Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

1. Doute et Assurance. Deux Discours par Philippe Boucher. A La Haye, chez H.J. Gerretsen. 1857. Gr. in-8vo. 68 pagg. f : - 70.
2. Conservatisme et Progrès. Sermon pour la fête de la Réformation, prêché le 31 Octobre 1858 à Amsterdam et le 7 Novembre 1858 à Leyden, par D. Chantepie de la Saussaye, Pasteur à Leyden. A Amsterdam, chez H. Höveker. 1858. Gr. in-8vo. 28 pagg. f : - 30.
3. De vrije openbaring der waarheid. Leerrede over 2 Corinthen iii:17-iv:2, uitgesproken op Zondag, den 26^sten Julij 1857, ter bevestiging van Ds. J.J. van den Broek, als Predikant te 's Gravenhage, door J.C. Zaalberg, pz., Theol. Doct. en Predikant aldaar. Te 's Gravenhage, bij M.J. Visser. 1857. In gr. 8vo. VI en 32 bl. f : - 40.

Drie predikers, wien ge 't kunt aanzien, dat het zielenheil hunner hoorders hun zeer ter harte gaat, wien het tot dit doel aan de vereischte wetenschappelijke ontwikkeling niet hapert,

[p. 212]

en bij wie u eene ongemeene energie en vurigheid van geeste in 't oog valt.

Veel overeenkomst dus. Maar ook veel verschil. Wel niet zoozeer in de dictie. Deze toch kunt ge bij alle drie met de epitheta: frisch en levendig kenmerken. Bij z. stuitten we op een paar taalkundige kleinigheden: uitwijden voor uitweiden, en: in den Evangeliespiegel zien wij de waarheid Gods, bij welk woord men eensdeels onwillekeurig aan het tijdschrift van dien naam denkt - waarvoor een lof als deze, en dan nog wel van den kansel, toch wat hyperbolisch klinken zou -, maar in allen gevalle zich een spiegel, welken dan ook, van den inhoud des Evangelies voorstellen moet, terwijl de spreker kennelijk den spiegel, dien 't Evangelie zélf ons voorhoudt, bedoelt. Verder dunkt ons, dat z. betrekkelijk deze preek van 31 groote, compres gedrukte bladzijden zijn eigen vonnis geveld heeft, als hij ons in de voorrede meldt, dat ze ‘onder 't uitspreken eenigzins bekort werd.’ En - om al onze aanmerkingen op het formele zijner homiletische bijdrage nu maar in ééns af te handelen - wilde hij ons, blijkens de geheel afgedrukte gezangen, eene volledige godsdienstoefening aanbieden, dan hadden ook de gebeden, al moesten ze, uit het geheugen opgeschreven, eenige wijziging ondergaan, in geenen deele achtergehouden mogen worden. Bij de beurtzangen eindelijk, die hier worden opgegeven, is ons wederom de ondoenlijkheid gebleken, om de meesten onzer psalmen en gezangen tot dat einde af te deelen, zonder er disjecta membra van te maken: hoe zonderling immers, wanneer in Gez. iii:3 de Gemeente, die den lof des Vaders en des Geestes verheft, dien des Zoons (reg. 2) uitsluitend aan de vrouwen uit haar midden overlaat! Neen, begeert men in ernst voor onze Hervormde kerken het koorgezang terug - er is veel vóór, doch ook veel tégen te zeggen -, dan zij men bedacht op de invoering van liederen, die er door hunne makers toe bestemd werden!

Eer wij overigens na dezen uitstap van den stijl der drie predikers afstappen, teekenen wij nog aan, dat de verhouding tusschen de beide Fransche heeren ons voorkomt ongeveer deze te zijn: s. spreekt Fransch, en b. is een Franschman. De ingewikkelde periodenbouw van den eerste, ja zijne gansche preekmanier, zijn zóó Hollandsch, dat de smaak van den

[p. 213]

laatste dáár wel nooit op gevallen zou zijn. Laat den Heer s. dat echter zóózeer niet rouwen! Doet hij in Fransche losheid voor hem onder, in Hollandsche degelijkheid wint hij 't juist daarom ook weêr zeer ver van den Heer Hofprediker.

