Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 189]

Uit Fanny Fern. Door C^d. Busken Huët. Leeuwarden, G.T.N. Suringar. 1858. In post 8vo. 4, VIII en 196 bl., met gelith. titelplaat. f 1-80.
Overdrukjes. Schetsen en Verhalen door C^d. Busken Huët, Predikant bij de Walsche Gemeente te Haarlem. Haarlem, C. Zwaardemaker. 1858. In post 8vo. VIII en 265 bl. f 2-50.

In een tijd zoo bij uitstek ‘nuchter wetenschappelijk’ als de onze, een tijd waarin men à force ijvert voor het verspreiden van materiële kennis, en waarin de gedachte meer en meer schijnt veld te winnen, dat een boek, al is het nòg zoo droog en dor, nòg zoo stijf en onbehagelijk, mits het slechts met dàt doel zij opgesteld, ook onbetwistbaar goed is en verre boven anderen den voorrang verdient, - in zulk een tijd, zeiden wij, is een boekje als dat, welks vertaling hierboven door den bekwamen en talentvollen busken huët zijnen landgenooten wordt aangeboden, zeker eene hoogst welkome, eene bijzonder liefelijke verschijning.

Al is gelukkig Fanny Fern ook sinds lang geene vreemde meer in ons midden; al heeft haar veelzijdig talent, haar uiterst boeijende schrijftrant, haar geoefende menschkundige blik en vooral haar fijne, diepe humor, waardoor zij zoo meesterlijk de toetsen van ons hart weet te bespelen, reeds sinds geruimen tijd ook hier te lande eene menigte bewonderaars uitgelokt, die haar liefhebben en hoogschatten, eene nieuwe keurverzameling van eenige schetsen uit hare zoo rijk voorziene portefeuille (van eenige Fern-leaves) behoeft daarom toch geenszins als volstrekt nutteloos of overbodig te worden beschouwd. Ik zeg keurverzameling. Immers de Heer b.h. heeft - zooals trouwens ook van hem te verwachten was - met veel smaak en tact uit den rijken overvloed harer geestproducten weten te kiezen, en de plaatsing en schikking der hier bijeengebragte schetsjes is met zorg en overleg tot stand gebragt. Die schikking is niet willekeurig. Gelijk toch het leven zelf van fanny fern of, gelijk eigenlijk haar naam is, van sarah willis, zich in twee helften splitst, de eene omvattende de negen hoogst gelukkige jaren van haar eersten echt, de andere die van haar tweede huwelijk, 'twelk niets dan eene

[p. 190]

bron van jammeren en ellende voor haar werd en waarop ook weldra eene, eerst feitelijke, daarna wettelijke, scheiding is gevolgd, zoo dragen ook de voortbrengselen van haren geest een tweevoudig zéér onderscheiden, zéér uiteenloopend karakter. Scherp contrasterend vertoont zich in sommige er van een diep, zacht, weekelijk, bijwijlen overaandoenlijk gevoel, in andere daarentegen een bijtend, meedoogenloos, ja niet zelden bitter en hatelijk sarcasme. - Als voorzien van deze laatste eigenschap, t.w. de neiging tot het scherpe en bittere, was, dus meent de Heer h., fanny fern tot nog toe ten onzent minder of niet genoeg bekend. Hij vond het nogtans voegzaam, ja noodig dat zij ook als zoodanig gekend werde, en wel uit vrees - dat zij anders voor ‘een type van louter lievigheid en zoetsappigheid zou doorgaan.’ - Nu, dáárvoor bestaat althans nú geene vrees meer.

Toch heeft de Vertaler, ‘daar gevoel en meêwarigheid kennelijk de overhand bij haar hebben op scherts en satyre, zorg gedragen dat zoowel in den aanhef als aan het slot van het boekje de teedere gevoelens bovendreven.’ - Wij kunnen moeijelijk beslissen in hoeverre de eenigzins veranderde inzigten, die wij zoodoende in fanny fern's karakter verkrijgen, den meesten lezeren aangenaam zullen zijn. Wij voor ons, vonden ook in die meer sterk gekruide en bittere spijzen die zij ons nu en dan opdischt, ongemeen veel behagen, daarbij gedachtig aan 'tgeen een vaderlandsch spreekwoord zegt:

Wat bitter is voor den mond,
Is voor het hart gezond.

Alleen griefde ons meer dan eens de harde, bittere toon, die, naar 't ons voorkwam, meer van een liefdeloos toornen jegens den zondaar, dan van een heilig toornen over de zonde getuigt. Over 't geheel - en dit is, bij al de hulde die wij met den Vertaler aan het schitterende en veelzijdige talent, de oorspronkelijke, echt geniale levensopvatting der Schrijfster toebrengen, zeker de zwakke zijde van fanny fern - ontbreekt het haar, bij het vele innig Christelijke zelfs dat wij hier en daar aantroffen, nog te veel aan den waarachtigen, alles bezielenden en doordringenden geest van het Christendom, aan dien geest, die ook bij de hardste bejegening, de bitterste en smartvolste ondervindingen, nogtans zelf niet hard en bitter wordt, die de menschen zoekt te verbeteren,

[p. 191]

niet door den scherpen geesel der satyre, maar door den zachten adem der liefde.

