Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Twee jaren geleden. Door C. Kingsley. Uit het Engelsch vertaald, door Dr. M.P. Lindo. In drie Deelen. Dordrecht, P.K. Braat. 1858. In gr. 8vo.

De wensch die na het lezen van dit werk bij mij opkwam, was, dat dit nu eens een origineel Hollandsch product had mogen zijn; maar zóó iets wordt zelden geleverd, ook door Engelsche schrijvers, die er zich doorgaans op toeleggen om een gekozen onderwerp tot uitputtens toe te behandelen. Wat hier den lezer boeit, is juist dat men steeds wenscht meer van de voorkomende menschen en zaken te hooren; en toch, verre van oppervlakkig te zijn, geeft deze roman veel meer te denken dan zulke lectuur gewoonlijk doet. Zoo rijk en kernachtig is de inhoud dat er stof voor een dozijn andere romans in te vinden zou zijn, indien men iederen draad wilde afspinnen, want verscheidene der handelende personen worden op het tooneel geworpen, even als medereizigers die men in een spoorwagen ontmoet, in wier gezelschap men eenige aangename uren doorbrengt en die overigens voor ons noch verleden, noch toekomst hebben.

Een eigenlijk hoofdpersoon kan men, dunkt mij, niet aanwijzen; men vindt hier meer eene galerij van karakters die wel onderling verbonden zijn, maar zóó, dat het moeijelijk zou wezen om van het verhaal eene doorloopende schets te geven. Elk van die karakters schijnt de eene of andere waarheid te moeten staven: tom thurnall, de wereldburger, die door de ingeving van zijn edel hart het goede doet, maar te veel op eigen kracht steunt, is dáár om te bewijzen, dat die kracht

[p. 229]

eindelijk zal worden gebroken, om te doen blijken dat ook de sterkste zonder den steun der godsdienst niets is. Jan briggs, die zijne fortuin, zijn naam, zijne vrouw, alles door list en logen verwerft, moet het woord waar maken dat het kwaad zijn meester loont. Aan frans headley, den jongen predikant, zou men tot leus kunnen geven: de waarheid zal overwinnen. Met het grootste geduld arbeidt hij in zijne kleine gemeente, waar hij eerst wordt miskend, maar eindelijk alle harten wint door zijne liefde. Eene vreemde verschijning is grace harvey, een meisje dat door eene streng methodistische moeder opgevoed, zich met dier stroeve begrippen niet kan vereenigen, en zich dus eene eigene godsdienst schept, die haar tot eene soort van geestdrijfster maakt; zij wordt door hare geloofsgenooten als eene zieneres beschouwd en bijna vereerd, en hoewel zij later wordt teruggevoerd in de oude Engelsche kerk, (waarvan zij misschien met frans h. de overwegende waarde moet bewijzen) blijft zij toch altijd eene lieve dweepster, goed in een roman, maar in de werkelijkheid niet te huis behoorende. Mark, de oude jager, zijne dochter Mary, Majoor campbell, zijn alle fiksch geteekende, edele karakters en vooral echt Engelsch.

Door het geheel heeft de Schr. zich waarschijnlijk ten hoofddoel gesteld (eene idée die ook in een zijner vroegere werken ‘Gist’ doorblonk) om te toonen dat er in alle standen, in alle betrekkingen en in alle secten goede menschen gevonden worden, die elkander de hand moeten reiken, om zamen te werken tot het groote doel, om der menschheid nuttig te zijn, ‘want’, zoo laat kingsley een zijner personen spreken, ‘het leven, de godsdienst, de vroomheid, hebben alleen in zoo ver iets te beteekenen, zijn alleen in zoover goddelijk en Gode welgevallig, als zij de middelen blijven tot dat ééne doel. Door het licht van die gedachte wordt alles opgehelderd, zelfs het moeijelijkste denkbeeld van allen, dat zoo dikwijls de goede menschen kwelt, als zij beseffen: Ik moet God beminnen, en toch bemin ik Hem niet. Het valt gemakkelijk Hem te beminnen, als men eens aan Hem denken kan als aan de concentratie, de ideale volmaaktheid van al wat edel, beminnelijk, bewonderenswaardig is in den menschelijken aard! En het is gemakkelijk te werken ook, als men eens beseft, dat men voor zulk een Wezen en met zulk een Wezen werkt!’ -

[p. 230]

Met zulke schoone gedachten is het werk als doorweven; diep gevoel wordt soms afgewisseld door fijne spotternij; aardige tooneelen en geestige gesprekken zijn met eene milde hand rondgestrooid. Meesterlijk zijn de natuurschilderingen, en ik zou wenschen een kunstenaar te zijn; ik zou mij geïnspireerd gevoelen om ze aanschouwelijk voor te stellen, met krachtige, breede penseelstreken, en dan soms de kleinste détails als lichtpunten schitterend uitstekend. - Nog nimmer heb ik met enkele woorden zulke heerlijke tafereelen zien voorstellen als hier in menigte gevonden worden, nog nimmer zooveel poëzij zien schuilen in de vlugtige beschrijving van eene bloem, van een insect. Slechts éénmaal kon ik een glimlach niet onderdrukken: het was als stangrave zijne bewondering eener schoone rivier zoover uitstrekt om te onderstellen, dat zij wel eene ziel kon hebben. Dat is toch wat al te mythologisch en overtreft zeker nog het geloof van den ijverigsten aanhanger der zielsverhuizing. De tijd der handeling is die van den oorlog in de Krim en die krijg werkt voor vele der genoemden als een louterend vagevuur; ook de cholera wordt als een stoffelijk en zedelijk opruimingsmiddel aangewend. Het tooneel is... de wereld, zou men haast mogen zeggen: nu zijn wij in de Krim, dan in de bosschen en de mijnen van Australië; nu in Coblenz, dan in Londen. Allermeest echter brengt de Schr. ons te Whitbury en te Aberalva; het laatste plaatsje moet men op zijn crediet afgaande aan de zuidwestelijke kust van Cornwallis zoeken. Het werk is zeker reeds door velen gelezen, maar hun, die het nog niet ter hand namen, zij het ook door deze regelen zeer aanbevolen, en ieder die het niet in het oorspronkelijke leest, kan er gerust op zijn dat de vertaling goed is. Van het vignetje, waaraan het potlood van den Heer koning zich bezondigd heeft, en dat voor de drie deelen tot vervelens toe is vermenigvuldigd, wil ik liefst niet spreken.
m.