Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Catalogus van de Boekerij der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, gevestigd te Amsterdam. Eersten Deels, Eerste Stuk. Amsterdam, Frederik Muller. 1857. In 8vo. XVIII en 342 bl. f 3-:

Wij Nederlanders hebben het in het praktische ver gebragt en mogen er roem op dragen. Wij weten op eene bewonderenswaardige manier van onzen slibgrond partij te trekken - terram facimus! En over het algemeen waar wij eenige zekerheid hebben dat er ‘wat meê te verdienen’ zal zijn, zijn wij vrij wel bij de hand. Op intellectuëel gebied evenwel hebben wij nog het een en ander van onze buren te leeren. In zeker opzigt is het wel goed dat wij daarmede zoo vlug niet zijn.

[p. 685]

Dat weêrhoudt ons van overdrijving. Daar hebt gij de Duitschers, die van alles eene Wissenschaft maken. Zoo las ik, eenigen tijd geleden, van eene Bibliothekswissenschaft, en toen ik bij mijn boekverkooper voor de aardigheid daarnaar onderzoek deed, vernam ik, tot mijne niet geringe verbazing, dat er, buiten verscheidene handboeken en andere geschriften over dat vak, twee tijdschriften uitkwamen, daaraan bijna uitsluitend gewijd. Maar, mijn hemel! dacht ik, weet men daar in ons land dan niets van? Want gij moet weten, lezer! dat ik mij op de hoogte zoek te houden van de hedendaagsche geschiedenis der wetenschap door onzen wel zeventigjarigen, maar toch vóór vier jaren verjongden Konst- en Letterbode. In den Bode nu hebben sommige Heeren strijd gevoerd, welk vak van wetenschap de toekomstige bibliothekaris onzer aloude Leidsche Akademiebibliotheek tot zijne studie moest maken. De Heer a. beweerde dat hij philoloog moest zijn, terwijl de Heer b. liever een genees-, of natuur-, of wiskundige aan het hoofd dier instelling geplaatst zag, en de Heer c. een godgeleerde en geschiedkundige aanbeval. Wij mannen van het Regt alleen, die toch even goed zulk een postje zouden kunnen gebruiken, schijnen niet in aanmerking te komen. Nu verklaar ik met de hand op het hart, dat het niet die miskenning van de juridische wetenschap was, maar de loffelijke zucht om er wat naders van te weten, die mij deed besluiten om eens bij onze wissenschaftliche naburen raad te vragen. Ik schafte mij dan aan een boekske van den Dresdenschen Bibliothekaris ebert, een man, zoo ik hoorde, die voor zijn vak leefde, en daarin zoo goed t'huis was, dat hij er beter dan iemand anders over kon oordeelen. Dat boekske voert ten titel: Die Bildung des Bibliothekars. Het moet door onzen Bibliothekaris te 's Hage, den Heer holtrop, in het Hollandsch vertaald zijn.

Nu, en het resultaat? Lezer! ik ben bang voor de Leidsche Bibliotheek. Want wat ebert van den toekomstigen bibliothekaris eischt, is reeds van zulk een omvang, dat hij er naauwelijks aan denken mag eene ‘liefhebberij-studie’ bij de hand te hebben, laat staan van een vak van wetenschap zijne uitsluitende studie te maken. De man die tot leuze moet hebben: aliis inserviendo consumor, mag waarlijk daaraan niet denken. Nu ben ik er van overtuigd, dat ebert die vereischten wel

[p. 686]

wat tot mikrologie uitstrekt, maar al behoeft men om bibliothekaris te zijn geen les genomen te hebben bij den timmerman om een plank te kunnen verleggen, er zijn zoovele andere zaken op te merken en kundigheden te verkrijgen, dat men er zich wel geheel aan wijden mag.

