Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Almanak voor Protestantsche Nederlanders, onder Redactie van Alb. van Toorenenbergen. 1859. Met 2 staalplaten. Te Purmerende, bij J. Schuitemaker. In kl. 8vo. VIII en 207 bl. f : - 75; geb. f 1-15; in prachtb. f 1-60.

‘Een treurig verschijnsel,’ - roept Prof. van gilse uit - ‘dat men volksalmanakken heeft voor Protestantsche en Roomsch-gezinde Nederlanders, alsof er een Protestantsch en Roomsch volk van Nederland was.’ Toegestaan!

‘'t Is onze schuld niet,’ - antwoordt de Redacteur van den Protestantschen Almanak - ‘als de Heer v.g. zijne gemoedelijke wenschen verwart met de feitelijke toestanden.’ Toegestaan!

Daar wij ons dus aan kleur en strekking niet ergeren, zal 't bij ons maar op het gehalte aankomen.

Onder de prozaschrijvers van dezen jaargang blinkt weder, even als in 1858, sonstral uit velut inter ignes Luna minores. Geest en leven is er in zijn Albert van Mentz: 't is geen besteld en afgeleverd fabriekwerk. De Redactie mag dézen medearbeider wel in eere houden! Want - of er onder 't geen de overigen ‘zoo ruimschoots’ bijdroegen, niet veel fabriekwerk meê doorloopt? 't Kan aan ons liggen, maar, waren er verleden jaar verscheidene opstellen, die ons, ofschoon ná dat van s., toch wel der vermelding waardig schenen, nu hebben wij er niet één. Regtstreeks verwerpelijk - nu ja, dat zijn ze ook geen van allen, maar van allen is het te wenschen, dat ze 't volk méér boeijen dan ons. Ze zijn òf zoo droog, b.v. Johannes Sartorius (van den Redacteur?) òf ze hebben zoo luttel om 't lijf, b.v. Philippus Melanchthon en Philippus van Hessen, door d.h. meijer, en Luther te Leipzig, door w.th. van griethuysen, die den vorigen jaargang beter bedacht. En op sommige anderen hebben we nog gewigtiger aanmerkingen. Daar hebt ge de Twee Slagtoffers van Rome, van trofimus, men weet niet of men verdichting leest of historie; de Hagepreek van mohrman - wat steekt

[p. 136]

die alweder af bij zijn Lamoraal van Egmond in 1858 - eene schilderachtige partij, mat en flaauw gepenseeld; Petrus Waldus, van maronier, en De komst der eerste Jezuïten in ons vaderland, van andreas, belangwekkende onderwerpen, waarvan vooral het laatste algemeener en naauwkeuriger bekendheid verdiende en zoo oppervlakkig mogelijk is geschetst; heerlijke dichtregels van lamartine, waarin de dichter zijn verlangen naar de gehééle uitroeijing der zonde door christus in ietwat sterke bewoordingen uitdrukt, door lammers aan de meest prozaïsche analyse onderworpen, en van daar als bewijs, hoe het Romanisme tot ongeloof voert, aangehaald. Wilde men, om niet allen over ééne kam te scheren, nog eene enkele gunstige uitzondering maken, we zouden dàn 't eerst stemmen voor den Paus liberius, van den ijverigen geschiedvorscher diest lorgion, ofschoon hij ons voor een Volks-Almanak ook al wat dor voorkwam.

Met het ‘dichterlijke deel’, waarvoor de Redacteur zóó bijzonder dankzegt, is het o.i. nog zeer veel soberder gesteld. Zeker, al is De kracht der zwakke, van s.j. van den bergh, zijn chef d'oeuvre niet, dáár is diep, innig gevoel in, dat zich op u overplant. Een Katholiek Martelaarslied, van janssonius, is zijne plaats waard. Hetzelfde mag ook nog gelden van het Adventslied, naar paul gerhard, door scheltema. In anna's Er is een geest, is ten minste poëtische aanleg. Maar de rest! Honoris causa noemen we slechts het rijm van julius: Groningen verraden, en de... deunen van erica op willem den Derde, en van lesturgeon op mortara. Bij den laatste hoort ge onwillekeurig 't accompagnerende draaiorgel in regels als deze:

Nederlanders, Protestanten,

Vrijheidszonen, hoort gy 't niet,

Wat er in Bologna's wallen

In dees dagen is geschied?

Hoe daar onder 't mom der godsdienst,

Maar der menschlijkheid ten hoon,

Mortara, de joodsche vader,

Wreed beroofd werd van zijn zoon?

Meene nu echter de Redacteur niet, dat we zijn Almanak den genadeslag willen geven, terwijl we hem integendeel voor de tering zoeken te behoeden! De hooggunstige aankondiging,

[p. 137]

die we er verleden jaar van deden, bewijst genoeg voor onze onpartijdigheid. - Met de uitvoering zijn we ook nu zeer tevreden; alleen moeten we den Heer schuitemaker doen opmerken, dat het smakeloos staat, om, gelijk hij twee jaren achtereen doet, eene boek-annonce op de keerzij der laatste pagina te plaatsen. Van de twee staalgravuren - naar keurige teekeningen van d'arnaud gerkens - vinden we de tweede van steelink wat nevelachtig, van kleuren zou men zeggen dooreengeloopen; de eerste, van kaiser, is boven onzen lof verheven.
v.p.