Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 125]

De Barrevoetgangster. Naar het Hoogd. van Berthold Auerbach. Haarlem. C. Zwaardemaker. 1858. In 8vo. 224 bl., met gelith. en in kleuren gedrukt titelvignet. f 3 - :

Auerbach heeft door zijne Dorfgeschichten époque gemaakt; niet in dien zin, dat hij er in geslaagd is, om nog een weinig hooger de haren te doen rijzen, maar in den waren zin, dat hij eene nieuwe rigting inaugureerde, of althans gelukkig vertegenwoordigde. Tegenover den salonroman stelde hij den dorpsroman, en sloot zich dus aan de realistische rigting aan, - waarmede echter niet gezegd is, dat de eerste altijd idealistisch is.

De salonroman speelt wel niet uitsluitend in de nieuwmodische verblijven der grooten, maar heeft toch den salonmensch tot onderwerp, met dat kunstmatige, geraffineerde uit- en inwendige leven, zooals eene ziekelijke beschaving het voortbrengt. Wel treedt de romandichter van deze categorie ook van tijd tot tijd in hutten en achterhoeken, maar meer om der antithese wil, of, en wel meestal, om ook daar menschen te vinden, die, even scheefgevoelend of bedorven van hart, van den salonmensch alleen in de kleeding verschillen. Hij stoffeert met donzige kleeden, damast, fluweel, edelgesteenten, goud, enz., met eene verkwisting, alleen hieruit te verklaren, dat hij dat alles niet behoeft te betalen; hij phantaseert over schoonheid en magische kracht van vrouwen, zooals de oude Grieken aan hunne godessen niet durfden toedichten; begiftigt in 't wilde met de schitterendste eigenschappen zijne overgelukkige of allerrampzaligste personen, en beschikt over eene geldkist, waarvan de bodem niet te vinden is. Van daar zijne mysterieuse aantrekkelijkheid voor de kinderen zijner eeuw, die meer of minder door hetzelfde raffinement zijn vervormd, en die gaarne droomen van al die zinnelijke genietingen, ofschoon, en juist omdat, zij zelven daartoe niet in de gelegenheid zijn.

Het denkbeeld van den dorpsroman berust op eene waarheid en op eene dwaling. Het gaat uit van het goede beginsel, om meer eenvoudige toestanden en karakters ten tooneele te voeren, zooals zij in werkelijkheid gevonden worden; om den mensch, die door étiquette en beschavingsvernis is

[p. 126]

vervormd en in den kunstmatigen zedelijken atmospheer der steden verstikt, door den onbedorven geest des landlevens te verkwikken. Schoon en goed doel; maar de dwaling hierbij is, dat op den duur de roman geen geschikt middel is, om het te bereiken. De eigenlijke classe, die zich met uitspanningslectuur voedt, wil vermaakt worden bovenal. Wilt ge dat doen door de natuur en niets meer te geven, dan kan dit eene enkele keer gelukken, - varietas delectat; maar bezwaarlijk is het om blijvend hare aandacht bij het eenvoudige te bepalen. Gelijk slechts de onbedorven geest op den duur voedsel en genot kan putten uit de beschouwing der natuur, zoo wordt ook de beschouwing der werkelijkheid den romanlezer spoedig vervelend. Maar er is nog meer. De dorpsroman verlaat niet alleen de ziekelijke overdrijving, zij verlaat ook geheel en al de hoogere en dus ook meer belangrijke spheren der maatschappij, om zich naar den laagsten trap, de minst ontwikkelden terug te trekken. Dat is óók eene overdrijving, waaraan deze litteratuur zich schuldig heeft gemaakt. De natuur is wel overal schoon, maar het woudrijke bergland is toch ver te verkiezen boven de eentoonige vlakte.

Dat schijnen een aantal van auerbach's navolgers en eindelijk hij zelf vergeten te hebben. Na den opgang der Dorfgeschichten begon het bij eene zekere rigting onder de Duitsche romanciers mode te worden, om niet anders dan boeren, houthakkers, ganzenhoedsters, enz. ten tooneele te voeren. Dat werd vervelend. Eene enkele keer eene boerennatuur gade te slaan kan zeer interessant zijn, vooral als het geschiedt aan de hand van een fijnen en gevoelvollen opmerker. Maar er behoort nog al wat toe, om daarmede blijvend het publiek bezig te houden.

Zoo is het niet te verwonderen, dat deze romanlitteratuur op dezelfde klip is vervallen die zij had willen vermijden. Om de onnatuurlijkheden te ontkomen vlugtte zij naar de dorpen. Maar dat was ultranatuurlijkheid, en om aan dat gebrek te gemoet te komen roept zij de phantasie weder te hulp, en die phantasie smokkelt weder de eigen onnatuurlijkheden van den salonroman binnen. Wij hebben dus op een ander terrein weder hetzelfde.

Ofschoon niet tot de uitersten dezer rigting behoorende, zoo

[p. 127]

is in auerbach's Barfüssele het genoemde kwaad toch zeer zigtbaar en hinderlijk. Wij hebben hier dorpspersonen voor ons, maar het is maar al te duidelijk, dat hier een stadmensch zich beijvert, om die voor zijne broederen behagelijk te maken. Te midden van het dorpsgesnap hooren wij gezochte improvisaties en abstracte beschouwingen, die uit den derden hemel der Philosophie op de eenvoudigen moeten neêrgedaald zijn, en terwijl wij rustig tusschen melkemmers wandelen, worden wij door een philosphischen ribbenstoot, waarop wij in de boerendeel niet bedacht waren, verschrikt. De personen zijn naïef, maar dikwijls zijn ze zoo ultra-naïef, dat zij hoogst bespottelijk worden.

