Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 84]

Nevel en Zonneschijn. Door P.F. Brunings, 1^o Luitenant der Infanterie. Kampen, K. van Hulst. 1858. In post 8vo. 4, VII en 392 bl., met geïllustreerden omslag. f 2-80.

Ref. acht zich gelukkig een oorspronkelijk verhaal te kunnen aankondigen, dat in vele opzigten eene ruime en warme aanbeveling verdient. 't Is niet de intrigue of datgene, wat men eigenlijk den ‘roman’ noemt, 't welk in zoo hooge mate zijne sympathie won, als wel de détails, die overal bewijs geven van een frisschen, degelijken, oorspronkelijken geest, van een vernuft, waaraan humor niet vreemd, en eene fijne opmerkingsgave bijzonder eigen is. Overal is de stijl vlug, los en levendig; 't boekske boeit van het begin tot het einde; menig tooneel is als uit het leven gegrepen, en 't leven met de getrouwheid der daguerreotype weêrgegeven. 't Oude gulden spreekwoord, de gulden, onomstootelijke waarheid: ‘'t eenvoudige is het kenmerk van het ware’, vindt ge op bijna iedere bladzijde bevestigd.

Wilt ge eene vlugtige schets van dezen roman? Ref. kan ze u in weinige woorden geven.

Wal is de zoon van een verarmd koopman, die bij zijn dood gade en kind in droevige, benarde omstandigheden achterlaat. Een brave, gepensionneerde overste trekt zich 't lot zijner zuster, van de weduwe en den vaderloozen knaap, aan. Gebrek aan tijdelijke middelen wijzen den veelzijdig ontwikkelden knaap den weg aan, dien hij heeft in te slaan, om in de wereld vooruit te komen. Wal wordt soldaat, later onderofficier; al blinken er nog geene epauletten op de schouders van den volontair, toch blinkt daar een zonnetje in zijn hart, dat opgaat uit de donkere oogen van zijn nichtje charlotte, des oversten éénige. Charlotte is een braaf, gehoorzaam en mooi kind, maar charlotte is achttien jaren, en kan zich niet vereenigen met het denkbeeld, dat Jonker frans, de ‘noble Suzerain’ van het dorp, waar de oude krijgsman zich retireerde, door haar vader tot haar echtgenoot bestemd wordt. De overste houdt veel van zijn oppassenden neef, maar dat hij maar zonder slag of stoot hem zijne dochter geven zou, is iets, dat vrij twijfelachtig schijnt. Jonker frans, die van de intimiteit tusschen wal en zijn nichtje meer begreep dan hem

[p. 85]

lief was, zoekt hoe langer hoe meer de goede gunst van charlotte's vader te winnen, iets wat hem vooral opperbest gelukt, als hij iets dat meer was dan een ‘faux pas’ van zijne zijde, op wall's rekening weet te schuiven, en dezen zoodanig uit des oversten hart te verdringen, dat zelfs op den oogenblik van diens benoeming tot officier, en wat meer zegt, van 't onverwacht sterven zijner moeder de grijsaard geen enkel woord voor zijn voormaligen lieveling over heeft. Charlotte echter blijft den armen geliefde, die van eene zware misdeed verdacht wordt, getrouw, en weigert ieder aanzoek van den Jonker met eene bewonderenswaardige standvastigheid, die haar loon vindt in de tijdige ontdekking der waarheid, en... gij begrijpt wat verder volgt, lieve lezeres!

Kant ge u eenvoudiger thema denken? Bitter alledaagsch, zegt ge misschien. Ja, alledaagsch, maar 't is door eene meesterhand aangegrepen, en met iedere bladzijde vergeet ge meer 't alledaagsche van die intrigue, om u geboeid te vinden door die menigte van schoone gedachten, van opmerkingen, die pleiten voor 't gezond verstand, voor 't helder hoofd en 't warme hart van den auteur. Gij gevoelt, dat het boek con amore geschreven is; brunings kan er niet lang over gewerkt hebben, want blijkbaar heeft het denkbeeld hem dusdanig geïnspireerd, dat de gedachten stellig ieder oogenblik de veder eenige regelen vooruit waren. Ref. weet niet wat in dezen roman 't meest te bewonderen; 't frissche, geniale, oorspronkelijke der behandeling, of de rijke denkbeelden, die als parelen met kwistige hand overal als in 't wilde gestrooid zijn. Gaarne schreef ik eenige bladzijden af, maar wanneer ik b.v. op bl. 29 begon, zou ik niet weten waar te eindigen, omdat ‘Nevel en Zonneschijn’ aan heerlijke, meesterlijk geschrevene bladzijden zoo rijk is.

