Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Handwoordenboek der Natuurkundige Wetenschappen, door Corstiaan de Jong. Vertaald en vrij bewerkt naar Fleischauer's Physikalisches Lexicon. Haarlem, bij J.J. Weeveringh. 1858. 1^e Aflev. In gr. 8vo. 24 bl. f : - 40 per Aflev.

Sedert geruimen tijd is Ref. reeds wachtende op eene tweede, derde en vierde aflevering van het werk, welks titel aan het hoofd dezes staat uitgedrukt. Wat die traagheid van uitgave veroorzaken mag? De uitgever verzekert, dat het geheele plan van bewerking gereed ligt, en alleen hier en daar nog behoeft aangevuld te worden met hetgeen gedurende den afdruk van dit werk nog mogt blijken, daarin niet te zijn opgenomen. ‘Het plan van bewerking ligt gereed’ wil dus waarschijnlijk zeggen, dat de alphabetische volgorde der artikels

[p. 119]

van het oorspronkelijke Duitsch in alphabetische volgorde naar het Hollandsch is overgedragen? dan zouden dus de artikels zelven nog vertaald en bewerkt moeten worden? Als dat zoo is, MM. HH. Uitgever en Vertaler! laat de copie dan in de portefeuille rusten, totdat het geheel volkomen afgewerkt is, opdat des gevorderd aan het afgewerkte gedeelte voortdurend nog die veranderingen en verbeteringen mogen aangebragt worden, die de snelle ontwikkeling der natuurkundige wetenschappen onvermijdelijk maakt. Verzekert intusschen de inteekenaren, dat het werk niet, zoo als vele van min of meer gelijken aard, in de geboorte zal blijven steken, en laat hun inmiddels veilig de 1^ste aflevering, die nu toch afgedrukt is, in handen, opdat zij zich daarin mogen overtuigen van de degelijkheid van bewerking. Het zou jammer zijn als de inhoud van de 1^ste aflevering min of meer verouderd was, tegen dat de laatste het licht ziet, en dat zou toch noodwendig het geval zijn, wanneer de afleveringen elkander niet spoediger volgen dan Ref. bewust is, dat tot nog toe plaats gevonden heeft. Waarlijk, het is eene verkeerde belofte, wanneer in de ‘Voorwaarden van uitgave’ verzekerd wordt, dat de afleveringen elkander geregeld zullen opvolgen, als het werk ten minste zoo langzaam van de hand gaat. Daarop is wel het tegendeel toepasselijk van hetgeen de oude Latijnsche spreuk - over een ander onderwerp - zegt: Lento gradu... procedit... tarditatemque gravitate compensat. Hier is wel bepaald het tegendeel het geval: hoe trager het werk van de hand gaat, hoe meer het geheel in degelijkheid verliest.

Om eene meer uitvoerige beoordeeling te geven van dit Woordenboek, daartoe schijnt eene eerste aflevering niet voldoende. Voor zooveel men daaruit kan afleiden, en mag aannemen dat het vervolg aan deze proeve zal beantwoorden, schijnt het Ref. niet al te gewaagd toe, wanneer hij de verzekering geeft, dat dit werk zal blijken eene vrij algemeene bruikbaarheid te bezitten. Ook mannen, die zich met de beoefening der natuurwetenschappen hebben bezig gehouden, kunnen er veel nut van trekken - deze niet juist om er uit te leeren, maar eensdeels om ten aanzien van eenig punt waarvan de bijzonderheden hun ontgaan zijn, deze weêr in het geheugen terug te roepen. Anderdeels - en daarin bestaat misschien

[p. 120]

voor hen de voornaamste bruikbaarheid - kan het werk, wanneer het eens voltooid zal zijn, met wit papier doorschoten worden en zóó gelegenheid aanbieden om aanteekeningen, die men zich maakt over de vorderingen in eenigen tak der natuurwetenschap, bij elkaâr te houden en in eene orde waarin zij gemakkelijk teruggevonden kunnen worden.

Natuurlijk, wanneer het Ref. in den zin komt, het werk daartoe aan te bevelen, moet hij wel overtuigd zijn van de bruikbaarheid ook in ruimeren kring. Dáár werkt het wel is waar ligt oppervlakkigheid in de hand. Ieder, die eens over het een of ander onderwerp hoort, dat in het gebied der natuurwetenschap ingrijpt, kan er zijn Woordenboek eens over naslaan, dat hem min of meer volledige, in ieder geval juiste opgave zal doen van hetgeen men daarover weet; - maar oppervlakkige geleerdheid schijnt mij nog altijd te verkiezen boven het totale gemis van vorming bij een geest, die u als eene tabula rasa te gemoet treedt. Als geveinsdheid de hulde is, die de ondeugd aan de deugd bewijst, is vertoon van geleerdheid evenzoo de hulde van onwetendheid aan geleerdheid, en tot bevordering van de laatste is er altijd - voor zoo veel het namelijk op materiële hulpmiddelen aankomt - meer te hopen van hen die zich met den mantel der geleerdheid omhangen, dan van de Boeötische platkoppen, wien niets ter wereld aangaat. Laat dus menigeen des noods in het Woordenboek gelegenheid vinden, om zich een vernisje van geleerdheid te geven, blinkend, maar ook dun als klatergoud; beter is het met een vernis van een beschaafd mensch, dan ongelikt te midden van de schoone natuur rond te wandelen.

De eenige opmerking die Ref. naar aanleiding van deze 1^ste aflevering maken kan en wil, betreft het chemische gedeelte. Dat verdient meer zorg, meer volledigheid zoowel als naauwkeurigheid van opgave. Moge het in het vervolg van het werk even degelijk bewerkt worden als b.v. de artikelen over astronomie en physische geographie. Over de wijze van bewerking der andere wetenschappen en over de volledigheid van het Woordenboek in het geheel laat zich tot nog toe te weinig zeggen. Daarover dus nader.

18 Jan. 1859.
a.s.