Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Justinus van Nassau, meest naar onuitgegeven stukken, door Dr. E.B. Swalue, Predikant te Amsterdam. Met Platen. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1858. In gr. 8vo. 136 bl. f 1-75.

Het Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen heeft in der tijd, op advies van twee zijner leden, zijne adhaesie geschonken aan de bewering, dat justinus van nassau een weinig belangrijk persoon was, en Dr. swalue hoopt in bovengenoemde monographie die bewering te kunnen logenstraffen. Met den Ref. van dit werk in de Konst- en Letterbode geloof ik, dat zulks aan Dr. s. niet gelukt is. Had de bekwame Schrijver aan de vruchten van zijn onderzoek in deze zaak eene minder uitgebreide bestemming gegeven, en ze tot stoffe gebruikt b.v. voor eene Nuts-lezing, of des noods voor eene

[p. 39]

verhandeling in eene andere meer geleerde maatschappij, niemand zou hem daarover hard zijn gevallen, maar integendeel, met genoegen zouden velen eenige bijzonderheden omtrent een weinig bekend persoon vernomen hebben. Doch om nu in een opzettelijk daartoe uitgegeven geschrift over justinus te handelen, - ik geloof niet dat de Nassausche bastaard deze moeite waardig was. En als men leest wat Dr. swalue omtrent zijn held heeft kunnen vinden, dan moet men zeggen dat in dit geschrift justinus ons bepaald als belangrijk persoon opgedrongen wordt, en baart het verwondering dat de Schrijver door zijn onderzoek niet tot hetzelfde resultaat is gekomen als de gemelde rapporteurs in het Utr. Genootschap. Gaan wij slechts na, wat wij in deze monographie vinden opgeteekend. - In de eerste afdeeling beschrijft Dr. s. justinus' afkomst, opvoeding en eerste openlijke bedrijven, als Akademieburger, Diplomaat en krijgsman. 1559-1585. Zijne afkomst, alsmede zijne opvoeding, hoe voortreffelijk overigens, dragen niets bij tot de belangrijkheid van zijn persoon; bijzondere lotgevallen zijn hem in zijne jeugd niet overkomen, en dat een geleerd man in vollen ernst zijn horoscoop trok, is meer een bewijs voor de ligtgeloovigheid dier tijden, dan eene bijdrage tot de belangrijkheid van justinus. Van zijn studie-tijd te Leiden is niets merkwaardigs bekend, dan dat hij onderteekenaar was van een verzoek der Leidsche studenten aan den Senaat der Hoogeschool om vrijstelling van belasting. In 1581 ging hij met anjou mede naar Engeland. Van zijn 23^ste jaar af diende hij den lande in 't gevolg van anjou, en was daar, wij gelooven het gaarne, zeer dapper, doch iets buitengewoons rigtte hij daar niet uit. Bij de Fransche Furie tegenwoordig, redde hij zich op eene verwonderlijke wijze en verschanste hij zich in een toren. Hij vergezelde zijn vader, Prins willem, naar Zeeland, deed met de Zeeuwen onder joos de moor soms gevaarlijke togten op de Schelde, en werd kort na den dood zijns vaders Admiraal van Zeeland; even vóór die benoeming had hij deelgenomen aan den aanslag op 's Hertogenbosch in 1585. Luit.-Admiraal van Zeeland geworden, kweet justinus zich van zijne verpligtingen op eene allezins voldoende wijze, betoonde zich een moedig man, maar ondervond en deed niet veel merkwaardigs. In de zaak tegen de Armada mogen wij aan justinus geene verdiensten ontzeggen; hij had het gevaar

