Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

[p. 774]

Lotgevallen en Ontdekkingen op eene Reis in het Noorden en Midden van Afrika, op last der Britsche Regering in de jaren 1849 tot 1855 gedaan, door Dr. Heinrich Barth. Naar het Engelsch en Hoogduitsch. Met eene Voorrede van J. van der Hoeve, Hoogleeraar te Leiden. Eerste Deel. Met Platen. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1858. In gr. 8vo. 319 bl. f 3-90.

‘Goede wijn behoeft geen krans.’ Gedachtig aan dit spreekwoord rekent Ref. het onnoodig om vele woorden te besteden tot de aankondiging van het hier genoemde werk; daar hij naar zijne overtuiging die aankondiging noodzakelijk eene aanprijzing moet doen zijn. Waarlijk, de klagt over den stortvloed van vertalingen, die ons land overstroomt, zoo dikwijls luide en te regt aangeheven, zou ongegrond en onbillijk moeten heeten, indien alleen werken van zoodanig gehalte als het bovengenoemde in de Nederlandsche taal wierden overgebragt. Wel zou de stortvloed dan misschien niet meer zijn dan een beekje - de bronnen van deze soort springen niet zoo heel overvloedig - maar eene heilzame, vruchtbaarmakende kracht zou dat water oefenen. - Hooge lof komt, naar ons oordeel, aan deze reisbeschrijving toe. 't Is een buitengewoon werk, niet te vergelijken met de menigte verhalen, schetsen, Impressions de Voyage en Reisebilder, tafereelen en vertellingen van zoovelen, die in onzen tijd reisden en uitstapjes maakten en in allerlei vorm aan het publiek meêdeelden, wat zij hadden gezien en gehoord, gevoeld en gedacht en genoten. - Men denke slechts aan de landen, van welke hier gesproken wordt. Die onbekende streken van dat geheimzinnig werelddeel, waarvan tot hiertoe bijna niets anders dan de kusten bekend was. Men stelde zich tevreden met allerlei gissingen omtrent de gesteldheid van grond en lucht, den aard en de zeden der inwoners van die ontoegankelijke binnenlanden; want onoverkomelijk schenen de hinderpalen, die den weetgierigen onderzoeker hier den toegang beletten.

Het was voor Engeland bewaard ook hier, als op zoo menig ander gebied, den weg te banen. Op last der Britsche regering, door haar beschermd en ondersteund, werd de onderneming begonnen en gelukkig ten einde gebragt, van welke hier de

[p. 775]

beschrijving ons wordt aangeboden. En waarlijk, veelvermogende hulp was er noodig om zulk een plan te doen slagen. Maar zou de reis inderdaad gewenschte vruchten opleveren, zouden die tot dusver onbekende en afgesloten streken worden geopend voor het handelsverkeer, voor de beschaving, voor de wetenschap van Europa, dan moest er veel afhangen van de keus der mannen, aan wie de leiding der expeditie werd toevertrouwd. Gelukkig waren de personen, die aan het hoofd der onderneming gesteld werden, bij uitstek geschikt voor zulk eene taak. De man die het eerst het plan tot den togt aan de regering had voorgesteld, james richardson, had zelf reeds eene zeer belangrijke reis in diezelfde oorden gedaan. Hij kon oordeelen wat er noodig was voor zulk eene expeditie en wat men daarvan mogt verwachten. Aan hem werd het bestuur van den togt opgedragen, terwijl hij in last kreeg om zooveel mogelijk verbindtenissen aan te gaan met de Afrikaansche vorsten tot bevordering van den Engelschen handel en pogingen aan te wenden tot afschaffing van den slavenhandel. Richardson echter stierf gedurende de reis. Na zijn overlijden nam Dr. heinrich barth de leiding der expeditie op zich. Dezen was door bemiddeling van den beroemden bunsen, destijds Pruissisch gezant te Londen, de toestemming verleend om de reis mede te maken; en de jonge geleerde had gretig gebruik gemaakt van deze gelegenheid om zijne kennis van landen en volken uit te breiden. Ook hij had reeds vroeger eene reis langs de kusten van Noord-Afrika en verder in het Oosten gedaan, en brandde van begeerte om andermaal zijne wetenschappelijke nasporingen voort te zetten in vreemde gewesten. Bovendien kreeg nog een jong Duitsch geleerde, Dr. overweg, verlof de expeditie te vergezellen. Ook deze was niet bestand tegen de verbazende vermoeijenissen en ontberingen van zulk een togt en bezweek onder weg in de nabijheid van het meer Tsad. Barth alleen had het geluk al de gevaren te overwinnen en keerde behouden in Europa terug.

