Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Machteld. Door G. van den Berg. Twee Deelen. 's Hertogenbosch, Gebr. Muller. 1858. In gr. 8vo. IV en 306, IV en 282 bl., met 2 gelith. en met kleuren gedrukte vignetten. f 5-90.

Den waren naam des Schrijvers, van, of wonende op den berg, heb ik hooren gissen, en indien die gissing waarheid is, dan zal het niemand verwonderen, dat de hand die reeds zooveel te lezen gaf uit het gebied der oudheid en letterkunde, ook thans een historischen roman leverde, waarin de kerkelijke en vaderlandsche geschiedenis met eene naauwgezette, men zou haast zeggen, angstvallige trouw zijn behandeld. De dagen waarin de lezer verplaatst wordt, zijn die van de Dordtsche Synode en van het regtsgeding van oldenbarneveld. De voornaamste Remonstranten en contra-Remonstranten worden sprekende ingevoerd, en als de Schr. zich somtijds, opzettelijk, aan een zeer klein anachronisme schuldig maakt, verzuimt hij niet, om in eene noot, die, onder aan de bladzijde, terstond in het oog valt, zich zelven aan te klagen en de zaak te rectifiëren. Het gebeurde met oldenbarneveld wordt onpartijdig beschouwd, maurits wordt niet beschuldigd, maar evenmin de Advokaat, en het geheele voorval aangemerkt als een niet genoeg toegelicht tijdpunt, waarover misschien door oude archiven nog later meer helderheid zal worden verspreid. Men ziet dus, dat men zich gerust op de historische consciëntie van den Heer van den berg verlaten

[p. 78]

kan, maar de geleerde Schrijver houde het mij ten goede, als ik betreur, dat hij zijn werk niet in het licht gaf als een zuiver geschiedkundig overzigt van die dagen, en den romantischen vorm niet achterwege het, want, waarlijk, het heeft daarbij niet gewonnen. De pen die gewoon is aan ernstig onderzoek gewijd te zijn, kan, uit den aard der zaak, wel te zwaarmoedig worden voor de meer losse en sierlijke trekken, die een romantisch tafereel vordert. Wel zegt de Schr. dat hij van zijn palet de kleuren ontleent die hem het meest sprekend en boeijend toeschijnen... tous les goûts sont dans la nature, maar mij boeijen zij niet, en bij de lezing viel mij de regel van lachambeaudie in:

Rarement le savoir s'unit au savoir-faire.

Elders spreekt hij van het luchtige kleed der romantiek dat hij over de geschiedenis werpt, maar, in waarheid, als dit een luchtig kleed uit de garde-robe dier goede dame is, dan wilde ik haren zwaarsten wintermantel wel eens zien; die moet niet te torschen zijn.

Willem teellinck, die eigenlijk meer de hoofdpersoon is, dan machteld, heeft in die onrustige tijden zijne ouders verloren, en, als de Synodale belangen een oogenblik overlaten om ons met hem te bemoeijen, vinden wij hem zoekende naar het geheim zijner geboorte; hij is a prima vista verliefd geworden op gezegde machteld, die, zooals bij nadere kennismaking blijkt, ook toevallig een verdwaald kind is; dit vermeerdert natuurlijk de sympathie.

Telkens worden den jongeling geheimzinnige briefjes in de hand gestopt, om zijn geduld en dat van den lezer te oefenen, en als het eindelijk tot de ontknooping komt, is die zoo omslagtig, dat zij ons onwillekeurig doet denken aan de surprises die men elkander wel eens op St. Nicolaas stuurt, en die men in het eindelooze moet ontpakken vóór dat men aan de gewenschte kern komt.

Eerst wordt teellinck op eene plaats in 's Gravenhage besteld en vindt daar alléén een ouden knecht; die brengt hem bij een oom in Antwerpen; de oom geeft hem op zijn doodsbed een pak papieren en zendt hem daarmede weêr naar een advokaat in 's Gravenhage, die daarin onder verscheidene omslagen, in een zeer langdradigen brief, het niet zeer interessante

[p. 79]

geheim ontsluijerd vindt; tegelijkertijd komt alles omtrent machteld aan het licht; die beiden zijn neef en nicht en worden een paar. De mislukte pogingen door de Jezuïten aangewend, om teellinck van de dienst van maurits af te trekken, zijn zoo flaauw, dat een eenigzins gevorderde discipel van loyola zich waarschijnlijk zou schamen om er voor te boek te staan; kortom, de roman is geheel eene bijzaak en boezemt zoo weinig belang in, dat men de hoofdstukken die daarover handelen, gaarne overslaat.

De uitvoering van het werk is net, het plaatje voor het tweede deel wel aardig, en ik eindig met den wensch voor den Uitgever, dat het motto van spieghel, door den Schr. gekozen, bij vele anderen meer weerklank moge vinden dan bij mij.
m.p.h.