Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Debet en Credit. Roman in zes Boeken van Gustav Freytag. Drie Deelen. Dordrecht, P.K. Braat. 1858. In gr. 8vo. Met gelith. titelvignetten. Drie Deelen compleet. f 10-65.

Vraagt men mijn oordeel over dit werk, dan zal ik niet aarzelen te zeggen: het is mooi, ik las het met genoegen. - Waarom het juist den titel: Debet en Credit draagt, betuig ik niet regt te begrijpen. De Schr. wil die woorden misschien wel toegepast hebben op de openstaande rekening die ieder mensch met de maatschappij heeft, tenzij hij er eene andere, hetzij zeer verhevene, hetzij zeer eenvoudige bedoeling mede heeft. Die kwestie kunnen wij echter veilig laten rusten, want als in een hôtel de wijn en de bediening goed zijn, wie vraagt dan naar het uithangbord? En, om bij het hôtel te blijven, wijn en bediening beide moeten hier geprezen worden: men geeft ons een onderhoudend verhaal in een goeden stijl geschreven; alleen komt het mij voor, dat het 5^de boek wat korter had kunnen zijn. - In de voorrede wordt gezegd, dat gustav freytag, aangemoedigd door een vorstelijk woord, zich geroepen voelde om ‘het volk een spiegel zijner degelijkheid voor te houden, ten einde het tot zelfontwikkeling en levenskracht op te wekken.’ Nu is, naar mijn gevoelen, het Duitsche volk de geheele verzameling van menschelijke wezens

[p. 80]

die men vindt ‘so weit die deutsche Zunge klingt’, maar g.f. schijnt er anders over te denken en juist den handelsstand als de ware kern daarvan te beschouwen; ten minsten die alléén wordt er degelijk in voorgesteld en con amore ontwikkeld. Met de andere elementen, die in een volk toch ook voorkomen, schijnt hij niet zeer ingenomen te zijn: zoo wordt onder anderen de geleerde stand slechts vertegenwoordigd door één enkel individu, dat een ziekelijk, fantastisch opgewonden leven met een vroegen teringachtigen dood besluit; de adel (en dat nog wel in Duitschland!!) door eene familie, die, ten gevolge van hare domheid, onbedrevenheid en ligtzinnige bedrijven te gronde wordt gerigt. Hij ontziet zich ook niet om ronduit te zeggen, dat het geene ramp voor den staat zou zijn indien alle adellijke huizen uitstierven. - De kracht van de natie is hier zaâmgevat in den eerlijken handel, en daarvan is weder de quintessence uitgestort in den persoon van anton wohlfart, den held der geschiedenis.

Hij is bepaald van het hout waar men de romanhelden van timmert; zoo iemand die alles bij inspiratie weet, en wien alles gelukt. Als de man in vroeger tijden had geleefd, zou hij zeker een amadis of een roland geweest zijn, maar nu, in deze praktische eeuw, is hij eene poolster voor alle kantoorklerken.

Uit zijne geboorteplaats, Ostrau, een Duitsch plaatsje aan de Poolsche grenzen, komt hij, als een vrij groene burgerjongen, in de naburige hoofdstad, om in eene uitgebreide handelszaak te worden opgeleid; weldra overtreft hij al zijne kameraden en wordt de algemeene vraagbaak. Bij toeval in de salons der groote wereld verschijnende, overschaduwt hij de fijnst beschaafde jongelieden door zijne ridderlijke galanterie. Later bij een opstand die in Polen uitbreekt, beschermt hij zijn patroon en redt hem, met zijne goederen, uit de magt der vijanden, terwijl hij het eindelijk zoover brengt, dat eene geruïneerde adellijke familie, bijna zonder hem persoonlijk te kennen, hem smeekt hare verwarde zaken te regelen en als één man roept: Verlaat ons niet! beschouw u zelven als een doctor die bij een zieke is geroepen.

Dan blijkt het, dat hij tusschen de koffijbalen ook regtsgeleerde kennis heeft opgedaan; dat hij op éénmaal een volmaakte rentmeester en land-ontginner is, en dat zelfs de kiemen van

[p. 81]

veldheers-talenten in zijn brein te vinden zijn, want hij verdedigt het kasteel van den zwakken baron tegen een vrij hevigen aanval van Poolsche boeren.

Als men hem dáár ten laatste missen kan, keert hij naar de oude firma terug, wordt compagnon van zijn chef en huwt met diens zuster. - Ziedaar een vlugtig overzigt van de gebeurtenissen, die ons in de zes boeken verteld worden, en waaraan behalve de held, nog vele andere personen deel nemen. Tegenover den eerlijken handel staat ook de koopman, die zich verrijkt door woekerwinst en bedriegerijën (waartoe natuurlijk, zeer liefdevol, een Jood wordt genomen), maar wien zijne sluwheid niet behoeden kan voor ontdekking en straf.

Om de lectuur aangenaam te maken, werkt bijzonder mede, dat de karakters zoo scherp tegen elkander afsteken, en ieder met zijne eigenaardigheden tot het einde toe goed volgehouden is. Anton is een echte Duitscher, die het nooit zóó druk of zóó benaauwd kan hebben, dat hij geen tijd zou vinden om met zich zelven te argumenteren; zijne sabine is de type eener Duitsche huismoeder: altijd wirthschaftende, met eene sleutelmand aan den arm, en, tusschen de stapeltjes schoone servetten, dweepende over hare liefde. De overigen zou men in ieder land kunnen ontmoeten, maar elk in zijne soort is meesterlijk geteekend: hoe aardig zijn, b.v. de portretten van den kassier purzel en den ouden huisknecht, en wat voelt de lezer zelf zich benaauwd door den angst van veitel itzig, als hij in 't geheim den moord heeft gepleegd! - De Vertaler moge het verantwoorden, dat hij kranig voor Hollandsch opdischt - lijkenen hoorde ik nooit anders dan van volbloed-Rotterdammers, - of onvermoeijelijk, afgewondenheid en kraschte goed zijn, weet ik niet. Dit echter weet ik, dat de haver niet als de melk bij een pint, maar bij het spint wordt gemeten; dat leeuwentand door paardenbloem moet worden vervangen, en dat het mij verwondert in eene overigens zoo goede vertaling verscheiden gewrongen volzinnen aan te treffen, b.v.: terwijl de zoon zijn krullebol op het dek lei, welke(n) de hand van de moeder nog poogde te streelen - en: of die verandering het treurig gevolg kon zijn, dat de bloeijende tint van haar wangen verdween; - ook onjuiste uitdrukkingen, zooals: iemand reeds een lijk te noemen, die later nog weêr spreekt, - of te zeggen: treurige dagen beleefdé het kasteel. -

[p. 82]

Ook Germanismen, b.v.: nu dat hij te huis was - daar (toen) antwoordde hij - Ga gij, doe gij, en zoo alle imperativen, zonder dat er eene bijzondere persoonsaanwijzing wordt bedoeld, enz.

Van het uitwendige der drie deelen is niet veel te zeggen. Het is knap genoeg, zonder sierlijk te kunnen heeten, vóór allen staat hetzelfde stijve prentje, maar wat druk en correctie betreft komt den Uitgever eer toe.
m.