Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Levensstadiën. Door C. Pruys van der Hoeven. Utrecht, C. van der Post, Jr., Amsterdam, C.G. van der Post. 1857. In post 8vo. X, 2 en 259 bl. f 3-:

De Hoogleeraar pruys van der hoeven behoort tot de weinige mannen in ons vaderland, die, Medici en daarbij ook Christenen zijnde, voor hunne Christelijke gevoelens rond en open durven uitkomen. Vóór een viertal jaren verkwikte hij ons door zijne Studie der Christelijke Anthropologie, een boek

[p. 666]

hoog gewaardeerd door allen die, even als hij, afkeerig van twisten en partijschappen, het ware Christendom liefhebben, en getuigende van een geest die zeldzaam onder geleerden, vooral mannen van zijn vak, wordt aangetroffen. In warme, bezielde, echte hartetaal heeft hij zijne overtuiging aangaande de levenwekkende en levenonderhoudende kracht van het Evangelie daarin neêrgelegd, op eene wijze zoo ver verwijderd van alle schoolsche stijfheid of geleerdheid, dat het eerder eene vertrouwelijke mededeeling scheen van den broeder aan den broeder, of van den vriend aan den vriend. De welsprekendheid, de aangename wijze van zich uit te drukken en zijne gedachten in behagelijke vormen te kleeden, erfelijk naar 't schijnt in zijn geslacht, had zich ook in dit geschrift niet verloochend. Van daar dat het iets bijzonder aantrekkelijks had en heeft, inzonderheid voor den jeugdigen mensch, en de Schrijver er in wijden kring, meer welligt nog dan hij zelf dacht, veelvuldig nut mede heeft gesticht.

Vier jaren zijn er verloopen, sedert de Hoogleeraar op zoo treffende en innemende wijze zijne overtuiging over Geneeskunde en Christendom heeft uitgedrukt. In die jaren zijn de vijandelijke woelingen van ongeloof en bijgeloof, welke de Schrijver zich toen geroepen voelde te bestrijden, niet verminderd (integendeel, zij woeden steeds heviger voort), maar is hij zelf in zijne overtuiging aangaande het onmisbare en volstrekt onontbeerlijke van het ééne groote geneesmiddel tegen de kwalen en jammeren des tijds dagelijks meer en meer versterkt. Daarbij is een broeder, een hoog- en rijkbegaafde broeder, de vriend en vertrouwde zijns harten gedurende een lange reeks van jaren, hem ontvallen. Een en ander heeft hem bewogen op nieuw de pen op te vatten, en het veld der meer exacte wetenschappen voor een poos verlatende, nogmaals de banier te planten op een gebied tot welks opsporing en betreding de omgang met zijn overleden broeder zelven, gelijk hij blz. 3 getuigt, hem 't eerst heeft aangedreven. De vruchten van deze zijne jongste nasporingen en overpeinzingen heeft hij zamengevat onder den wel wat vagen titel van Levensstudiën. Eigenlijk is dus dit zijn geschrift niet iets nieuws, maar veeleer eene voortzetting, eene uitbreiding, een tweede Deel, als gij het zoo noemen wilt, van zijne Anthroplogie. Tusschen beide geschriften bestaat dan ook een naauwe graad

[p. 667]

van verwantschap; veel van hetgeen dáárin ons heeft getroffen, vinden wij hier weder; toch verschillen zij ook weder grootelijks, vooral in den vorm. Bedrieg ik mij, of heeft de vorm hier niet eenigzins ongunstig gewerkt, en de onbestemdheid van uitdrukking op den titel ook aan het geheel van de zamenstelling van dit werkje niet wel iets minder bepaalds gegeven? Mij ten minste kwam het zoo voor.

In de Anthropologie waren de onderscheidene rubrieken scherper afgedeeld en droegen meer bestemde opschriften. Hier vloeijen de afdeelingen wel wat in elkaâr en moeten wij de inhoudsopgave nog wel eens te hulp roepen om te zien in welk hoofdstuk wij ons bevinden: Levensstudie, Levens-praktijk, Levens-theorie, Levens-kritiek, Levens-verwantschap, of nieuwe Leven; daardoor missen wij soms de noodige helderheid, en is de Schrijver nog al eens aan het afdwalen geraakt, een gevaar waarbij al heel ligt een ander zich voegt, dat namelijk van in herhalingen te vervallen. Wij noemen dit gebrek omdat het, naar 't ons voorkomt, de lezing en het regt verstand misschien voor sommigen minder aangenaam of gemakkelijk zal maken, en wij het boek juist zoo gaarne in veler, veler handen wenschten. Trouwens, de hoofdgedachte van het werk is duidelijk genoeg en ook de Voorrede spreekt haar helder uit. De Hooggel. Schrijver wil verzoening van geloof en wetenschap. Hij wil dat deze beide niet als heterogene bestanddeelen tegenover elkander zullen blijven staan, maar dat zij elkander zullen bezielen, doordringen, beheerschen als beide leden van één ligchaam. Hij wil een levend geloof, een Christendom dat alles gelijkelijk bezielt, opneemt, heiligt; ook de wetenschap. Want het Christendom is hem het leven, de kracht bij uitnemendheid, zonder welke niets waarde of duur heeft voor den mensch. ‘De mensch’ - het is zijne geliefkoosde stelling of spreuk, die hij gedurig en op allerlei wijze ontwikkelt en in 't licht stelt - ‘de mensch wordt eerst als Christen waarlijk mensch, beantwoordt dán eerst ten volle aan zijne bestemming.’ Nu is deze gedachte - ik geef het gaarne toe - niet nieuw, en voor den hedendaagschen godgeleerde zeker allerminst verrassend, maar als zoodanig spreekt de Hooggel. Schrijver ze ook niet uit. Hij wilde alleen er de aandacht bij vernieuwing op doen vestigen. Hij wilde - en hiertoe schreef hij zijne Studiën - er het zijne toe bijdragen, dat die gedachte meer

[p. 668]

algemeen verspreid, gekend, beoefend worde, opdat in kerk, en school, en maatschappij, en huisgezin de zoo lang gewenschte, de zoo vurig verbeide Wedergeboorte, waar de Heer en de Apostelen op doelen, meer en meer tot stand kome.

Veelvuldig maakt hij gebruik van aanhalingen uit de geschriften van zijn overleden broeder en neef. Sommigen zullen zich mogelijk daaraan ergeren, en als ik het zeggen zal, ook mij heeft het wel eens gehinderd. Waartoe toch dat gedurig aanhalen van elkander, 't geen ons onwillekeurig doet denken aan wat de Franschen geestig plegen te noemen: société d'admiration mutuelle? Toch hoop ik dat dit geen hinderpaal zal zijn, krachtig genoeg om iemand van de aanschaffing of de lezing van dit boek terug te houden. Wie er zich door liet terughouden, hij zou zeer zeker zich zelf van de kennismaking met een uitnemend en allerleerzaamst geschrift berooven en wezenlijk schade lijden. Zulke boeken toch brengen rijke winst aan. Zij openen het geestesoog, verhelderen het verstand, verwarmen het gemoed, en zullen menigeen, zoo wij vertrouwen, eene schrede nader brengen tot christus. Den hooggeachten Schrijver brengen wij daarom onzen hartelijken dank voor wat zijne pen ons schonk. Aan alle weldenkenden, aan alle mannen van wetenschap, aan alle huisvaders en huismoeders, bovenal aan Neêrlands jongelingschap, zij het dringend ter lezing aanbevolen!
b.