Het was dan ook met eenige schroomvalligheid dat ik, een leek in die wetenschap, er toe overging om verslag te geven van den aan het hoofd van dit opstel vermelden Catalogus. Gij denkt misschien dat die schroomvalligheid ten deele te wijten was aan de omstandigheid, dat het hier de Koninklijke Akademie van Wetenschappen gold? Juist het tegendeel, lezer! ik was op eene teleurstelling voorbereid door de vroegere uitgave van den onbruikbaren Catalogus van het Koninklijk Nederlandsch Instituut. Maar bij eene opmerkzame doorzage van dezen Catalogus bleek mij, dat onze naburen tot zijne zamenstelling niet ongeraadpleegd gelaten waren, en tevens dat dit met veel zorg en naauwkeurigheid geschied was. Ik wil echter mijne aanmerkingen vrijmoedig mededeelen. Mogt ik falen, dan word ik gaarne teregt gewezen.

De Hoogleeraar w. vrolik, Algemeene Secretaris der Akademie, heeft aan dezen Catalogus een Voorberigt toegevoegd, waarin hij ons o.a. mededeelt, dat daarin de rangschikking naar het formaat niet meer gevolgd is. Die afwijking van eene verouderde en ondoeltreffende methode behoefde waarlijk de verdediging niet die de Heer v. voor haar noodig acht. Eene andere mededeeling van den Heer v. stelde ons te leur, de beperking namelijk waaraan het gebruik der Bibliotheek onderhevig is. Ieder die daar een boek wenscht na te zien - de leden der Akademie natuurlijk uitgezonderd - moet zich eerst naar den Heer v. begeven om daartoe schriftelijke vergunning te vragen. Zonder dat wordt hij niet toegelaten! Mogt men toch dat stelsel van wantrouwen langzamerhand laten varen! Plaats de kostbare werken van geringen omvang op eene afgeslotene plaats, waar niet ieder bij kan komen, maar weer niet ieder uit eene Bibliotheek, uit vrees dat hij misschien plan mogt hebben iets te ontvreemden. Beter dat één boek weg raakt dan dat er honderd ongebruikt blijven liggen. En kunnen de beambten aan de Bibliotheek dan niet cenig toezigt houden op verdachte personen?

Wij vinden hier de beschrijving der op de Bibliotheek het

[p. 687]

best vertegenwoordigde vakken: de werken van algemeenen inhoud, en het eerste gedeelte der geschiedenis. De eerste afdeeling: Werken van vorstelijke Maatschappijen en geleerde Genootschappen (dat epitheton vorstelijk keert telkens terug) is vooral zeer rijk; men heeft dit aan de zorg van den ijverigen Secretaris der Akademie te danken. Aan dezen is men ook de belangrijke aanteekeningen verschuldigd aan de lijst dier werken toegevoegd, waarin het geboortejaar en eenige bijzonderheden betreffende die vereenigingen worden medegedeeld. De opmerking in de Voorrede, dat de geschiedenis dier uitgaven voor de studie der ontwikkeling van een volk van belang kan zijn, is zeker zeer waar, maar hoe de geachte Schrijver zich daaruit van zijn regeringsvorm (sic) en van de inborst zijner vorsten een helder beeld heeft kunnen scheppen, gaat ons verstand te boven. Maar dat daargelaten, wij ontmoeten hier eens iets vrij volledigs, en dat is veel op eene Nederlandsche Bibliotheek. Het komt ons echter voor, dat men om die volledigheid goed te doen uitkomen, hier vele werken geplaatst heeft, die beter elders gerangschikt waren, zoo b.v. de meeste werken van genootschappen aan een bijzonderen tak van wetenschap gewijd, die dan toch bij dien bijzonderen tak eerder behooren dan bij de werken van algemeenen inhoud. Ook bevreemdt het mij, dat onder die genootschappen eene staatscommissie voor de geologische kaart van Nederland gerekend wordt.

