Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 7]

Wie dient gij? Zeven Leerredenen door Adolphe Monod, uitgegeven door het Evangelisch Verbond. Amsterdam, bij H. de Hoogh. 1858. f : - 90.

Daar is in alle preken van adolphe monod veel dat mij boeit, veel dat mij treft; maar ook veel dat mij hindert. Dit geldt in vollen nadruk van de zeven preken, die thans voor mij liggen. Voor het grootste deel zijn ze allen ontleend aan den bundel Sermons, in 1844 bij delay te Parijs in het licht verschenen. Eene enkele slechts wordt niet in dien bundel aangetroffen; het is de zesde van het zevental, die ten opschrift draagt: de liefde tot het geld, naar aanleiding van Luk. xii:16. De overigen hebben naar rangorde deze titels: Het geluk van het leven des Christens; de bezetenen; de dood van johannes den Dooper; het vervolg van dit onderwerp: dans en marteldood; de ligtgeloovigheid van den ongeloovige; God is liefde.

Men staat verlegen, als men zich ter beoordeeling dezer preken nederzet, welken maatstaf daarbij aan te wenden. Beschouwt men ze alleen uit een homiletisch oogpunt, dan zijn de gebreken, die ons reeds bij den eersten opslag in het oog springen, velen in getal. Met een voorbeeld zal ik daarvan ieder het best kunnen overtuigen. Boven de eerste leerrede lezen wij den tekst: Heer der heirscharen! Welgelukzalig is de mensch, die op U vertrouwt! Ps. lxxxiv:13. Nu zou elk zich voorstellen, dat de inhoud dezer preek handelt over: het vertrouwen op God. Wat is natuurlijker? wat wordt geleidelijker door den tekst aan de hand gegeven? - Maar neen; de tekst blijft geheel en al rusten, en gij vindt hier eene rede over het geluk van het leven des Christens! Dat geluk wordt nu wel met schoone trekken geschetst en op eene menschkundige wijze voorgesteld, zooals wij dat van monod gewoon zijn; maar het is geene preek, die zulk een tekst ten opschrift mogt dragen. Alleen het Evangelie had hier ten grondslag gelegd mogen worden. Of is dit zoo arm aan woorden, waarin het geluk van een Christelijk leven wordt gepredikt? waarom niet een woord gekozen als dat van paulus, 1 Tim. iv:8: de godzaligheid is tot alle dingen nut, hebbende de belofte des tegenwoordigen en des toekomenden levens? Uit den tekst moet de leerrede

[p. 8]

zich ontwikkelen; anders kan de tekst gerust worden achterwege gelaten.

Van een geheel anderen aard zijn onze aanmerkingen op de tweede leerrede: de bezetenen, naar het bekende verhaal Matth. viii:28-ix:1. De geheele ontwikkeling der denkbeelden van monod over den Duivel en de booze geesten kunnen wij niet onderschrijven. De verdediging der leer van het N.T. omtrent de daemonen tegen de bedenkingen, die in vroeger en later tijd daartegen zijn ingebragt, komt ons onhoudbaar voor; terwijl het geheele betoog eene al te groote plaats inneemt in de leerrede zelve, zoodat wij volkomen instemmen met monod, wanneer hij zegt: ‘maar wij hebben ons reeds lang genoeg met deze algemeene beschouwingen bezig gehouden.’ Het praktische nut, dat uit de beschouwing van het tekstverhaal wordt ontleend, is dan ook zeer gering. Naar ons oordeel is deze rede wel de minste in waarde van het zevental.

In al de kracht zijner welsprekendheid treedt adolphe monod u voor den geest, bij het lezen der derde rede, over den dood van joannes den Dooper. Treffend is de paralel door den redenaar getrokken tusschen het sterven van joannes en het sterven van jezus; hoewel hij de geschiedkundige trouw verloochent, wanneer hij ook hierin de gelijkheid tusschen den Heer en zijn wegbereider zoekt, dat beiden een even groot getal jaren hebben gearbeid. Maar wij vergeven hem gaarne deze en dergelijke kleine feilen, die een gebrek aan grondige wetenschappelijke ontwikkeling verraden, wanneer wij de schoone bladzijden lezen, waaraan deze rede zoo rijk is. Heerlijk is het slot van het geheel: ‘In de geschiedenis, welke wij overwogen hebben, ziet de wereld, dat herodes joannes den Dooper veroordeelt; maar het geloof ziet er daarentegen in, dat joannes de Dooper herodes veroordeelt’; en daarop de schildering van het oordeel, dat reeds in deze wereld herodes trof. En dan de blik over de gansche geschiedenis, waarin zich datzelfde verschijnsel openbaart. ‘Zulk eene heerschappij voert het Woord van God (de kracht der waarheid) te allen tijde. Naar het oordeel der wereld verschijnt paulus voor felix, voor festus, voor agrippa; maar naar het oordeel des geloofs verschijnen felix, festus en agrippa voor den Apostel paulus, om dat Woord te hooren, waardoor hunne zonden hun vergeven of gehouden zullen worden. De heerschappij is aan het Woord, aan

