|
| |
| |
| |
Boekbeschouwing.
Huldrich Zwingli, de Kerkhervormer, door J. Tichler, Theol. Doct., en Predikant te Leiden. Tweede Deel. Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. 1858. In gr. 8vo. IX en 513 bl., met drie platen en een fac-simile. f 5-40.
Gelijk zacht ruischende wateren van een kalm daarheen vlietende beek, gaat het verhaal van zwingli's levensbijzonderheden door Dr. tichler in dit Tweede en laatste Deel voort. Onze ingenomenheid met dezen arbeid, zooals wij die bij de aankondiging van het Eerste Deel hebben uitgesproken, is door de kennismaking met het vervolg en slot des werks niet verminderd. Integendeel, ook hier schemert op elke bladzijde de grondigheid van bewerking en het onpartijdig oordeel des schrijvers duidelijk door. Wij krijgen zwingli meer en meer lief, hoe langer wij op zijne beeldtenis staren; onze hoogachting voor den edelen en onverschrokken Hervormer klimt, hoe nader hij tot den grenspaal zijner aardsche loopbaan komt.
Wij leeren hier meer bepaald de schriften van den Hervormer kennen. Is zwingli zelf in den eigenlijken zin als strijder opgetreden voor de groote zaak, waaraan hij zijn leven had gewijd, door het zwaard ter verdediging van zijn vaderland te ontblooten, ook met de pen heeft hij op eene waardige wijze den strijd voor waarheid en vrijheid gevoerd. Hij had met verschillende tegenstanders te kampen. Gelijk in Duitschland, zoo werd ook in Zwitserland groot nadeel aan de zaak der Hervorming toegebragt door hen, die zich aan overdrijving schuldig maakten en de vrijheid misbruikten tot losbandigheid, de letter van het evangelie eerden, in plaats van zich door den geest des evangelies te laten besturen. Onder deze bekleedden de zoogenaamde Wederdoopers eene voorname plaats, en aan het hoofd dezer sekte bragt stumpff te Zurich vele gemoederen in beweging. In den beginne zocht hij zwingli tot zijne gevoelens over te halen en op zijnen weg van hervorming mede te slepen; maar deze verzette zich tegen den onverstandigen woelgeest met al de kracht, die in hem was.
| |
| |
Eerst poogde hij hem met zachtmoedigheid van het dwaalspoor terug te brengen. Toen dit niet baatte, trachtte hij hem door kloekzinnige en vernuftige redenering van zijne dwaling te overtuigen; en eindelijk vatte hij de pen op, om het verderfelijke van soortgelijke leeringen, als door stumpff en de zijnen den volke werden verkondigd, in het licht te stellen.
De woelingen, door deze onruststokers te weeg gebragt, deden bij zwingli, even als bij luther, de regtmatige vrees ontstaan, dat men hiervan de Hervorming zou beschuldigen, als kon zij niet anders dan zulke vruchten kweeken. Daarom trad hij als pleitbezorger der Hervorming op in een geschrift over het oproer en wat daartoe aanleiding gaf. De veelvermogende kracht zijner polemiek werd zelfs door zijne vijanden erkend. Toen zwingli zich eens, bij gelegenheid van een aanval op zijne woning, niet zoo spoedig vertoonde, als men wel wenschte, riepen zij hem toe: ‘als hij niet schrijven kan, vermag hij niets’. Aan allerlei beleedigingen en baldadigheden stond hij bloot. Soms verkeerde hij in gevaar van zijn leven. Doch te midden van al dien tegenstand verloor hij zijnen moed noch zijne zelfbeheersching. Onbewimpeld bleef hij voor zijne gevoelens uitkomen, maar deed het toch met wijze voorzigtigheid, zonder noodeloozen aanstoot aan andersdenkenden te geven. Onvermoeid ging hij voort, de zaak der Hervorming te verdedigen. Zijn geschrift over het leeraarsambt, en vooral wat hij over het Avondmaal geschreven heeft, strekt daarvan ten bewijze. Eerst