Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Herinneringen eener Grootmoeder, door Julia Bürow. Uit het Hoogduitsch. Deventer, A. ter Gunne. 1858. In gr. 8vo. IV en 328 bl. f 3-20.

Waarom wordt j. bürow (pfannenschmidt) in het Hollandsch vertaald? Omdat zij in Duitschland met vrij wat ophef aangekondigd en met graagte gelezen wordt.

En daar is ook reden voor. In hare handen blijft de roman nog een werktuig, dat weinig kwaad, en zelfs goed kan stichten.

Er zijn ook op het veld der romantiek partijen en rigtingen. Even als in het politieke en godsdienstige leven hebben wij ook hier conservativen en radicalen, idealisten en materialisten. Tot deze laatsten behooren de tegenwoordige Fransche romanschrijvers, wier producten nog onlangs zeer eigenaardig met den naam van ‘la littérature brutale’ bestempeld zijn. Zij geven voor niets anders te willen schetsen dan de naakte waarheid van het werkelijke leven, met het doel om daardoor het kwade in al zijne afschuwelijkheid ten toon te stellen. En zeker is het ook zeer afschuwelijk dat leven, waarin zij ons inleiden. Maar zij vergeten, dat zij alleen het leven schetsen zooals het in hunnen kring wel eens wordt gezien en in hunne ziel alleen denkbaar is, terwijl zij in ernst niet kunnen meenen, dat zij daardoor goed zullen stichten.

De conservative of idealistische partij daarentegen gebruikt hare oogen om het goede, dat óók nog wel op de wereld gevonden wordt, op te sporen, en heeft hare kunstenaarsgave om dat zoo noodig nog te versieren. Het boeijende en romantische zoekt zij in de vrijheid, die zij neemt, om van tijd tot tijd in hare helden en heldinnen goede en liefelijke eigenschappen zóó te accumuleren, als in de werkelijkheid door gewone oogen niet gezien wordt.

De eerste soort wordt in den regel niet vertaald, omdat zij alleen genade en opgang kan vinden bij eene zekere mate van raffinement, waarmede de kennis van de Fransche taal meestal hand aan hand gaat. De tweede wordt vertaald, en in het

[p. 753]

gegeven geval mogen wij het niet wraken. De romanziekte heerscht nu eenmaal.

De ‘Herinneringen eener Grootmoeder’ zijn meer dan de titel doet verwachten. Het zijn geene afzonderlijke verhalen, zooals het geheugen eener oude van dagen ze opgeeft; het is een behoorlijk, met kunst en studie zamengesteld verhaal, met karakterstudie en leven, in een woord - een roman. Maar een roman, die niet alleen het prikkelen der zenuwen en het opwinden der verbeelding ten doel heeft. De Duitsche schrijfster, zelve vol geestdrift voor al wat goed is en wèl luidt, stelt zich ook ten doel hare lezers, terwijl ze hen vermaakt, te verheffen en te veredelen. Zij spreekt nog met vuur over vaderlandsliefde, goede trouw, eenvoudigen godsdienstzin, huiselijk geluk en kinderlijke liefde, - gevoelens, waarvan de wijze zedeschilders der materialistische school schouderophalend het bestaan ontkennen. Zij voert nog liefelijke beelden voor het aangezigt der lezers voorbij, zooals de Heer wohlgemuth, de herder gottfried, de oude st. albans, frits von treufeldt, of zelfs de oude elsbeth, en waar zij zwakheden en gebreken schildert, zooals in Mevr. wohlgemuth, geschiedt het zonder bitterheid. De meeste karakterstudie is echter in de beelden van louise wohlgemuth en wilhelm von itstein gelegd. En inderdaad kan men zeggen, dat zij daar enkele meesterlijke streken heeft gedaan. Deze beide gestalten worden tegen elkander overgesteld: louise als een bewijs, hoe het licht des geloofs over eene geheel verwaarloosde opvoeding en ongunstige omstandigheden kan zegevieren; de andere ten voorbeelde, hoe de eigenwijsheid der philosophie wel de oppervlakte der ziel kan toeschroeijen, maar niet in staat is om haar geheel te bederven. In die laatste karakterschildering is veel schoons: die enkele vlagen van enthousiasme bij den schijnbaar kouden, egoïstischen verstandsman, dat voortdurende zelfbedrog, de ontknooping, waarbij zijn gevoel voor louise eigenlijk iets geheel anders blijkt te zijn, dan waarvoor hij het altijd zelf gehouden had, - daarin is diepte van opvatting.

