Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Epistola critica de Oratione prima in Catilinam, frustra a Cicerone abjudicata. Scripsit P. Epkema. Amstel. J.D. Sijbrandi. 1857. 8vo. 101 pgg. f 1-25.

Het is reeds een geruimen tijd geleden, dat de Heer rinkes, de Leidsche Academie verlatende, met zijn proefschrift is opgetreden: De abjudicanda prima Ciceronis in Catilinam oratione. Zijn goede naam als een der beste kweekelingen van de philologische faculteit aan die Academie was hem reeds voorafgegaan; het vraagstuk, dat hij zoo zonder aarzelen aanvatte, is van zoo groot gewigt; de stelling op den titel uitgedrukt, was zoo categorisch; de toon van de geheele Dissertatie zoo vast en zeker; zijne conclusie zoo onverschrokken, dat de indruk, dien deze aanval maakte, niemand verwonderen kan. Men was overrompeld, men besloot uit het zelfvertrouwen, waarmede de zaak behandeld was, tot de deugdelijkheid der argumenten, men vermoedde achter zulk een stout bestaan eene krachtige hulp van hooger hand, en men hield zich een weinig op een afstand, zonder zich bepaald vóór cicero te durven, of tegen cicero te willen verklaren. Maar toch waren er te vele philologen in ons land, die te wèl wisten waarom ze cicero altijd voor den schrijver der I^e Catilinaria hadden

[p. 22]

aangezien, die geduld hadden om de aan hem toegebragte slagen eens van nabij te onderzoeken, dan dat de zaak lang zoo blijven kon. Weldra verhief zich Prof. boot en zond eene kleine bende éclaireurs vooruit, om voorloopig de kracht van den aanval wat te breken. Meer geloof ik niet, dat hij met zijne Ciceronis Oratio in Catilinam I^a heeft willen doen. Waarschijnlijk heeft hij slechts de tegenwerpingen, die hem reeds bij eene eerste lezing voor den geest kwamen, tot den strijd willen vooruitzenden. Vervolgens stond e.j. kiehl op en verhief in De Gids eene krachtige stem tegen den ontijdigen overwinningskreet, door rinkes over cicero aangeheven. Wel moest hij voor dit protesteren boeten met eenige bitsheden, die hem ten antwoord werden gegeven; maar hij behoefde zich zeker nog niet te retracteren. Velen scheen het echter toe, dat de acta over dit geding nog niet waren gesloten, en onder dezen was de Heer epkema.

Hij was ongetwijfeld de man voor zulk eene zaak. Wel heeft hij zijne liefhebberij niet op het boekmaken gezet, maar zijne veeljarige practische studien, vooral op het gebied der grammatica, en zijne erkende bekwaamheid geven aan zijne woorden het gewigt dat in zulk eene belangrijke zaak noodig is. Èn omdat de Heer kiehl reeds het meest op de historische zijde der quaestie, op de argumenta externa, zijne aandacht had gevestigd, èn omdat zijne neiging hem meer naar de grammaticale zijde heentrok, werd deze alleen door den Heer e. aangevat. Van het begin tot den einde toe heeft hij de argumenta interna, die de Heer rinkes uit de oratie zelve aanvoert, doorloopen en getoetst, en zoo vormen zijne aanteekeningen bijna een volledigen commentaar, die door een schat van grammaticale opmerkingen uitmunt en het geheel tot een werk maakt, dat aan geen Nederlandsch litterator onbekend mag zijn. Hoogst belangrijk is om het den veteraan tegenover den jongen krijger in de wapenen te zien. Rinkes stoot onophoudelijk toe met de adjectiva ineptus, ridiculus, stultus, insulsus, absurdus, met sarcasmen, bespottingen en schouderophalen over den armzaligen rhetor, die onder het mom van cicero, deze oratie zou hebben gemaakt. Epkema weert elken stoot van cicero af met het schild, dat alleen tegen zulke aanvallen beschutting kan geven, de grammatica en de vergelijking van andere plaatsen. Het is een werk van groot geduld