Want, zooveel is zeker, waar 't niet meer op woorden maar op zaken aankomt, staat b. op den ondersten trap van de drie. Zijn standpunt is het blindste autoriteitsgeloof, aan Schrift en aan Kerk beide, in voege als dit (p. 14): ‘L'enfer répugne aux sentimens de l'orthodoxe comme aux vôtres, et il ne sent pas comment cela peut être, mais il lit que cela est.’ Bij zulk een strak kolenbrandersgeloof zijn nu eigenlijk wel geene argumenten noodig, maar om der zwakken wil worden er dan toch nu en dan bijgebragt: 't zijn er intusschen ook argumenten naar! Ziehier b.v. dat voor de regtstreeksche, onmiddellijke werking van Gods Geest op dien des menschen: ‘Le Dieu créateur agit sur nos organes matériels par la matière. Mais comment le Dieu Sauveur agira-t-il sur notre être spirituel? Par la matière aussi? Non, il agit sur notre Esprit par son Esprit. La matière pour la matière, l'esprit pour l'esprit.’ Alsof er tusschen geest en stof geenerlei verband bestond, en er dus niet, men denke alleen maar eens aan de toonkunst, door stoffelijke middelen op den geest kon gewerkt worden? Wilt ge een nog fraaijer staaltje van Fransche redeneerkracht? Luister:

‘Il y a en effet des doutes légitimes. Eh quoi! y aurait-il en religion des choses dont il faille douter? - Evidemment. - Et lesquelles donc? - Les choses douteuses.’

Nu, dat is voorwaar évident genoeg! En klinkend genoeg ook, niet waar? maar wat hol! Onder die ‘choses douteuses’ wordt dan voorts ook het vraagstuk gesteld, of de Engelen van de eene ster naar de andere vliegen!!

Op veel vrijer, edeler en vruchtbaarder standpunt beweegt zich s. Gij hoort het aan 't geen hij bij zijne Hervormingsrede op den voorgrond stelt: ‘Le vrai progrès est si peu l'opposé de la conservation, qu'au contraire il en est la condition. Rien ne se conserve qu'à condition de se transformer; mais dans cette transformation rien ne se perd, tous' les élémens qui ont constitué l'ancienne forme trouvent leur place dans la nouvelle. Aussi, m.F., si je vous parle de cette lutte, ancienne et nouvelle à la fois, du conservatisme et du progrès,

[p. 214]

mon intention n'est pas de vous porter à prendre parti pour l'un ou pour l'autre. Cette lutte, à mes yeux, n'a pas de sens en elle-même; elle n'a de l'importance que par les passions humaines, qui se cachent sous ces noms de parti. En effet, il n'y a pas d'opposition entre ces deux termes; la conscience les admet tous les deux, et là où ils sont en opposition, la conscience n'y est pour rien; là le conservatisme représente des intérêts de caste ou de position, et le progressisme y est la devise pour faire passer les projets de l'ambition, les présomptions de la vanité, les dédains de l'arrogance.’ En wanneer gij hem dan verder volgt in de ontwikkeling zijner hoofddenkbeelden: ‘La Reformation fût plus qu'une purification de l'église, ce fût l'établissement de l'église sur la base de la conscience individuelle’; ‘le Protestantisme, est l'avènement de l'individualité chrétienne’; dan bespeurt ge - zonder dat wij hier over den hedendaagschen kamp tusschen kerkelijk en individualistisch Christendom eenig ander oordeel willen uiten, dan dat in beide elementen der waarheid voorhanden zijn - hoe ge onder s.'s geleide op weg zijt naar 't vrijzinnig individualisme en conscientiarisme van Straatsburg.

Z.'s standpunt is bekend. 't Is meerendeels dat der moderne Nederlandsche theologie onder 't hoogepriesterschap van Prof. scholten. Gelijk deze in eene academische redevoering de vrije beoefening der Godgeleerdheid heeft gehandhaafd, dus handhaaft z. in zijne kanselrede de vrije Evangeliebediening. Hij stelt voor de wantrouwende gemeente hare geoorloofdheid en pligtmatigheid in 't licht.

Resultaat. De Discours van b. kunnen we wel in menig opzigt - behalve wat reeds genoemd is, ook nog in den gelukkigen tact om den zondaar aan zich zelf te ontdekken - prijzen, doch niet aanprijzen; de Leerrede van z. geven we onzen beschaafden en kundigen gemeenteleden in ernstige en onpartijdige overweging; voor den theoloog echter, wien 't om nieuwe gezigtspunten te doen is, heeft alleen de Sermon van s. hooge belangrijkheid en waardij.

Één punt van overeenstemming nog tusschen het drietal: de nette en correcte uitvoering.

v.p.