Julie bürow is echter niet zoo ver in het artistische gedeelte van hare taak. Ik bedoel hiermede de gave, om nu ook zulke toestanden te scheppen als zij noodig heeft, om die karakters juist zóó zich te doen vertoonen. In de uitwendige omstandigheden, waarin wilhelm geplaatst is, is dan ook veel onwaarschijnlijks, gelijk b.v. de episode op zijn laatste con-

[p. 754]

cert, met hoeveel eigenaardige kracht ook geschetst, niet ligt in het werkelijke leven zoo voorgevallen zou zijn.

Nog meer komt dit uit in de toestanden, waarin louise geplaatst wordt. Eene moeder met zulk een leêg hart en ligt hoofd als Mevr. wohlgemuth, is denkbaar; maar dat zij hare ééne dochter zoo ten eenenmale ignoreren zal, en dat die zoo geheel aan zich zelve overgelaten zal worden, terwijl toch de vader als een verstandig man voorgesteld wordt, is zeer onwaarschijnlijk. De vrouwelijke auteur is ook diep doorgedrongen in de schuilhoeken van het vrouwelijke hart, en weet die met onpartijdigheid zoowel als fijnen tact te schetsen. De verhouding van de beide zusters tot den jongen de st. albans zijn een paar meesterlijke trekken. Een oppervlakkig zedenschilder zou den verleider bij louise op rots en steen doen stooten, en bij lydia op geen enkel bezwaar. Zooals j. bürow het voorstelt, is het resultaat wel hetzelfde; maar de nuances geven er een geheel ander voorkomen aan. Ook louise heeft een zwaren strijd te voeren, een strijd waarin de arglistigheid des harten en het onregelmatige, verraderlijke spel van den hartstogt met groote juistheid geschilderd wordt. Men zou er alleen tegen kunnen aanvoeren, dat zij in het gesprek met hem te openhartig is. Want vooreerst zou een meisje in zulk eene geestesgesteldheid, waarin zij zich zelve naauwelijks wedervindt, dat niet kunnen zijn, en ten anderen, in zulk een toestand zou de vrouw, die zich reeds half overwonnen erkent, ook geheel overwonnen zijn. Dat echter lydia valt niet uit bloote ligtzinnigheid, maar uit overspanning van de neiging tot zelfopoffering, die het wezen der vrouw uitmaakt, is schoon en fijn gedacht. Zonder het zedelijk gevoel op het dwaalspoor te leiden, weet de schrijfster ons toch nog voor dit slagtoffer der moederlijke vertroeteling in te nemen.

Een fonds van godsdienst en zedelijkheid, eene fijnheid van opmerking bij de karakterstudie, die echter niet geëvenaard wordt door de kunstvaardigheid in het zamenstellen van wat men de intrigue noemt, zietdaar de deugden en gebreken van julie bürow, die zich ook hier weder aan ons vertoonen. Ieder die, in de hoofdzaak, het met mij in dit oordeel eens is, kan, met vrouw of vriend over dezen roman sprekende, daar verder voorbeelden genoeg van opsporen.

Even als de dienstmaagd gewoon is van bakker of kruidenier een toegiftje te krijgen, zoo komt ook den vertaler van

[p. 755]

een roman bij de aankondiging een woordje toe. Welnu! hij heeft zijn werk met zorgvuldigheid behandeld en met goeden uitslag volbragt.