Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 187]

Les Églises Romanes du Royaume des Pays-Bas. Par F.N.M. Eyck van Zuylichem, Membre de quelques societés littéraires. A Utrecht, chez Kemink et Fils. 1858. Gr. in-4to. 16 pag. et IX lithograph. f 2-50.

Na den bijkans totalen ondergang der Nederlandsche riddersloten en kloosters, zijn onze oude kerken nu zeker wel de voornaamste gedenkteekenen der middeneeuwsche bouwkunst hier te lande. Maar dan hebben ze ook overgroot belang voor de historie der achitectuur; en deze historie wederom, is zij niet eene onuitputbare bron van nieuwe architectonische scheppingen?

De liefde voor Christelijke kunst in 't algemeen, voor Christelijke bouwkunst in 't bijzonder, is in de laatste jaren blijkbaar ontwaakt, en maakt nog bij voortduring rassche vorderingen. En voorwaar, 't was en is geene doellooze liefhebberij, waar men zoovele ondoelmatige en onaesthetische kerkgebouwen zag en ziet verrijzen. Alberdingk thijm beging geen anachronisme, toen hij, ook en niet het minst voor den kerkbouw, op getrouwer behartiging der ‘Kompozitie in de Kunst’ aandrong. En hij wees onzen architecten buiten kijf den regten weg tot verbetering, als hij hun voorschreef: ‘Onderzoekt de Historie. Vraagt haar, in welke dagen men gelijke of dergelijke behoeften te bevredigen gehad heeft; hoe, met welke vormen, men die heeft weten te bevredigen. Merkt op, wat onze tijd ánders, wat zij méer eischt.’

Zijn convent en burgt van ons voorgeslacht de een na den ander verdwenen, meer en meer komt thans de beurt ook aan hunne kerken. Geen jaar, waarin 't getal van dezen niet mindert; en zelfs die gespaard blijven, ondergaan - wat trouwens reeds in de middeleeuwen zélven geschied is - herstellingen en verbouwingen, bij welke zij hare oudste en dus merkwaardigste gedeelten inschieten. Wel is waar, van velen heeft men beschrijvingen en afbeeldingen; maar die doorgaans geheel niet met het oog op de behoeften der architectuur werden vervaardigd, en van daar veel te onnaauwkeurig zijn. Ongaarne misten wij echter onder de door den Heer e.v.z. aangeduide gunstige uitzonderingen de Wandelingen van den vlij-

[p. 188]

tigen haasloop werner door de Kerken der Over- en Middel-Veluwe (kist en rooijaards, Nieuw Archief, I, bl. 85 vv.) met de daarbij gevoegde teekeningen, die nog kunnen aangevuld worden met eene afbeelding der kerk van Ermelo door denzelfden Schrijver in den Gelderschen Volks-Almanak voor 1851.

De vroegste kerken lijden natuurlijk eerst en meest. Zij waren gebouwd in den Romaanschen stijl, dien men ten onregte verward heeft met den Byzantijnschen, daar hij, ofschoon niet weinig elementen uit dezen ontleend hebbende, naar zijn grondvorm toch veeleer van de Basilieken afstamde. Zijne heerschappij duurde tot in 't midden der XIII^e eeuw, als wanneer zijne rondbogen door de Gothische of liever Germaansche spitsbogen voor goed verdrongen werden. Reeds lang van te voren evenwel was een overgangsstijl in zwang geraakt, waarin de spitsboog nog slechts bij afwisseling of wel lancetvormig voorkwam.

't Zijn dan deze heel- of half-Romaansche kerken (niet zelden door latere Gothieke vernieuwingen voor den ongeoefende moeijelijk te onderscheiden), tot wier grondige kennis de Heer e.v.z. ons hier eene hoogst grondige bijdrage levert. Eerst een resumé zijner opmerkingen over de bewuste gebouwen, en dan een aantal afbeeldingen met zorgvuldige verklaring. Alles zóó intéressant, dat wie ook maar een weinigje 't zij met architectuur, of met archaeologie opheeft, dit boek wel met graagte moet doorstuderen.

Geve de S. ons nog vele zulke resultaten en vruchten zijner ijverige nasporingen, aan hetzelfde of ook aan latere tijdvakken te koste gelegd! Maar worde hij hiertoe dan ook aangemoedigd, doordat ieder bemiddeld kunst- of oudheidminnaar - gelijk bij werken van dezen aard volstrekt noodzakelijk is - het zijne toebrenge tot een behoorlijk debiet! Ook de Uitgevers hebben zich dit door de zorg, aan druk en plaatwerk besteed, ruimschoots waardig gemaakt.

Jammer toch, dat debiet en wetenschap beiden niet vergunnen, diergelijke geheel vaderlandsche kunststudiën het licht te doen zien in 't voor hen zóó natuurlijke kleed der vaderlandsche taal!

v.p.