Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Tien maanden Volksheerschappij. 24 Febr.-10 Dec. 1848. Verhaal van geheel nieuwe (!) en nog onbekende, zeer belangwekkende bijzonderheden betreffende de laatste Fransche omwenteling. Naar het Hoogduitsch van Alexander Weill. Amsterdam, Gebrs. Binger. 1858. In 8vo. XVI en 111 bl. f 1-20.

Gewone geschiedenis te beschrijven in den gewonen zin, is niet moeijelijk. Van een hof, eene geregelde representative vergadering, eene geordende staatsmachine gaan bepaalde feiten uit, die de officiële zijde der geschiedenis uitmaken. Wel is waar, die officiële feiten zijn niet meer dan het geraamte, dat eerst leven ontvangt uit de kennis èn van de drijfveêren der personen, èn van de verhoudingen der partijen èn van de

[p. 220]

wenschen en behoeften en de veelzijdige ontwikkeling der volken, - zelfs wordt teregt dit laatste eerst geschiedenis genoemd. Maar dat geraamte is toch ook een geheel, de grondslag die eerst gekend moet worden, de uitgangspunten, waar omheen de geschiedschrijver zijne mededeelingen, ophelderingen en beschouwingen groepeert.

Maar van eene revolutie de geschiedschrijver te worden, is eene andere zaak. Vooral van eene echt democratische revolutie, zooals alleen de nieuwe tijd heeft opgeleverd. Daar zijn het individu's, tallooze individu's, waarop men het oog gevestigd moet houden, tallooze belangen, niet om één hoofdbelang draaijende, maar op duizendvoudige wijze elkander kruisende en verduisterende; daar is het een stormen en dringen van onbeschreven en onbeschrijfbare feiten, die een onafwindbaar kluwen vormen, waarvan het geen mensch gegeven is, alle knoopen en kronkelingen te volgen. Slechts aan een enkel genie zal het gelukken de feiten zóó te groeperen en te sorteren, zóó uit een vast beginsel en een bepaald oogpunt te beschouwen, dat hij althans de eene zijde, die hij klaar ziet, aan anderen duidelijk zal maken.

Gewoonlijk echter wordt de geschiedschrijving van zulk eene gebeurtenis òf de verdediging eener bepaalde opinie, òf van een der hoofdpersonen, hetzij dat die hoofdpersoon zelf zijne eigen houding tracht te verklaren en te idealiseren - zooals lamartine in zijne Révolution de 1848 en in het algemeen de Mémoires -, hetzij dat iemand zich naar vrije keuze een held uit de vele strijders en vechters ter beschouwing kiest. Of - en dit is misschien de duidelijkste vorm, - de geschiedschrijver stelt zich enkele saillerende punten en personen, waarom zich andere nevenfiguren en feiten bewegen, en verdeelt dus zijne stof in zoovele episodes. Of ook een ooggetuige, - altijd voor zooverre een ooggetuige denkbaar is van eene zoo veelzijdige gebeurtenis - deelt mede wat hij zag, welke indrukken hij ontving, en vult het andere zooveel mogelijk uit het hooren zeggen aan.

Het meest nabij aan deze soort komt het Verhaal van den Duitscher weill. Zelf zegt hij, en schijnt hij ook, in die dagen te Parijs geweest te zijn, en elken dag zijne bevindingen en gewaarwordingen te hebben opgeteekend. Inderdaad hebben dan ook vele zijner particulariteiten dat cachet van oor-

[p. 221]

spronkelijkheid, dat alleen de persoonlijke herinnering geven kan.

Hij geeft ons hier en daar een denkbeeld, niet van wat er te Parijs geschiedde, maar van wat de Parijzenaars deden en dachten. Hij maakt ons bekend, hoe onbeduidend en belagchelijk sommige voorvallen en personen waren, waarvan men op een afstand al vrij groote gedachte zou koesteren. Hij doet ons in een woord hier en daar achter de coulisses zien. Maar verlangt ge een Verhaal, dat u een duidelijker inzigt zal geven in volgorde en verband der gebeurtenissen, - verwacht het dan van onzen Duitscher niet. Aan den avond van elken dag heeft hij zijne opmerkingen neêrgeschreven; maar, zooals te verwachten was, had hij geen tijd om geregeld te verhalen; slechts enkele losse, vliegende gedachten schreef hij neêr, die alleen voor wie met de gebeurtenissen genoeg bekend is, hare waarde kunnen hebben. Moge hij ook al later die aanteekeningen gerangschikt hebben; - tot een weldoorvoed geheel heeft hij zijne magere berigten niet opgekweekt. Hij laat ons en galop vliegen door die tien maanden, zoo vol van gebeurtenissen, zoo rijk aan ellende en aan leering.

