Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Korte mededeelingen.

In den jaargang 1857 vergeleken wij het Eerste Deel van de Leerredenen voor Israëlieten van de meest beroemde Kanselredenaars, benevens Stichtelijke Overdenkingen van s.w. rosenfeld en anderen; vertaald door s.j. moscoviter, Secretaris der Israëlitische Gemeente te Rotterdam, met een paar gelijktijdige ascetische producten van de ultra-Orthodoxe en ultra-Roomsche pers, en de vergelijking viel uit ten voordeele van de hier vertegenwoordigde liberaal-Israëlitische rigting. Het alsnu bij denzelfden Uitgever, e. van vliet, az., in 't licht verschenen Tweede (en laatste?) Deel, 192 bl., brengt ons geenszins in de noodzaak, onze vroegere lofspraak terug te nemen. Wel kwam 't ons voor, dat zich daarin vaker dan in 't vorige de bepaald-Joodsche tint vertoont, doch voor zooverre deze nu maar niet van de schaduwzij des Jodendoms ontleend zij - en 't is inderdaad slechts een enkelen keer, dat u b.v. een zweem, en ook niet meer dan een zweem, van werkheiligheid hindert - mag zij zelfs, met het oog op de lezers, voor wie dit boek in de éérste plaats bestemd is, als eene aanbeveling te meer worden aangemerkt. De Rabbijnsche allegorizering der Schriftwoorden - als o.a. van de namen der voorvaders van mordechaï - is zeker van gezochtheid niet vrij te pleiten, maar evenmin groote zinrijkheid daaraan te ontzeggen. Moeijelijker nogtans kan 't door den beugel, wanneer, met het doel om een min aanstootelijk of meer gevallig denkbeeld te winnen, somwijlen aan den grondzin dier woorden geweld wordt gedaan - immers, dat men het dragen van der vaderen overtredingen, Klaagl. v:7, niet als een boeten daarvoor, maar als een torschen d.i. een navolgen daarvan zou hebben op te vatten, staat al in zéér krijtende wederspraak met den ganschen zamenhang. Geen bewering voorts zou ons erger hebben gestuit, dan dat (bl. 69) noach's vloek als oorzaak van de slavernij der Afrikanen wordt opgegeven, indien

[p. 758]

we 't er niet voor hielden, dat de steller hierbij in geenen deele aan eene oorzaak van Gods zijde gedacht hebbe, maar veeleer aan de partij, die menschelijke belangzucht ter verdrukking van 't Afrikaansche ras van gindschen vloek wist te trekken. Dan, dit zij zoo 't wil; geen boek of het heeft zijne vlekjes; maar voor menig stuk, wat hier voorkomt, willen we gaarne een legioen - want zij zijn velen - van soi-disant Christelijke preekjes en vertoogjes, ook die onder de liberale vlag zeilen, in ruil geven. 't Schijnt ons over 't geheel toe, dat beide vorm en inhoud hier in veel betere verhouding staan tot het tegenwoordige Israël, dan elders tot de tegenwoordige Christenheid.

In dezen zoowel als in den vorigen bundel treedt de Heer m. niet enkel op als Vertaler, gelijk de titel zegt, maar tevens als Verzamelaar en Schrijver. Op den Vertaler hebben we niets af te dingen; want twee, drie Germanismen, zooals het meermaals herhaalde gewisse (quaedam) voor zekere, worden even goed in de oorspronkelijke opstellen aangetroffen. Den Verzamelaar danken we o.a. zeer voor de schoone bijdrage van Mr. j.e. goudsmit: Beschaving en Individualiteit. En den Schrijver maken we 't welgemeend kompliment, dat wat zijns is niet het minste is.

Drukfouten zijn er wat meer: anders is de uitvoering even keurig als die van 't Eerste Deel. De omslag is beter.
v.p.