De eerste aanmerking geldt ook van de tweede, karig vertegenwoordigde afdeeling: Tijdschriften. Wie zal daar b.v. zoeken de Staatscourant, tydemans Magazijn voor het Armwezen, De Tijdgenoot - waarbij de naam des schrijvers (de bosch kemper) niet genoemd is - en andere dergelijke werken, die bij hun vak behooren? Van de derde afdeeling: Encyclopaediën, merken wij alleen hare groote armoede op. Van meer omvang is de vierde afdeeling: Bibliographie en Bibliotheek- (lees: Bibliotheeks) wetenschap. Over de geschiedenis der boekdrukkunst vindt men hier zeer weinig, over bibliographie eenige goede boeken, over de bibliotheekswetenschap zoo goed als niets, behalve eene aanzienlijke verzameling van catalogussen. Waarom is hier wel de catalogus van het Instituut van 1841, niet die van 1821 vermeld? En dat in de bibliotheek van het voormalig Instituut zelve! Onder de catalogussen der

[p. 688]

boekerijen van bijzondere personen treffen wij dien van den beroemden marnix (1599) aan.

De vijfde afdeeling, of liever de eerste van het tweede hoofdvak behelst de Geschiedenis van Nederland met hare hulpwetenschappen, gecatalogiseerd, zooals uit de Voorrede blijkt, door den Heer m. roest, mz., onder-bibliothekaris der Akademie. De beschrijving is zeer uitvoerig, en, zoo ver wij kunnen nagaan, naauwkeurig. Maar dat ook alle pamphletten hierin opgenomen zijn, daarmede kunnen wij ons volstrekt niet vereenigen, en wel om de volgende reden.

Van de aanzienlijke verzameling van pamphletten van den Heer frederik muller verschijnt, zooals men weet, een door den Heer p.a. tiele met zorg bewerkte catalogus. In het prospectus dat aan die uitgave voorafging, is het plan gemaakt om dien door eene beschrijving van alle op de verschillende bibliotheken in ons land aanwezige pamphletten te doen volgen, voor zoo ver deze niet bij hem voorhanden waren. Wij verwachten dus met der tijd eene zoo volledig mogelijke bibliographie dier litteratuur. Was nu de verzameling van de Koninklijke Akademie op zich zelve tamelijk volledig, dan zou deze Catalogus reeds voorloopig als bibliographische leiddraad kunnen strekken, maar hoewel zij vele belangrijke stukken behelst, die de Heer muller mist, is zij veel minder aanzienlijk dan de verzameling van dezen. Nu is ten koste van de Akademie een onnoodig werk verrigt. Waren hier nog maar alleen de pamphletten beschreven, die niet reeds in des Heeren muller's Catalogus zijn opgenomen en de andere kortelijk aangewezen, dan zouden wij er vrede mede hebben. Maar ook van deze zijn de titels even uitvoerig afgeschreven. En hoe zal dit gaan met alle stukken die in lateren tijd (omstreeks 1640-50) over de Engelsche onlusten hier te lande verschenen en die voor de geschiedenis een zeer gering belang hebben? Zal men die even uitvoerig catalogiseren?

Ten slotte nog eene andere opmerking. Onder de algemeene werken over onze geschiedenis zijn een aantal werken opgenomen, die slechts een enkel tijdvak behandelen. Zoo vinden wij hier van meteren, de heuiter, basnage (1648-78), aitzema (van 1621 af), le clerc (van c. 1550 af), de Staatkundige Historie van Holland (van 1756 af), stuart (van 1752 af), enz. Eene oude uitgave der Divisie-Kronijk is geplaatst

[p. 689]

vooraan bij het eerste tijdvak (N^o. 95), de vermeerderde uitgaven van gouthoeven en de veer vinden wij hier (N^o. 50, 52). Al die werken hadden eene plaats moeten vinden bij het tijdvak, waartoe zij het meest behooren, van meteren bij de geschiedenis van onzen opstand tegen Spanje, en zoo voorts.

Maar laten wij om die fouten het goede niet over het hoofd zien - het is al veel gewonnen dat wij hier een con amore bewerkten Catalogus hebben. Goede rangschikking is ook verre van gemakkelijk en vordert uitgebreide boekenkennis, die slechts door jarenlange ondervinding verkregen kan worden. Voor de naauwkeurige beschrijving komt den Heer roest alle lof toe. Hij moge eene krachtige hulp worden om ook in ons land de ‘bibliotheekswetenschap’ te vestigen!
v.v.d.