Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Handleiding tot de kennis der Vaderlandsche Geschiedenis, ten dienste van hen, die zich tot de lessen bij de Koninklijke Militaire Akademie wenschen voor te bereiden, door Lodewijk Mulder, Eerste Luitenant der Infanterie aan voornoemde Akademie. Te Arnhem, bij D.A. Thieme. 1858. IV en 260 bl. f 1-90.

Een schoolboek te schrijven, ach, dat niet geleerd en ongeleerd

[p. 25]

er zich toe berekend waande! Hoevele onbruikbare schoolboeken zouden er minder in de wereld zijn! Inderdaad, het heeft groote moeijelijkheden. De een is zijn onderwerp volkomen meester, maar stelt zich niet genoeg in de plaats van den leerling, den ongeoefende in het denken, voor wien eene eenvoudige, heldere voorstelling een eerste vereischte is. De ander weet niet veel meer van de zaak die hij behandelt dan hetgeen hij daar neêrschrijft en dat hij uit een grooter schoolboek netjes heeft uitgetrokken; hij heeft zelf niet gedacht en kan dus den leerling niets te denken geven. En kundigen zoowel als onkundigen - maar de laatsten inzonderheid - vervallen nog in de gevaarlijke fout, dat zij, de zaak van een eenzijdig standpunt beschouwende of niet beter wetende, partijdige begrippen neêrleggen in een boek, dat eenvoudig de elementen moet bevatten en dus zoo objectief mogelijk moet zijn.

Zien wij in hoever de schrijver van bovengenoemde Handleiding die klippen heeft weten te vermijden.

De schrijver heeft in een kort bestek de belangrijkste gebeurtenissen gemakkelijk weten te groeperen en helder voor te stellen. Hij laat ze zelve spreken, zonder in beschouwingen te treden en personen of feiten te apologiseren - een hors d'oeuvre in een schoolboek, waaraan zich zoo velen hebben schuldig gemaakt. Ook heeft hij te regt ingezien, dat tot goed begrip der historie eene beknopte uiteenzetting van de staatsinrigting in de verschillende tijdvakken noodzakelijk was. Zoo zijn hier aan het leenstelsel, aan de verhouding tusschen volk, vorst en adel in den grafelijken tijd, aan de staatsinstellingen der republiek afzonderlijke hoofdstukken gewijd. Eene andere deugd van het boek is deze, dat niet een enkel tijdvak, zooals het grafelijke, ten koste van de andere met te veel uitvoerigheid behandeld is; uit de lange lijst der Hollandsche graven zijn verscheidene vroegere te regt met stilzwijgen voorbijgegaan.

Ziedaar reeds genoeg om tot aanbeveling dezer Handleiding boven de meeste harer voorgangsters te kunnen strekken, misschien boven die alle. Maar die goede eigenschappen mogen ons het gebrekkige niet over het hoofd doen zien. Na het midden der achttiende eeuw komt de schrijver blijkbaar op een terrein dat hem meer vreemd is. Daardoor verliest de voorstelling het heldere en onpartijdige, aan die der vroegere

[p. 26]

tijdvakken eigen. Evenmin als uit andere handleidingen zal de leerling zich uit deze een goed begrip kunnen vormen b.v. van de oorzaken en den loop der revolutie van de vorige eeuw, want ook hier weder zijn patriotten, franschgezinden en revolutionnairen één, en wordt alleen op het onregt gewezen het stamhuis van Oranje door het gedwongen vertrek van willem V aangedaan, zonder de noodzakelijkheid daarvan te doen inzien. Ach, de patriotten hebben genoeg voor hunne franschgezindheid geboet, dan dat men niet de volgende geslachten zou leeren aan hunne bedoelingen regt te laten wedervaren. Ook is het miskenning van het volk, zoo als hier, zijdelings te leeren, dat dankbaarheid voor de goede diensten door de prinsen van Oranje aan onzen Staat bewezen, het de vele misbruiken over het hoofd had moeten doen zien, die het bestuur der latere stadhouders aankleefden, en die door hunne zwakheid en onverstand niet geleidelijk, maar alleen door hevige middelen konden verbeterd worden. Hetzelfde partijdige waas ligt ook over het verhaal van den lateren tijd uitgestrekt, dezelfde zucht om de fouten des volks op den voorgrond te stellen, die der vorsten te vergoêlijken.

Wij hebben nog eene andere grieve tegen de Handleiding van den Heer mulder. Naar onze meening behoort de geschiedenis van nijverheid, handel, kunst, wetenschap ook tot de geschiedenis van een volk. Het kort bestek eener handleiding mag geene verontschuldiging zijn, dat die hier geheel voorbij is gezien. Zij hangt te naauw met de historie van den staat te zamen en draagt te veel bij om die beter te doen begrijpen. Als inleiding op ieder tijdvak had onzes inziens op den toestand van het volk in deze opzigten gewezen moeten worden. Eene handleiding toch moet niet alleen een leerboek voor den discipel, maar ook een leiddraad voor den onderwijzer zijn, en dezen tot uitwerking der verschillende punten door mondeling onderrigt aanleiding geven. De taak des onderwijzers is zwaar genoeg om er hem hard over te vallen, dat, waar die aanleiding gemist wordt, de zaak dikwijls over het hoofd wordt gezien.

Wij hebben de verdiensten van de Handleiding van den Heer mulder geroemd, de fouten die haar naar ons inzien aankleven, niet verzwegen, en durven, op hare voorgangsters ziende, haar gerustelijk aanbevelen.
x.