[p. 9]

het Woord alleen; al het overige is slechts een voorbijgaande schijn: ‘Uw Woord, o God, bestaat in eeuwigheid! Die aan het Woord vasthoudt, zal met het Woord bestaan, die het weêrstaat zal beschaamd worden. Hemel en aarde zullen voorbijgaan, maar Uw Woord zal geenszins voorbijgaan.’

Omtrent de vierde rede alleen eene enkele opmerking. In het begin daarvan lezen wij: ‘hebt gij in het verhaal van den Evangelist niet een van die woorden opgemerkt, waardoor het blijkbaar is, dat de Heilige Geest zijne pen heeft bestuurd: Als er een welgelegen dag gekomen was?’ - Staat hierbij met uwe gedachten een oogenblik stil. Wat moet dat beteekenen, dat de Heilige Geest de pen van den Evangelist heeft bestuurd? Hebben wij hier de leer der werktuigelijke ingeving voor ons, waarbij de evangelisten als lijdelijk worden gedacht en hunne schriften eigenlijk door den heiligen geest worden te boek gesteld? De woorden zouden het u doen vermoeden, indien gij monod niet beter kendet, en onder anderen in zijn paulus met vreugd hadt ontdekt, dat hij boven zulk eene mechanische inspiratie-leer verheven is. Waartoe dan dergelijke uitdrukkingen, die in den mond van monod niet meer dan holle klanken zijn? Ja! waren zij dit nog slechts alleen, maar wanneer mannen als monod en zijne geestverwanten zich op zulk eene wijze uitdrukken, dan geven zij aanleiding, dat de oude dwaling voortdure en met hun gezag op nieuw het licht der kennis onder de koornmaat worde geplaatst. Mogt reine liefde tot de waarheid toch allen, die de waarheid kennen, tevens dringen om haar rond en vrij uit te spreken, en haar niet onder den mantel der regtzinnigheid te verbergen, al moet dat dan ook geschieden ten koste van een weinig menschenlof.

Wij vestigen ten slotte nog de aandacht op de laatste rede: God is liefde. Vooral het begin is verrassend. In eene kleine stad van Italië, onder een stroom van lava bedolven, wordt een handschrift ontdekt, een handschrift van den eersten brief van joannes. Het wordt ontrold en de bijna uitgewischte woorden komen door allerlei kunstmiddelen allengs aan het licht. Men is genaderd tot hoofdst. 4 vs. 8. De woorden God is - zijn ontcijferd; en nu weet men niet, wat er volgen zal; tot eindelijk het woord liefde zigtbaar wordt. Maar eer monod dit laatste mededeelt, schetst hij de onzekerheid, de spanning, de vragen, die er oprijzen in aller gemoed, met zoo

[p. 10]

levendige kleuren, dat men zelf met de verbeelding op dat tooneel tegenwoordig is. Zelden las of hoorde ik eene treffender inleiding op eenige kerkelijke of andere rede, zoo uitermate geschikt om van den beginne af de aandacht te boeijen en de harten te winnen. De leerrede zelve voldeed mij minder dan het begin liet verwachten. Het voorbeeld van dien Groenlander en zijn gesprek met een Moravischen broeder, om aan te toonen welk een indruk het evangelie van Gods vergevende liefde op een Heiden moet maken, kwam mij uiterst gezocht en niet zeer natnurlijk voor. Maar toch zijn ook hier, even als in elke leerrede, menigvuldige sporen aanwezig van het fijne vernuft, den diepen blik, den gemoedelijken ernst des grooten redenaars. Juist daarom, omdat hij zoo hoog als redenaar staat, betreuren wij het te meer, dat een gemis aan grondige kennis van den aard, den oorsprong en het karakter der Nieuw-Testamentische schriften hem telkens op een dwaalspoor brengt, helaas! door te velen bewandeld. Ondanks de feilen, die in menig opzigt hier zijn aan te wijzen, en waarvan wij slechts enkele proeven hebben genoemd, wenschen wij dat deze preken voor velen, ook buiten de geestverwanten van monod, ten zegen zullen zijn. Het uiterlijk van dit boekje is zeer bevallig.

-r-