't Schijnt, althans blijkens de Voorrede, dat de Heer huët in het hier uitgesproken gevoelen niet deelt, maar van meening is, dat wanneer iets schoon is, het er ook verder niet op aankomt in welken geest het geschreven is. ‘De vraag’ toch, zegt hij (Voorr., bl. vi), ‘of een boek schoon is, behoort onder beschaafde lezers zwaarder te wegen dan de vraag of het bedoelde boek ons aanstaat en of wij sommige uitdrukkingen niet anders zouden hebben gewenscht.’ ‘Dit laatste oogpunt’, voegt hij er bij, ‘is dat van de willekeur en van den wansmaak.’

Wij hadden gaarne gezien, dat de Heer huët deze vreemde en in ons oog onjuiste, ja zelfs ietwat gevaarlijke stelling eenigzins uitvoeriger had ontwikkeld en toegelicht. Zij was, dacht ons, de eer van een weinig ‘uitpluizens en nacijferens’ ook ‘in eene Nederlandsche voorrede’ wel waardig. Gelijk zij toch nu daar staat neêrgeschreven, zoo naakt en zonder eenig betoog, moeten wij er ten ernstigste protest tegen indienen. De kunst toch is het voertuig, het middel, hoewel een zeer uitnemend middel, waardoor heilige en verhevene indrukken in ons worden gewekt en het goede, het waarachtig goede nader gebragt wordt tot ons hart. Meer echter is zij niet. Zij is dienaresse, geen heerscheresse. Wat zij uitdrukt, het moet schoon niet alleen, het moet ook waar en goed zijn. Zoodra wij haar eene hoogere plaats toekennen, treden wij al aanstonds op het gebied der kunstvergoding, door w. francken, az. in den eersten jaargang van het Tijdschrift Licht, Liefde, Leven zoo meesterlijk geschetst, en verliezen wij den maatstaf uit het oog, naar welken alles in de zedelijke wereld, ook het schoone en de kunst, moet worden afgemeten en beoordeeld.

Trouwens, wij kunnen het naauwelijks gelooven, dat het den Heer huët met zijne stelling volkomen ernst zou zijn geweest. Zien wij toch hem zelven met de pen in de hand, - 't zijn thans de hierboven aangekondigde ‘Overdrukjes’, die wij bedoelen, eene verzameling van opstellen van zijne hand, vroeger hier en daar in verschillende Jaarboekjes geplaatst, maar nu bijeenverzameld en onder bovengemelden titel bij c. zwaardemaker, te Haarlem, in het licht gezonden, - wij worden dan juist verrast door zijn streven - een streven 'twelk zich bij hem duidelijk en zeer kennelijk openbaart - om ook

[p. 192]

onder het luchtige kleed der Novelle Evangelisch licht te verspreiden en het goede zaad te strooijen op den akker der wereld; en hoe men ook over de genoemde ‘Schetsen’ moge oordeelen, de innig goede, de diep zedelijke strekking er van zal niemand kunnen ontkennen.

Ieder, ten minste het meerendeel onzer lezers, kent deze opstellen. Wij noemen slechts: Een goed begin, Langs het Kerkhof, Gitje (hier voltooid voor zooveel het voltooijing noodig had), Doctor George e.a.; daarom achten wij eene eigenlijke aankondiging er van overbodig. Wie ze nog niet kent, hij neme ze op onze aanbeveling ter hand en zal, wij twijfelen er geenszins aan, in de waarheid van hetgeen wij daar zoo even zeiden, versterkt worden. Wat dan nu? Zouden wij misschien ook van den talentvollen Schrijver moeten zeggen: ‘Het hart is hier beter dan de leer’? 't Is zeer ligt mogelijk. De Heer huët zou de eerste niet zijn, die ‘eene gelukkige inconsequentie’ beging of liever die in de praktijk hulde bragt aan hetgeen hij in theorie verwierp. - Eere intusschen den man, die ook op dusdanige wijze met zijn talent heeft weten winste te doen in de dienst van zijnen Heer.

Mogen er velen, die van den preekvorm afkeerig zijn, door dézen vorm gewonnen en gesticht worden. De Schrijver zelf toch geeft, meenen wij, dezen wensch in de Voorrede niet onduidelijk te kennen. - Nog iets. Al staat er Walsch Predikant op den titel, hij behoeft zich zijn Hollandsch niet te schamen.

p.b.