[p. 23]

geweest om die effata, door rinkes zoo losjes daarheen geworpen, één voor één door bewijsplaatsen te ontzenuwen. - Maar de uitslag is dan ook aan die moeite geëvenredigd. Het is zoo, ik geloof, dat ook de Heer epkema wel eens te ver is gegaan, door al wat in deze oratio voorkomt te willen in bescherming nemen, alsof het zóó moest en niet beter kon gezegd worden. Ook bij de philologen vindt men wel iets van theopneustie. Enkele vreemdheden in deze oratie, die mij altijd gehinderd hebben, schijnen mij nog niet ten volle opgehelderd te zijn. Maar over het algemeen is het doel, waarmede hij schreef, volkomen bereikt. Duidelijk en voldingend heeft de Heer epkema bewezen, dat bijna alle aanmerkingen door rinkes tegen stijl en habitus dezer oratie gemaakt, temere atque inconsiderate ter neder zijn geschreven, en dat hij dikwijls den rhetor, dien hij uitlacht, verkeerd heeft begrepen. Het is in een woord wat de Franschen noemen une exécution, en wel eene zeer strenge.

Het is niet te ontkennen, aangenaam is het niet om te lezen, hoe hier de jongere door den oudere telkens vinnig op de vingers wordt getikt, hoe hem al de bespottende epitheta, die hij den zoogenaamden rhetor in het aangezigt werpt, met woeker worden teruggegeven, hoe zijn spreken garrire in plaats van docte disserere wordt genoemd, hoe hij eigenlijk niet veel beter wordt behandeld, dan een ondeugende schooljongen. Maar men moet ook niet vergeten, dat de onbegrijpelijke ligtzinnigheid, losheid en de aanmatigende toon, waarin het Academische proefschrift over zulk een gewigtig onderwerp handelde, niet anders konden doen, dan tegen den schrijver, die zich zoo zeer heeft blootgegeven, innemen. Epkema begint met het ronduit te erkennen, dat het zijne indignatio had gewekt, en, mag het hem euvel worden geduid, dat hij even weinig ontzag voor r. heeft als deze voor cicero? Misschien had hij achterwege kunnen laten, om r. ook over zijne Latiniteit hard te vallen, die hier en daar wel eens sporen van haastige bewerking verraadt, maar mij toch anders zoo slecht niet voorkomt. Maar dat hij zulk een krachtig protest inbrengt tegen de wilde, onhollandsche afbrekingswoede, waarin eene zekere rigting hare geleerdheid stelt; dat hij het doet met zulk een ferm geschreven, degelijk stuk; óók dat hij het doet zonder praal van geleerdheid, maar met een schat van kennis, - wij kunnen niet

[p. 24]

anders dan het toejuichen. Hij divageert niet, maar wederlegt één voor één de geopperde bezwaren, zoodat eene tegencritiek niet wel mogelijk zal zijn zonder insgelijks voet bij stuk te houden, en al het door hem aangevoerde te ontzenuwen, - wat niet zoo gemakkelijk gaan zal als de Dissertatio De abjudicanda te schrijven.

Tot nog toe is er dan ook noch uit Leyden, noch uit Nijmegen eene stemme opgegaan ter verdediging van het begonnen vernielingsproces. Wel hebben wij zoo iets gehoord van pogingen door den Hoogl. j. bake gedaan, om den galop van zijn leerling, waartoe hij hem zelf wel schijnt aangezet te hebben, te verdedigen; maar die zijn gedaan binnen den beperkten kring van de Koninklijke Academie, en sommigen beweren zelfs, dat dit ook best daarbinnen besloten zal blijven.

Zal de Heer rinkes dan niets ter zijner verdediging kunnen bijbrengen? Mag ik zeggen, wat ik van de zaak denk. De jonge philoloog heeft een verkeerde greep gedaan, en in den grond houd ik hem voor bekwaam genoeg, om dit thans in te zien. Maar de Heer epkema heeft hem een uitweg overgelaten, en misschien zal hij vroeger of later met de philologische kennis die hij ongetwijfeld heeft, daardoor weder in de verloren vesting trachten binnen te rukken. De historische zijde der zaak, de argumenta externa, zijn door den Heer epkema buiten spel gelaten. Wel hebben reeds kiehl en boot dat punt behandeld, maar het ware toch misschien beter geweest, die beide zijden bij elkander en in verband te beschouwen.

Zoolang als echter de Heer rinkes zijn eersten aanval niet door een tweeden meer afdoenden ondersteunt, houden wij de eerste Catilinaria voor ganschelijk gered van den ondergang, en zullen wij met hetzelfde genoegen als altijd cicero het quousque tandem den parricida hooren toedonderen.