Ik zou kunnen eindigen met meer te doen dan u de lezing aanbevelen, ik zou er u toe kunnen dringen met al de kracht die ik hoop te bezitten, waar er op aankomt om iemand omtrent het goede van eene zaak of persoon te overtuigen. Maar ik wil mij eens voorstellen, dat mij dit gelukt is, en dat ik een fijn en scherpzinnig criticus naast mij heb, die 't boekske digtslaat en mij ernstig afvraagt: ‘of ik er dan niet ééne aanmerking op heb?’

Om eerlijk te wezen moet ik ‘ja’ zeggen. Ik heb eene

[p. 86]

gewigtige aanmerking, die, zonderling genoeg, juist het begin en het einde betreft. 't Schijnt me dat de auteur bij zijne primitive conceptie plan had, om ‘de lotgevallen van zijn held te verbinden aan de geschiedenis van 't regements-nommer boven zijn chakot,’ op de wijze zooals o.a. douglas jerrold ‘De Lotgevallen van een Struisveêr’ beschreef. Brunings zag echter wel denkelijk zeer spoedig 't moeijelijke in van die, ook in andere opzigten, niet aanbevelenswaardige methode, en hij was verstandig genoeg om reeds op bl. 11 het regements-nommer te laten varen en zich bij wall te bepalen. Toch had ik die inleiding liever geheel gemist, vooral omdat ze niets ter sake afdoet en nu alleen schijnt geschreven om door 't zonderlinge en zeldzame der voorstelling effect te maken. Een auteur als deze luitenant-bellettrist behoefde zulk een kunstmiddel niet. En wat nu het slot betreft; wat zal ik zeggen; zelf romancier of novellist weet Ref. bij ervaring hoeveel moeite een auteur dikwerf heeft, om de intrigue zich geleidelijk te laten ontwikkelen, en een ‘goed slot’ voor te bereiden. Uit dien hoofde behoort niet onder de veeleischende critici, waar het dit gedeelte van een roman betreft, maar... de heer brunings heeft zijns erachtens den knoop wat al te militairement doorgehakt. Die drie dooden op dezelfde plek; die ontmoeting van Jonker frans met roelof, - 't is wat kras om waarschijnlijk te wezen!

Enkele kleine vlekjes: die ‘spelende golven op een blinkend strand’, waar er van een dameshals en dames-lokken sprake is; iemand die ‘zonder verleden’ is; de oude anecdote van de twee buurlieden, die 't elkaâr moeijelijk maakten, - bij een onzer dichters ‘de visscher en de jager’, - bij brunings een guitar spelende commies bij de posterijen en een luitenant, die zich op de trom excerceert - of we gaarne die min gelukkig geslaagde bladzijden gemist hadden! - 't onwaarschijnlijke van jaapjes geschiktheid tot het doen van eene reize, zooals hij volgens den auteur deed; eene ‘overgaande’ in plaats van eene ‘ondergaande’ zon; en dan dat leelijke ‘de plek waar het geliefde wezen den dood had opgedaan’, - zulke gebreken kan ik aanwijzen. Maar ik verklaar u op mijn woord, dat ik ze heb opgevischt tusschen een aantal schoone détails, te schoon en te meesterlijk geschreven, dan dat ge niet spoedig vergeten zoudt, dat ook ‘Nevel en Zonneschijn’ even als ieder

[p. 87]

menschenwerk, ook 't uwe en het mijne, van gebreken niet vrij te pleiten is.

't Boek is net uitgevoerd; de fraaije, geïllustreerde omslag is wel wat krijgshaftig geteekend; Ref. hoopt niet dat het de dames van de lezing zal afschrikken, in wier handen hij dezen oorspronkelijken roman zoo Gaarne zien zou.

Gaarne geven wij dezen roman een woord van dringende aanbeveling op zijne reis door ons vaderland mede. Hij is echt Hollandsch, en heeft regt op eene goede ontvangst bij ieder die nog eenige waarde aan een degelijk, Hollandsch boek hecht.

Den Luitenant brunings roepen wij van harte een ‘tot weêrziens!’ toe. Onzes erachtens gaat hij op den weg dien hij insloeg, eene schoone letterkundige toekomst te gemoet. Zijn warm hart blijve door veel zonneschijn in 't leven gekoesterd; zijn helder hoofd bewaard voor den nevel, die niet altijd aan eene letterkundige loopbaan vreemd is, en de frissche denkbeelden wel eene ontijdig en te vroeg omsluijert!

o. Nov. 1858.
l - e.