Op tweederlei wijze maakte barth de resultaten der onderneming en van zijne onderzoekingen bekend. Als bestuurder van de expeditie leverde hij aan de Britsche regering een officiëel verslag van zijne verrigtingen en ondervindingen in, natuurlijk in de Engelsche taal opgesteld; doch te gelijk schreef hij in het Duitsch een verhaal van zijne ontdekkingen en lotgevallen

[p. 776]

op deze merkwaardige reis. Van deze beide werken is gebruik gemaakt bij het zamenstellen der vertaling, die thans het Nederlandsche publiek wordt aangeboden. De waarde der vertaling is alzoo eigenaardig verhoogd. Men vindt hier nu eene volledige beschrijving van de geheele reis. 't Zal niet noodig zijn de belangrijkheid van dit werk met vele woorden te betoogen. Men denke aan de landen door den reiziger bezocht, die tot nu toe voor het grootste deel geheel onbekend waren. Men wete, dat de reiziger een man is brandende van liefde voor de wetenschap, met genoegzame grondige kennis toegerust, bedeeld met eene bijzondere gave van opmerking: en men zal overtuigd zijn dat zijn verhaal de aandacht verdient van ieder, die belang stelt in de wetenschap. Bijna voor ieder vak van kennis zal men hier bijdragen vinden. - Daarom heeft de Vertaler een verdienstelijk werk ondernomen met dezen arbeid. En ook om de wijze, waarop hij dien arbeid heeft volbragt, komt onze lof hem toe. 't Is toch iets meer dan eene gewone vertaling, wat hij geleverd heeft. Reeds het gebruiken van twee oorspronkelijke werken in onderscheidene talen geeft dit te kennen. Maar bovendien heeft hij getracht het werk meer dan het oorspronkelijke geschikt te maken voor beschaafde lezers, die niet tot den eigenlijk geleerden stand behooren; door het weglaten van enkele bijzonderheden en het bijvoegen van eenige ophelderende aanteekeningen. Hij stelde zijn werk als onder de hoede van den beroemden naam van Professor j. van der hoeven, en gewis strekt die naam het werk tot aanbeveling; maar wij gelooven, het zou ook zonder dat zijn weg wel hebben gevonden. Wij hebben ten minste nog te goede gedachten van ons beschaafd publiek, dan dat wij zouden onderstellen, dat het onverschillig zou wezen voor een zoo degelijk werk, en alleen zijn leeslust willen bevredigen door romans en ligte lectuur.

Wij zeggen het den Hoogleeraar van der hoeven gaarne na, dat de Vertaler zijn arbeid met naauwkeurigheid heeft volbragt; maar vonden den stijl hier en daar vrij stroef en stijf, ook niet overal juist. Wil men een enkel voorbeeld tot bewijs: ‘zelfs in zijnen tegenwoordigen verwaarloosden toestand vindt men in deze streek nog vriendelijke palmboschjes, enz.’ (bl. 15). Hier staat immers letterlijk dat men in verwaarloosden toestand verkeert. - Doch wij willen niet vitten,

[p. 777]

waar veel te prijzen is, onder anderen (en dat wil tegenwoordig veel zeggen), dat men hier geene ergerlijke Germanismen aantreft. - Of de Vertaler bij het geven der aanteekeningen altijd gedacht heeft aan de lezers, die hij volgens de Voorrede verwacht, zouden wij betwijfelen; b.v.: de vermelding dat het eiland Djirbi het bij de Ouden vermaarde eiland der Lotopbagi is (bl. 6), de verwijzing naar pomponius mela, De situ orbis L. I, c. 7 (bl. 72) kunnen aan niet-geleerden zeer weinig belangstelling inboezemen. - Maar andere aanteekeningen zijn daarentegen zeer ad rem en dienen werkelijk tot verklaring en opheldering.

De Uitgevers hebben gezorgd dat de vorm van het werk beantwoordde aan den degelijken inhoud. Het papier is stevig, de druk helder en net, de platen zijn fraai. Van harte wenschen wij den Vertaler gezondheid en lust om zijn gewigtig werk geheel te volvoeren; den Uitgever een ruim debiet toe. Moge onze aankondiging strekken om het aantal lezers van dit boek te vermeerderen!