Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

De Verlosser. Redevoeringen van Edmond de Pressensé, Leeraar. Uit het Fransch vertaald. Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. 1858. In gr. 8vo. XII en 409 bl. f 4 - :

‘Deze redevoeringen zijn geene preken. Zij werden vervaardigd wel met het doel om in eene volgreeks als leerredenen over het verlossingswerk te worden voorgedragen, maar zij ondergingen bij den druk velerlei wijziging.’ D.i.m.a.w.: Deze redevoeringen zijn wèl preken, maar tot redevoeringen omgewerkt. Iets hybridisch moet daarvan altijd het gevolg zijn; want de orateur heeft hooger wetenschappelijke eischen te vervullen tegenover zijn beschaafd - dan de prédicateur tegenover zijn gemengd gehoor. Dat hybridische misstaat en doet nadeel, ook hier.

De inhoud is als volgt: I. De val en de belofte. II. De voorbereiding van de komst van j.c. 1^e Ged. Vóór het Jodendom. III. 2^e Ged. Het Jodendom. IV. 3^e Ged. Voorbereiding onder het Heidendom. V. De natuur van j.c.; de Godmensch. VI. Het plan van j.c. VII. De heiligheid van j.c. VIII. J.c., Profeet. 1^e Ged. Het onderrigt van j.c. IX. 2^e Ged. De verdediging van j.c. - De schrift. - De wonderen. - Het inwendige bewijs. X. J.c., Zoenoffer. 1^e Ged. Eerste tijdperk der bediening van j.c. of zijne openbaring aan de wereld. XI. J.c., Slagtoffer. 2^e Ged. XII. J.c. als Koning.

Fransche oppervlakkigheid en Fransche genialiteit... met dezen indruk doen wij het boek digt.

Fransche oppervlakkigheid. Men zou in waarheid niet zeggen, dat de S. zich de werken van eenen neander, lücke, en wie

[p. 5]

hij al meer in zijne voorrede opnoemt, ten nutte gemaakt had, wanneer hij - om ons voorbeeldshalve eens bij de Messiaansche voorzeggingen te bepalen, waarnaar gij al 't andere gerust moogt afmeten - het slangenzaad, Gen. iii:15, voor 't booze gedeelte des menschdoms neemt, of in Gen. xii:3, Gen. xlix:10, Deut. xviii:15, en Ps. xxii den Messias blijft zoeken, en Jez. liii nog steeds aan den echten jezaja toekent. Wilt ge meer? laat mij er dan bijvoegen, dat, om het zoenoffer voor de oudste offersoort te doen doorgaan, kaïns en abels dankoffer à tort et à travers tot een zoenoffer verkneed wordt; dat, om de ‘verdraagzaamheid der vrijdenkers’ ten toon te stellen, de ‘ongeloovige wijsgeer’ pilatus valschelijk van eene actieve medepligtigheid aan 's Heeren kruisiging beticht wordt; dat de naam van Gods Zoon, welken christus zich toekende, met dien van God (en wel in den sterken zin, waarin wij dezen opvatten) zóó geheel ex tripode wordt geïdentifiëerd, dat ons daarbij des S. eigene betuiging: ‘Ik keur ten eenenmaal de gewone en te dikwijls aangenomen wijze van handelen af, om den knoop der ernstigste moeijelijkheden door uitboezemingen in groote woorden door te snijden’, onwillekeurig te binnen schoot; dat ἕστηϰεν, Joh. viii:44, nog als oudtijds door ‘staande gebleven’ vertolkt, en 1 Tim. iii:16 de lezing Θεὸς behouden wordt. Reeds alleen de tirade, bl. 264, omtrent den gezagvoerenden toon der Farizeën: ‘Zij spraken, wordt ons gezegd, alsof zij zaten op den stoel van mozes’, terwijl ‘ons’ integendeel ‘gezegd wordt’, dat zij, als wettig op dien stoel gezeten, met regt van de Joden gehoorzaamheid aan hunne woorden mogten vorderen, - bewijst genoeg, dat de Fransche theoloog zulk een bagatel als wat wij historische naauwkeurigheid noemen, vèr beneden zich acht.

Fransche genialiteit. 't Is uit den aard der zaak moeijelijker van deze dan van de voorgaande rubriek bevredigende proeven bij te brengen; want des S. vernuft pétilleert dáár dikwijls meest, waar hij minst aan de waarheid getrouw blijft, en alsdan wischt de onaangename indruk, dien we door dit laatste ontvangen, den aangenamen, dien 't eerste op ons maakt, bijkans uit. Evenwel, 't zal niemand rouwen, om b.v. op bl. 14 de beschrijving van de den gevallen mensch toegelaten worsteling tegen de zonde als eerste openbaring van Gods vergevende liefde jegens hem, na te slaan, of ook wel de geheele, meerendeels

[p. 6]

overschoone, schildering der voorbereiding van christus onder de Heidenen in oogenschouw te nemen.

Na 't geen we bereids uit zijn boek aangehaald hebben, zal 't naauwelijks noodig zijn, des S. theologisch standpunt nog opzettelijk ter sprake te brengen. Con amore kampt hij - de aanvaller der Straatsburger School - voor de orthodoxie, maar voor eene zoodanige, die alreê, zonder 't zich bewust te zijn, door den drang der wetenschap tal van heterodoxe bestanddeelen in zich heeft opgenomen. Een krachtig handhaver van christus' Godheid, ijvert hij ter andere zijde even krachtig tegen een lijdelijk Christendom niet alleen, maar óók tegen de overschatting van 't Joodsche volk als blijvend middelpunt der Godsdienst (videatur da costa), tegen het van dat volk ontleende particularisme der ‘uitverkorenen’, tegen de typenjagt, tegen den op de Heidenen geworpen blaam der ‘blinkende zonden’, tegen 't Sabbatisme, tegen 't voorbijzien van 't heiligende doel van christus' kruislijden voor 't vergevende: ja, de plaatsvervanging, zooals hij ze bl. 321 v. voorstelt, nadert de plaatsbekleeding. Zonderling toch - dachten we bij zijne bestrijding van 't determinisme - dat wat voorheen als leuze der orthodoxie, als cor ecclesiae gold, thans door zoovele orthodoxen prijs gegeven, en door ketters als scholten beschermd wordt! Maar ja, het determinisme, ten consequentste doorgevoerd, eindigt veelal - moet eindigen? - in pantheïsme. Hebt dan acht, broeders, dat ge voorzigtiglijk wandelt! - Zóóveel ziet ge intusschen, dat p. tot die theologen behoort, die, zélven nog niet tot den vollen dag gekomen, juist daardoor des te uitnemender wegbereiders zijn voor wie zóó lang in de duisternis hebben neêrgezeten, dat de onbewolkte helle zonneschijn hen verblinden zou, bijaldien hunne oogen niet eerst door een zachte morgenschemering van lieverlede aan 't licht gewend wierden.

De losse, levendige Fransche stijl is in onze Nederlandsche tale voortreffelijk overgebragt. En de Uitgevers, daar zij nu ook hunne vroegere Germaansche omslagen geheel schijnen te hebben vaarwel gezegd, naderen al meer en meer der volmaaktheid. Alleen, dat zij uit onzen naam hunnen Corrector nog een weinig meer naauwkeurigheid aanbevelen, die op ééne en dezelfde pagina ons op multitudisisme en Katholisisme onthaalt.
v.p.