Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Phocion. Eene historische Studie van A. Romeyn, Phil. Theor. Mag. Litt. Hum. Doct. Rotterdam. C.W. Draijer. 1858. In gr. 8vo. 63 bl. f : - 50.

Het doel van den schrijver was, zooals hij in zijne voorrede getuigt, om eene rehabilitatie van phocion's goeden naam te leveren. Hij vangt aan met doel en weg van den waren staatsman te schetsen en stelt vast, dat de ware staatsman, met vaste beginselen toegerust, zich schikt, waar het noodig is, naar den geest zijns volks, en alleen dan kan slagen, als hij de voor het karakter zijner natie geschikte middelen aangewend heeft. Ik kan dit den schrijver niet toestemmen. Een staatsman, natuurlijk een ware, moet zich niet schikken naar den geest zijns volks, waar het noodig is; maar alleen dan en dan ook geheel, als het karakter van dat volk goed is. Blijkt het dat eene natie inderdaad haar waarachtig belang beoogt, een belang, dat met wat waar, regt en goed is niet strijdt, de staatsman schikke zich naar den geest van dat volk en lette slechts in zooverre op de omstandigheden, als hij daardoor de goede beginselen, waarmede alleen volksgeluk bestaanbaar is, niet zal verloochenen; anders lette hij er niet op.

Om zijne stelling te verdedigen geeft de schrijver eene biographie van phocion, den Athener. Hij wil ons in 't leven van dezen man doen zien, dat hij daarom alleen het slagtoffer van zijne beginselen geworden is, omdat hij ze wilde toepassen ook toen ze met den tijdgeest in strijd waren. - Phocion behoorde ten tijde van philippus en alexander te Athene tot de Macedonische partij en was tegen den oorlog, om de eenvoudige reden, dat hij het raadzaam achtte (bl. 23) den weg der overreding en der bevrediging in te slaan met hen die sterker waren dan de Atheners, raadzamer dan de wapenen op te vatten. En te regt, volgens den heer r. (bl. 25), ‘want het leven des Atheenschen staats scheen uitgedoofd.’

[p. 175]

Onafhankelijk te zijn (bl. 51) stond niet meer in de magt der Atheners. Daarom volgde hij eene verzoenende staatkunde (bl. 56), in de volle overtuiging, dat de oorlog tot niets anders leiden kon, dan om de banden knellender te maken. Daarom ijverde hij tegen demosthenes en onderhandelde met alexander en antipater, en hielp zooveel mogelijk de Macedoniërs Griekenlands vrijheid vernietigen. Na de amnestie, door polysperchon verleend, werd hij het slagtoffer zijner politieke vijanden (bl. 38-43), de democratische factie. - Ik zie in phocion iemand, die aan den wil, den Hang van het volk te veel toegaf en te weinig lette, of die begeerte geoorloofd was of niet. 't Volk had geene energie genoeg om de banier der vrijheid op te steken: welnu, dacht phocion, dan maar niet. De heer r. ziet (bl. 63) in hem ‘een Staatsman, die bij het beramen zijner plannen alles in rekening brengt behalve den geest en den gemoedsaard van het volk, waaronder (over?) hij bewind voert.’ Intusschen druischt het geheele werkje juist tegen zulk eene zienswijze aan. Op bl. 17 lezen wij: ‘Phocion was verzekerd bijval te vinden, wanneer hij de zekere nadeelen des oorlogs afschilderde’: vrede wilde dus het volk en rust. Op bl. 25: ‘het leven des Atheenschen volks scheen uitgedoofd’; ‘er is te Athene geene plaats meer voor vrije burgers en raadslieden, alleen voor dezulken, die doen wat hun bevolen wordt.’ 't Volk was dus zoo erg niet op tegenstand gesteld. ‘Onder zulke omstandigheden was phocion zaakwaarnemer en vriend van alexander en antipater.’ Dus hij volgde veeleer den Trieb zijner medeburgers. En bovendien blijkt ons uit demosthenes' welsprekende oraties ten volle, dat hij, die bij 't volk van vrede en rust en toelagen en bedeelingen gewaagde (bl. 10), vrij wat meer naar het hart der Atheners sprak, dan hij, die ten strijde aanvoerde tegen de Macedonische overheersching. In enkele opgewonden buijen werd de kreet ‘te wapen’ gehoord, maar zij waren van korten duur. Ik kan daarom den heer r. niet toegeven, wat hij aan het slot van zijn werkje beweert: ‘Phocion wilde vrede, omdat de geest van zijn volk niet meer de geest was, die de Marathon-strijders bezielde en hun gemoedsaard traag en vadsig en weelderig was. Phocion is gevallen, niet als het slagtoffer van zijne verzoenende politiek, veeleer van partijhaat. Hij blijft voor mij het voorbeeld van een staatsman, die aan den

[p. 176]

geest en den gemoedsaard van zijn volk gehoor heeft geleend, zonder daarop te letten, hoe die waren.

De biographie zelve als zoodanig is overigens aangenaam en onderhoudend geschreven, al valt de rehabilitatie ook minder gunstig uit. De schrijver vergunne mij echter nog een paar observaties.

Op bl. 12 lezen wij: ‘terwijl demosthenes meer tot het gevoel en de hartstogten zijner hoorders sprak, trof phocion hen door de juistheid zijner oordeelen.’ Die tegenstelling is niet juist. Ik geloof dat de revoeringen van den eerste, waarin hij philippus' politieke intrigues met een adelaars-oog doorziet, de drijfveêren van al zijne handelingen aan 't licht brengt, nog al van een treffend juist oordeel getuigen. - Bl. 54 staat: ‘dat phocion in de school van plato was opgeleid,’ ik geloof het gaarne, maar dan heeft hij stellig niet veel van zijn leermeester geprofiteerd. Immers hoe zou hij zich niet aan eene geld-aristocratie, als die op bl. 32, onttrokken hebben, hij de leerling van hem, die sprak: ‘τιμωμένου δὴ πλούτου ϰαὶ τῶν πλουσίων, ἀτιμοτέρα άρετή τε ϰαὶ οἱ ἀγαθοί’? - Bl. 35: ‘het behoud van een volk is de hoogste wet.’ Toegestemd! mits niet ten koste van deugd en eer. - Bl. 60: ‘ieder individu in 't dagelijksche leven laat zich leiden, deels door zijn gevoel deels door zijn verstand. Ongelukkig die de inspraken van een van beiden slechts hoort.’ Neen! Welzalig hij, die dat doet; die weet dat wij niet gevoelen zonder ons verstand, en gevoelen niet staat tegenover inzien, begrijpen of verstaan, maar eenig en alleen 't gevolg van het erkennen is. Verder zou ik 't woord ‘deszelfs’ (bl. 11) liefst weggelaten hebben. Ten slotte schijnt mij het woord van grote veel waarheid te bevatten: ‘in so far as this great public misfortune can be imputed to any one man - to no one is it more ascribable than to phokion’, voor zoover hij met zijn invloed demosthenes krachtig had kunnen ter zijde staan.

Januarij 1859.
h.e.m.