[p. 40]

ontdekt en er tegen gewaarschuwd, hij had groot aandeel in de doeltreffende maatregelen, genomen om het dreigend gevaar tegen te gaan, en door zijn insluiten van parma met diens schepen droeg hij grootelijks bij tot verijdeling van de plannen der Armada. Maar toch - niettegenstaande justinus in dezen tijd en deze gebeurtenissen de merkwaardigste periode van zijn leven doorleefde - heeft hij, mijns inziens, niets uitgevoerd dat hem boven het peil der gewone menschen verhief, en zijn de exclamaties van Dr. swalue aangaande de grootheid van zijn held gezocht en overdreven. In 1590 nam hij deel aan het beleg van Breda; in 1594 geleidde hij louise de colligny met frederik hendrik naar Frankrijk, terwijl hem daarbij eene weinigbeduidende diplomatieke zending was toevertrouwd. In 1595 werd hij aan 't hoofd van twee regimenten naar Frankrijk gezonden, om Koning hendrik bij te staan tegen de Spanjaarden, en deed als zoodanig alweder wat zijn pligt van hem eischte. In het vaderland teruggekeerd, wijdde hij zich wederom aan de maritime zaken, en huwde met anna van mérode, de weduwe van een Engelschen kolonel morgan. In 1598 werd justinus met joan van oldenbarneveld tot de bekende zending naar het Fransche hof afgevaardigd; hun terstond daarop gevolgd gezantschap naar Engeland was zeker eene moeijelijke, maar toch, als later bleek, met vrucht volvoerde taak, en het zij verre van mij, dat ik aan Dr. swalue's held zijn deel aan den roem dier ambassade zou willen onthouden; doch men vergete niet, dat een oldenbarneveld als medeafgezant te hebben, ook nog al wat beteekent, en dat waarschijnlijk van de beide leden van dit gezantschap, de een zijne missie zal hebben te danken gehad, aan het gezag dat hem zijne betrekking tot het Huis van Oranje schonk, de ander aan zijne algemeen erkende bekwaamheden. Nevens vele andere veldheeren stond justinus zijn broeder maurits in den slag bij Nieuwpoort ter zijde en gaf daar blijken van moed en beleid, en tot aan het jaar 1601 betoonde hij in verscheiden kleine expedities het vaderland zijne diensten als hoofd der Zeeuwsche zeemagt, als wanneer hem door de Staten van Zeeland op zijn verzoek een hoogst eervol ontslag werd geschonken, waaraan een voor dien tijd niet verwerpelijk pensioen werd gevoegd. In hetzelfde jaar werd justinus Gouverneur van Breda, welke betrekking hij tot 1625 waarnam, gedurende welken tijd eigenlijk niets

[p. 41]

bijzonders voorviel, dan dat onder dit Gouverneurschap de stad in 1624 en 1625 door spinola belegerd en ingenomen werd. Justinus hield zich daarbij zeer moedig, en gaf de aan hem toevertrouwde veste niet dan op zeer eervolle voorwaarde over. Daarna ging de man, die reeds 66 jaren oud was, in Leiden wonen, waar hij in 1631 overleed.

Uit deze korte opgave kan de lezer opmaken of justinus al dan niet de eer eener monographie waardig is. Zekerlijk, iemand die als hij in onrustige tijden en moeijelijke omstandigheden zich steeds met ijver van zijne verpligtingen kwijt, verdient den eerbied van het nageslacht. Maar daarom is hij nog geen groot man; dat veronderstelt iets exceptioneels, en zoo iets vinden wij in justinus en zijne daden niet. - Dr. swalue waagt de veronderstelling, dat, naar sommiger meening, de onwettige geboorte van zijn held eene schaduw zou werpen op diens leven; - ik geloof niet dat de achtingswaardige geleerde zich daarover ongerust behoeft te maken, wijl het aantal zulker dwazen in onzen tijd wel zoo gering zijn zal, dat hun oordeel niet in aanmerking genomen wordt. Ik stel er eene andere veronderstelling tegenover, en vraag of justinus zonder zijne verwantschap met ons vorstelijk stamhuis ooit ofte immer tot de hooge betrekkingen zou zijn opgeklommen, welke hij bekleed heeft, en daarbij of iemand ooit met bijzonderen ophef van de boven vermelde daden zou hebben gewag gemaakt, zoo de bedrijver niet justinus van nassau geweest was? Ik geloof het niet, en volhard derhalve bij mijne in 't begin dezer aankondiging uitgesproken toestemming in de vermelde conclusie van het Utrechtsch Genootschap, terwijl ik blijf meenen, dat justinus van nassau als belangrijk persoon ons door Dr. swalue wordt opgedrongen.