezenheid des schrijvers. Twee aanmerkingen kan ik echter niet terughouden. De ontwikkeling der denkbeelden is niet altijd duidelijk en geregeld genoeg. Het meest komt dit uit in de beschouwing over de bruikbaarheid of onbruikbaarheid van het ijzeren schip in den oorlog. Dat komt tot geen resultaat en vrij abrupt wordt er tot iets anders overgegaan. En zoo is er veel, dat zich alleen verklaren laat uit de wijze waarop het boek is ontstaan (sedert jaren gemaakte verspreide aanteekeningen, thans geordend). Maar al te zeer kan ik den S. hierover niet hard vallen, daar ik het werk niet beschouw als een handboek in den gewonen zin. Bovendien is zoo iets eerder het geval bij een geschrift als dit, dat in zeker opzigt baanbrekend is voor een tak van industrie, die zich nog vormen moet. Strenge orde is echter altijd, maar vooral in technische vakken wenschelijk. Eene naauwkeuriger verdeeling der veelomvattende hoofdstukken in onderafdeelingen, zooals dit in het derde gedeelte geschiedt, benevens eene meer gedétailleerde inhoudsopgave zouden die orde bevorderd hebben, en ook het naslaan gemakkelijker maken. Ik wensch den S. de gelegenheid toe, om dit in eene tweede uitgave te verbeteren.

Ten anderen is de voorliefde des schrijvers voor het ijzeren schip boven het houten een weinig te hartstogtelijk. In de hoofdzaak geloof ik met hem, dat die voordeelen grooter zijn dan de nadeelen. Maar er hangen nog zoo ontzettend vele en belangrijke vraagpunten met deze zaak zamen; men heeft nog te weinig langdurige en algemeene ondervinding, om nu reeds een beslissend oordeel te kunnen vellen. En, tenzij er al zeer veel verandere in deze veranderlijke wereld, zal toch wel vooreerst het houten schip naast het ijzeren blijven bestaan. Van omstandigheden en bestemming zal veelal de keuze afhangen, welke grondstof te kiezen. En wat de

[p. 243]

bruikbaarheid van ijzer voor het oorlogschip betreft, de S. had het beter moeten doen uitkomen, dat men, zooals de zaak nu staat, die zal moeten ontkennen. Alleen zal het afhangen van de veelvuldige proeven, die Frankrijk en Engeland met verschillende vormen van zoogenaamde drijvende batterijen doen, of men de bestaande bezwaren misschien in de toekomst zal weten te overwinnen.

Het minst stond mij aan de afdeeling over de ‘Expertise van schepen.’ Maar blijkbaar is de schrijver op zijn terrein in het laatste gedeelte, over de bouwwijze van het ijzeren schip. Hier zou men alleen over enkele kleinigheden aanmerking kunnen maken, doch dit zou ons in discussies brengen, te uitvoerig voor dit tijdschrift.

De uitvinding van het ijzer voor den scheepsbouw, eerst met wat overdreven geestdrift toegejuichd, heeft later veel geleden onder verscheiden mislukte proeven, die eenige teleurstelling en een zeker vooroordeel bij velen te weeg bragten. Maar weldra is hare deugdelijkheid voor de handelsmarine weder erkend, en wat hare toekomst zijn zal, is nog niet met zekerheid te bepalen.

Het is eene zaak niet alleen van technisch, maar van algemeen belang, en daarom zou ik hartelijk hopen, dat het boek niet alleen bij de mannen van het vak, maar ook bij de reeders, die kiezen moeten òf ijzer òf hout voor hunne schepen, een ruim debiet vond.

De uitgave is net en roijaal, zoo zelfs dat ik bijna vreezen moet, dat zij te roijaal voor ons land is. Negen gulden twintig cents is niet te veel voor het boek, maar zeer veel voor een Hollander om voor een boek uit te geven.