Te Dockum, bij a. schaafsma, is onlangs een boekske ad 50 cts. in het licht verschenen, getiteld: Philanthropie, beschouwd in haar wezen, werken en (hare) afdwalingen. De schrijver is r. posthumus. Het onderwerp dezer voorlezing - want als zoodanig doet de schrijver zijn arbeid kennen; alleen heeft hij het gelezene door de pers doen uitdijen tot 64 bladzijden octavo - het onderwerp is verre van nieuw, maar kan toch zeer geschikt worden geacht, om in eene Nutsvergadering te worden besproken. Of de beschouwingen van posthumus zoo belangrijk zijn, dat zij door den druk meer algemeen verdienden bekend te worden, dat nemen wij de vrijheid in twijfel te trekken. Door de uitbreiding der voorlezing heeft zij niet gewonnen; mij dunkt zij had best in den vroegeren beknopten vorm kunnen zijn uitgegeven, althans er zou heel wat zijn weg te nemen, als wij eenmaal aan het snoeijen gingen. In juistheid van uitdrukking en schoonheid van stijl voldoet zij niet aan onze eischen. Toch is er veel goeds in gezegd, dat wel behartiging verdient. Hebt gij niets anders in bezit over dit onderwerp, neem dan gerust dit weinig kostbare boekje eens ter hand; en laat u niet afschrikken door het slot der voorrede, die met twee regels van kamphuizen eindigt, zooals zij hier staan, vrij onverstaanbaar en flaauw:

‘Al 't schoon' is schoon; al 't reine onbesmet;
Maar liefde is de koninglijke wet.’

[p. 759]

De Heer h.c. wagenaar, te Maartensdijk, gaf Beschouwingen in het licht over het Ambt van Gemeente-Secretaris, naar aanleiding van de beschikking des Ministers op een adres van vele Secretarissen gegeven (Montfoort, 1858). De schrijver betoogt daarin, dat de betrekking van gemeente-secretaris ten platte lande gewigtig en moeijelijk is, en dat zij te karig wordt gesalariëerd. Wij houden die stellingen voor zeer waar; en al is het geheele betoog eene oratio pro domo, toch zijn wij het volkomen eens, en achten het boekje wel lezenswaard. Nieuws geeft het echter niet, dan een voorstel om nog eens over verhooging van tractement te spreken. Dit echter zal waarschijnlijk alleen de Heeren Secretarissen zelven interesseren.

Een zeer bevoegd schrijver, c.j. van heel, dz., Contrôleur bij de 's Gravenhaagsche Bank van Leening, een man, wiens ondervinding en vroegere geschriften hem als een doorkundig en ervaren beoordeelaar der zaak doen kennen, gaf eene allergewigtigste brochure in het licht, getiteld: De geschillen over de Banken van Leening, nu twee eeuwen geleden in Nederland gevoerd. 's Gravenhage, w.p. van stockum. 1858. In 8vo. f 1-40. De quaestie over de Banken van Leening is niet nieuw; doch wat daarover vroeger is gedacht en gesproken, bleef velen een gesloten boek. De Heer van heel heeft, met groote studie en naauwkeurigheid, dat boek geopend. Waartoe? Om uit het verleden het heden te beoordeelen en voor de toekomst te handelen. De Banken van Leening zijn een onderwerp van gewigt, en wat er ook over die graven des godvergeten woekers in de vergaderingen van de Kamers en der Gemeenten herhaaldelijk in het breede gesproken is, men heeft de zaak gelaten zoo als ze was en..... zoo als ze niet blijven mogt. Zoo ergens dan is hier verbetering noodig, nuttig, en onvermijdelijk. Men zwere maar niet bij het oude, en den slendrian der goede vaderen, maar men sla de hand aan den ploeg en het land zal vruchten geven. Men leze, zoo men de quaestie wil kennen, deze en de vroegere brochure van den schrijver (De Banken van Leening in Nederland), en men zal overtuigd zijn van de noodige verbeteringen, en zeker het onderwerp in zijn geheel overzien.

