Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Natuurtafereelen uit den Harz, Noordelijk Italië en Zwitserland, vlugtig geschetst door A. Winkler Prins. Sneek, van Druten en Bleeker. 1858. In gr. 8vo. VIII en 280 bl., met platen. f 2-80.

Volgens een berigt in de Haarl. Courant van 9 Sept. 1858 noemt de Groninger Courant dit werk: een klassiek werk, waardig naast van senden's Alpenrozen vermeld te worden. Zal Ref. het zich ook ter taak stellen om eene vergelijking te maken tusschen dit en van senden's werk, of het oordeel daarover onafhankelijk van het laatstgenoemde zoeken te vestigen? Mij dunkt het kan den Schr. niet aangenaam zijn, dat hem zoo maar dadelijk de maat genomen wordt naar wat we in onze taal van reisbeschrijving, naar mijn weten, keurigst hebben. Ook geeft hij reeds dadelijk de verzekering, ‘dat de belangstellende lezer in dit boek weinig meer dan natuurtafereelen zal aantreffen.’ Van senden had, zooals bekend is, meer op het oog en heeft ook meer geleverd. Waar merkwaardige historische bijzonderheden aan eene plaats gebonden waren, vlocht v.s. ze in zijn reisverhaal in en gaf er daardoor eene aangename afwisseling aan. De Heer winkler prins doet juist omgekeerd; gewoonlijk ziet hij niets, wil hij opzettelijk niets zien, dan wat onmiddellijk de natuur betreft. ‘De duivelskansel, het heksen-altaar en dergelijke zaken’ zijn hem niet der moeite waard om ze te zien, terwijl hij er, om zoo te zeggen, naast staat. Goed! we hebben er volkomen vrede meê, dat de Schr. zoo denkt, maar dat zóó te zeggen, daarin ligt iets stuitends. Is het niet zoo goed als te zeggen: gij archaeologen van steviger of geringer gehalte, om uwe bemoeijingen geef ik nu letterlijk niets; bij slot van rekening is het

[p. 726]

toch niets waard; wat kan 't mij schelen of die dingen daar aan toevallige omstandigheden, die ik althans niet meer kan nagaan, hun ontstaan te danken hebben, dan wel of ze de getuigen zijn dat hier vroeger in een lang verleden menschen gewoond hebben? En of die menschen nu Germanen, Celten of Slaven geweest zijn, wat gaat mij dat aan? - Vóór eenige jaren was Ref. in Cassel, en had het genoegen de waterwerken op de Wilhemshöhe in beweging te zien. Dat zijn kunstwerken, maar waarin men toch de natuur zoo van nabij gevolgd heeft, dat het geheel de beschouwing ten minste wel waardig is. Te midden nu van eene groote menigte menschen, die zich in het gezigt verlustigden, plaatst zich een john bull met den rug naar een van de meest treffende tooneelen aldaar, tot niet geringe ergernis van de anderen. Zoo iets is stuitend!

Waarin van senden's reiswerk zich ook onderscheidt van dat des Heeren winkler prins (omdat we nu toch eens zoowat met de vergelijking begonnen zijn), dat is, dat we daar rust en kalmte uit iederen regel lezen, die wij dus ook zeker als zijne doorgaande gemoedsstemming op de reis mogen aannemen. Hier daarentegen eene koortsachtige zucht naar het natuurlijke, een bijna ziekelijke afkeer van het kunstmatige. Men kan begrijpen hoe de Schrijver zich zal verbeten hebben, toen de gids, die hem en zijn reisgezel naar de Baumannshöhle geleiden zou, hen aan den ingang daarvan eerst onderhield - en wel in dichtmaat - over de wonderen van het hol. Waarlijk er is iets in van het jonge paard, dat een poos lang de knellende banden van onvrijheid gevoeld hebbende, zich daarna er van verlost ziet en nu waardiglijk zijne vrijheid viert. Neen! De natuur wordt niet schooner, al wordt tot hare verheerlijking de kunst naar beneden getrapt; de afstand tusschen de beide moge dan nog dezelfde zijn, maar het standpunt van beschouwing is niet natuurlijk meer. En zeker de natuur is niet heerlijker voor hem die geene bevrediging vindt bij de kunst en het kunstmatige. Integendeel houd ik mij overtuigd, dat wie te midden van de menschenmaatschappij geen vrede vindt, dien vrede te vergeefs zoeken zal in de natuur; omdat hij alleen in het eigen binnenste te vinden is.