Barfüssele (door den vertaler met De Barrevoetgangster overgebragt) is een arm, zeer arm meisje, die hare ouders verliest en een onbehagelijken en hulpeloozen broeder overhoudt. Eerst moet zij zich met de betrekking van ganzenhoedster tevreden stellen, en klimt later tot de waardigheid van boerendienstmeid op. Na eene reeks van vernederende beproevingen en hoogdravende beschouwingen wendt zich op eenmaal haar lot, en wordt zij met oud-romantische vlugheid de echtgenoot eens rijken boerenzoons. In den grond is het dus hetzelfde wat in den salonroman den knoop der intrigue vormt, het onderscheid van standen; want, of een Hertog met eene arme clerksdochter trouwt, of onze rijke johannes met de arme amrei, en of dit te Parijs, of op een Zwitsersch dorpje geschiedt, het zijn dezelfde tranen, die de medegevoelende romanlezeres daarover weent. Meer hinderlijk is echter de onwaarheid van de hoofdfiguur amrei. Dat armoede geene edele gevoelens en gebrek aan opvoeding geen verstand uitsluit, is goed en waar, maar dan zijn die gevoelens en dat verstand toch altijd eenvoudig. Amrei echter philosopheert dikwijls zoo phantastisch, dat een ontwikkelde haar somtijds niet begrijpt, en het altijd een wonder is van waar het ganzenmeisje dat fijne, zelfs ziekelijke gevoel gekomen is. En zoo is er veel in dezen roman wat zeer vreemd en weinig landelijk is. Zoo vooral de eerste ontmoeting tusschen amrei en johannes op het bal, en later die zonderlinge rid van den vrijer met zijne bruid naar de ouderlijke woning. Die onbeschrijfelijke verrukking en dat onzinnige juichen en hoezee-roepen geven een

[p. 128]

indruk, alsof wij niet meer op de gewone wereld, laat staan onder de boeren zijn.

Van de andere zijde echter biedt dit boek een groot aantal details, die uitstekend zijn, zoowel in de karakterschildering als in het beschrijvende. Johannes' moeder, ook de vader, zijn meesterlijke schetsen, amrei's broeder is ook eene zeer ware en leerzame, ofschoon geene vrolijke figuur, en zoo vele andere nevenpersonen meer. Hoofdstukken als: De verre bekende, of Woorden uit een moederhart; de voorstelling van roosje's grove minnelisten en boersche jaloerschheid, of in het algemeen van der boeren kleingeestige en toch ook weêr goedaardige natuur, zooals die herhaaldelijk, met name in ‘De familiebijeenkomst’, uitkomt - verraden de meesterhand.

Verder is het moeijelijk om al die schoone kleinere trekken, als b.v. het eigenaardige gebaar bij een gezegde, een kort woord, dat zoo karakteristiek en juist wordt te pas gebragt, aan te geven; maar die zal men in grooten getale bij de lezing ontmoeten. Het is altijd nog auerbach, al komt het gebrek van auerbach, streven naar eenvoud aan de eene zijde, met diepphilosophische overgevoeligheid aan de andere, en daardoor onvastheid, in De Barrevoetgangster meer uit dan in een zijner andere werken.

Zoo is ook auerbach's stijl hier eenvoudig en roerend, daar weder zoo gezocht, met moeijelijk aangebragte beelden en hoogdravende klankwoorden, dat men onaangenaam te moede wordt. Het was dus ook eene moeijelijke taak, om auerbach in Hollandsch over te brengen. Zulke ratelende Duitsche praalzin (want onzin is een te sterk woord), als wij b.v. op bl. 17 (van de vertaling) lezen: ‘in dieser Mittheilung lag eine gewisse kindische Freude, ein Kinderstolz, der sich damit brüstet, etwas zu wissen, und doch war in der Seele dieses Kindes etwas aufgetaucht vom Bewusstsein jenes auf ewig abgeschnittenen Zusammenhangs mit dem Leben, das sich aufthut im Gedanken der Aelternlosigkeit’, - of bl. 122: ‘Das war ein Schauen und Sinnen, so schrankenlos, so wortlos, so nichtswollend und doch Alles fassend, eine Minute Gestorbensein und Leben im All, in der Ewigkeit’, - dankt den hemel, die het niet behoeft te vertalen. Dat de vertaler daar niet veel goeds van gemaakt heeft, kan men hem niet kwalijk nemen. Dat hij echter herhaaldelijk als voor dan

[p. 129]

bezigt, of zelfs als voor wanneer, en gedurende voor terwijl (‘gedurende Barrevoetige... droomde’, bl. 145), of Vader-Onzer voor Onze Vader, van ‘ingebondene bladen der regering’ (Regierungs- of Verwaltungsblätter?) en dergelijken spreekt, dat zijn grove Germanismen; ‘wanneer gij het bestemd zegt’ ook. Eene subjectsverwisseling als b.v.: ‘amrei stonden de tranen in de oogen, maar konde niets zeggen’, is geen Germanisme; maar eene lamme schrijfmanier, al wordt men dagelijks veroordeeld om zulke constructies in den Hollandschen briefstijl, - in den regel geen modelstijl - te lezen. Overigens heeft echter de vertaler niet alleen zijn geld, maar ook lof verdiend. Meer nog de uitgever. Het titelvignet, door v. emrik en binger gelithographiëerd, is lief; druk en papier zijn net, zeer net.

Daarom hoop ik niet, dat mijn oordeel over dit boek, dat alleen daarom wat streng was, omdat men van auerbach meer eischen kan en moet, dan van nauta of lambrechts, iemand zou afschrikken, om dit boek te koopen. Ik wil meer zeggen: het is een pligt voor wie de voorname verschijningen op het veld der romanlitteratuur wil volgen.
d - d.