Levendig, puntig en frisch zijn vele zijner aanteekeningen en beschouwingen. Zijn stijl is op enkele plaatsen schoon en ferm, soms ook gekruid met valsch vernuft. Het standpunt waaruit hij de geschiedenis beschouwt, is godsdienstig. Maar juist hier is niet zijne sterkste zijde. Zijne godsdienstigheid is eene voorzienigheidstheorie, waar ik niets tegen wil zeggen, maar die eerst dan waarlijk ernstig en leerzaam is, als zij van zelve uit de feiten ons tegenstraalt en niet, gelijk hier, er ietwat kunstmatig wordt ingelegd. Liever hoor ik hem niet theologiseren, want het gaat hem, den verchristelijkten Jood, niet zeer natuurlijk af. Soms kan hij in het triviale, ja baroque vervallen. B.v.: ‘De middelmatige mensch vindt er behagen in, God te loochenen en zich met de pronkende veeren (zijn het de veêren die pronken?) van den voorspoed tegen Hem over te stellen, als wilde hij zeggen: Zie ik heb u volstrekt niet noodig gehad, om mijn geluk te maken. Alles heb ik aan mijn verstand te danken. En als ik het een of ander duld, dan geschiedt het uit louter goedheid des harten, want boos ben ik juist niet en daarenboven ben ik verdraagzaam. Spreek mij echter niet van uwe strenge beginselen, zwijg van uwe stopwoorden: deugd, pligt,

[p. 222]

zedeleer! Altemaal zottepraat, mijn beste! Niets dan woorden, louter woorden. Ik ben God, wij zijn goden, maar wij zijn te bescheiden om het den volke in het aangezigt te zeggen. Gij echter bestaat alleen, omdat wij u dulden. Dus wees zoet en gedraag u stil; want durft gij u verroeren, dan zetten wij u af.’ Zijn dat nu woorden om iemand tegen God in den mond te leggen? Bl. xvi van dezelfde inleiding heet het: ‘Het is de vinger Gods, zeggen alle lieden (Leute). - Nog meer: de geheele hand, vier vingers met den duim!’ Dat is niet eens valsch vernuft.

Het zou echter onbillijk zijn, zoo men het geheele boek naar deze staaltjes beoordeelde. Dat vreemde is vooral in de inleiding, later, meer op politiek terrein, wordt het beter.

Van den veelbelovenden titel is dus alleen waar, dat ons hier ‘belangwekkende bijzonderheden’ worden medegedeeld. Maar een geregeld verhaal is het boek niet te noemen, evenmin als wij er een eenigzins volledig denkbeeld door krijgen van wat die ‘Tien maanden volksheerschappij’ hebben opgeleverd. Zelfs een bevattelijk karakterbeeld te geven van enkele der hoofdspelers in dit dolle drama, heeft de schrijver niet beproefd. Den chaos ontwarren heeft hij niet kunnen noch pogen te doen, en juist waar het chaotische begint op te houden, omdat het belang zich uitsluitend om één persoon, lodewijk napoleon, concentreert, - juist op dat punt breekt hij af.

De vertaler noemt het eene zeer opmerkelijke omstandigheid, dat gelijktijdig met zijne vertaling normanby's werk, Une année de Révolution, te Parijs, ook vertaald, het licht ziet. Waarom zoo opmerkelijk weet ik niet; maar dit weet ik, dat normanby's bedaarde, duidelijke en belangrijke schetsen, weill's vlugtige volzinnen geheel in de schaduw laten.

De vertaler heeft een enkel durfde voor mogt, of voorging voor voorviel over het hoofd gezien. Ofschoon de vertaling blijkbaar niet van den Heer koorders is, vinden wij toch eene weinig betere spelling van de bastaardwoorden, gelijk b.v. het fizieke, kopijist, enz. waarover wij reeds bij eene andere uitgave van de Gebr. binger klaagden. Maar anders is zij goed, vlug en zuiver.

Wie dus het hoofdbeloop der genoemde omwenteling reeds kent en in het hoofd heeft, en enkele feiten nog eens van de meer onbekende en particuliere zijde, als het ware van achteren,

[p. 223]

wil zien, die leze den wel vreemd theologiserenden, maar niet onaardig politiserenden Duitscher over ‘De laatste Fransche omwenteling’ - eer zij niet meer de laatste is.