Wie weet hoe weinig hiervan de Schr. zich aan te trekken hebbe! niets zou Ref. aangenamer zijn dan dit te vernemen, maar dan - zooals socrates een wijsgeer was, hoewel de

[p. 727]

gelaatskundige allerlei min loffelijke eigenschappen op zijn wezen las, en hij daarin, volgens socrates' eigen erkentenis, tolk der waarheid was, zoo zou het kunnen zijn, en zoo zal het misschien ook wezen, dat enkele woorden en uitdrukkingen, door den Schr. gebezigd, tolken zijn van gevoelens en gedachten in vroegeren tijd bij den Schr. opgeweld.

Of ik niet behoorlijk voor de schoonheden van de overige gedeelten ontvankelijk geweest ben, ligt mogelijk! maar twee Hoofdstukken voldeden mij bijzonder: de Brocken en de Baumannshöhle, en het zijn juist die, waarin opmerkingen uit het gebied der natuurwetenschappen ingevlochten werden. En geen wonder, mijns bedunkens. Tafereelen met de pen te schetsen, waarbij gewoonlijk het voornaamste is, de gemoedstoestanden, waarin men zich bevond, met woorden te beschrijven, is zeer moeijelijk, en nog moeijelijker misschien is het om door die woorden warm te worden, meê te zien, meê te voelen. Daarom wordt zulk een verhaal ligt mat, wanneer er niet iets bij is voor het verstand zelf, iets wat niet bestemd is om zich dadelijk in gevoel op te lossen. ‘Het bevreemdde ons niet, wat wij kort daarna in de nieuwspapieren lazen, dat één dag later (na hun doortogt) de diligence in die oorden door gewapende roovers geplunderd was. Het is inderdaad jammer voor de lezers van dit reisverhaal, dat wij aan eene dergelijke gebeurtenis ontkomen zijn. Zoo iets verdrijft den slaap!’ Juist! maar non tali auxilio! gaarne hadden we gezien dat winkler prins zijne reisbeschrijving opgeluisterd had met opmerkingen uit het gebied der natuurwetenschappen, zooals van senden er reeds vele invoegde, maar zich hoofdzakelijk - volgens de rigting van zijne studiën - tot historische opmerkingen bepaalde.

Als een lapsus calami merken we aan op bl. 28 de zinsnede: ‘Onze aarde zweefde als een weggeslingerd deel van den dampkring der zon, als eene dampvormige massa om dit hemelligchaam.’ Bij naauwkeurige overweging van deze zinsnede zal de Schr. zelf inzien, dat zij bijna zooveel onjuistheden bevat als woorden.

Overigens bevat het werk genoeg van de voorwaarden om menig lezer aangenaam bezig te houden, en wanneer Ref. niet oordeelde dat dit zelfs zeer waarschijnlijk is, zou hij zijn individuëel minder gunstig oordeel korter uitgedrukt hebben.

[p. 728]

Anders ‘wie 't beter weet, die spreke, zonder mijnen toorn!’

Of de 4 bijgevoegde platen het werk wel juist versieren, zou Ref. niet durven beweren. De kleur, het midden houdende tusschen lila en violet, waarmede ze alle, sommige rijkelijk voorzien zijn, voldoet het best op de plaat voorstellende het meer van Como.
a.s.