Noch door vernuftige vinding, noch door schoone en krachtige versificatie munt Mr. j. van lennep's Het verheugd Amsterdam bij het plechtig bezoek door Z.K.H. den Prins van Oranje, ter gelegenheid van zijn achttienden verjaardag, aan de hand van zijn Doorl. Vader, aan de hoofdstad gebracht, uit. 't Is eene collocutie gevoerd tusschen Amsterdam, den Ystroom en den Aemstelstroom, met eene introductie van Tritons en Vlietgodinnen, en afgewisseld door eenige historisch-mythische vertooningen. Het tooneel is het Y voor Amsterdam, van waar men, door een mistigen damp heen, op den Buitenkant ziet. Het baart reeds dadelijk verwondering den Aemstelstroom dáár op het Y

[p. 760]

te zien verschijnen; wij dachten dat die stroomgoden meer stroomvast waren, en zelfs voor den Kroonprins zich niet aan buurtvisites zouden schuldig maken. Waren zij echter nog maar te zamengekomen om waarheid te spreken! - Edoch, dat doen zij niet, maar overbluffen de goede Y-stad geheel en al. De Y-stroom snijdt op tegen zijne stad:

.... dat een band wiens vastheid niets zal krenken,
Zoo lang 't geschiedboek ons zijn les blijft schenken,

Door liefde en trouw u aan Oranje bindt,

Dit is niets nieuws, naar ik durf denken.

En nog brutaler repliceert hierop de Aemstel-stroom:

Ei schroom dan, als ge Oranje ziet,

Den telg van zoo doorluchte Vaderen,

Schroom dan ook de oude errinring niet,

Noch 't openslaan van 's lands historie-bladeren.
Zoek beelden kunstig saam te gaderen,

Wier bloot herdenken zoetheid biedt.

Hierop volgen eenige allegorische vertooningen, waaronder het ons verwondert, dat de Heer van lennep niet de vertooning geleverd heeft van het gebeurde in 1650, toen die band waarschijnlijk door het vuur der tweedragt bijzonder gelouterd en aangehaald is. Prins willem V wordt ook in de serie vertooningen gepasseerd.

Wie zijne sympathie kan schenken aan dusdanig utiliseren van de geschiedenis - Ref. kan dat niet, en had van den dichter waarheid en krachtiger verzen verwacht. - Nog iets: de bluf op bl. 22:

De welvaart, die men hier (in Amsterdam) geniet,

Zal heel het land doen bloeijen;

is minder ongepermitteerd dan de vorige; doch Zeeuwen, Limburgers, enz. vertrouwen op die profetie nog niet veel.

't Was geen gelukkig idée van den Heer p.m. van cleef, jz. te Hilversum, om onder den titel: Nieuwe kleine Gedichten, voor de lieve Jeugd aan de hoogere scholen, weder eene verzameling parodieën op van alphen's kinderversjes uit te geven. Het bundeltje dat van dit genre reeds bestond, en waarvan onlangs eene nieuwe uitgave is verschenen, moge den naam van aardig verdienen, - maar het is in zijne soort ruim voldoende; velen zullen de eerste verzameling gekocht, maar niemand zal naar een tweede verlangd hebben, en al hadden ook deze Nieuwe kleine Gedichten gelijke verdiensten als hunne voorgangers, wij zouden hun toch niet gelijken aftrek durven voorspellen. Dit laatste is echter niet eens het geval; deze parodieën kunnen bij de vorige niet halen in geestigheid; zij zijn zoo ultra-studentikoos, dat wij ze bij de lectuur voor pennevruchten hielden van een gymnasiast, clinicus of van een piepjong student die nog zeer onlangs van de groenste bestanddeelen is gelouterd. Neen, had de Uitgever gemeend zaken te kunnen doen met een tweede bundeltje van Alpheniana, dan had hij ten minste voor betere moeten zorgen.