langzamerhand kwam hij tot die heldere denkbeelden omtrent de gedachtenisviering van des Heeren dood, waardoor eene onherstelbare klove tusschen hem en luther is ontstaan. Duidelijk stelt tichler in het licht, dat zwingli zijne denkbeelden niet van carlstadt heeft ontleend, en evenmin, toen hij reeds tot betere overtuiging was gekomen, zooals sommigen meenen, nog de oude dwaling openlijk verkondigd heeft. Eerst toen de gemoederen genoegzaam waren voorbereid, en hij zelf door ijverig onderzoek en herhaalde gesprekken met onderscheiden geleerde en vrome mannen volkomen vastheid van overtuiging had verkregen, durfde hij voorstellen, om te Zurich de mis af te schaffen en
daarvoor de evangelische Avondmaals-viering in de plaats te stellen. Veel had er toe bijgedragen, om de denkbeelden aangaande het Avondmaal bij de gemeente te zuiveren en te verhelderen, wat zwingli daar- | |
| |
omtrent uitvoerig had geschreven in zijn werk over de ware en valsche godsdienst, dat wij als een kort begrip der waarheden van het Christendom kunnen beschouwen. Treffend was de eerste viering van het Avondmaal op nieuwe wijze, zooals die te Zurich den 13den April 1525 plaats had. De grondslag der Hervorming was daarmede voltooid, en het gebouw in zooverre opgetrokken, als de Hervorming zelve tot de harten harer belijders was doorgedrongen.
Het is te betreuren, dat er onder de verschillende korypheën der Hervorming niet meer eenheid en overeenstemming heerschte. Het groote werk zou daardoor zeer zijn bevorderd. Maar, gelijk zwingli met luther in het strijdperk trad, zoo ontstond er ook eene verwijdering tusschen hem en erasmus, ten gevolge van verschil van gevoelen in de opvatting der Christelijke waarheid. Te meer bedroevend was dit verschijnsel, omdat hierdoor de krachten van zwingli werden verdeeld en verlamd, terwijl hij ze zoozeer noodig had, om zijne tegenstanders van Roomsche zijde te bestrijden. Onder deze was ook de beruchte doctor eck. Niet tevreden met zijn kamp, tegen luther gevoerd, trad deze nu ook tegen den Zwitserschen Hervormer op. Eene uitnoodiging tot een openbaar gesprek te Baden werd door zwingli afgeslagen. Hij begreep dat hij buiten Zwitserland niet veilig zou zijn; en er was reden tot zulk eene vrees; want van alle kanten staken zijne vijanden de hoofden bijeen, en smeedden plannen, om hem uit den weg te ruimen. Wel had de fel bestreden held al de kracht zijns geestes noodig, om te midden van de velerlei stormen, die rondom hem woedden, niet te bezwijken. Het doet ons goed, als wij zien, hoe hij in dien benarden tijd den steun van liefhebbende vrienden ondervond, zooals van den beroemden oecolampadius, die hem in den treurigen Avondmaalsstrijd met hoofd en hart ter zijde stond. En had hij vroeger zich vruchteloos tegen de dwalingen der Wederdoopers uitgesproken, thans mogt hij de voldoening smaken, dat hunne booze bedoelingen ook door de overheid werden ingezien, en het kwaad, waartegen hij zoo menigmaal de stem had verheven, met gestrengheid werd gestraft.
Te lang zou het ons bezig houden, wanneer wij onzen schrijver wilden volgen, waar hij ons inleidt in het meer bijzonder leven van den Hervormer, zijne briefwisseling met zijne vrienden,
| |
| |
zijne werkzaamheden in den naasten kring, die hem omgaf, zijne gewoonte om elke gelegenheid aan te grijpen tot verspreiding van het zuiver evangelie-licht, zijne zorg voor de belangen der Zurichsche gemeente. Met een woord spraken wij reeds over den strijd, door hem met luther gevoerd omtrent de beteekenis van het Avondmaal. Deze barstte tegen het eind van 1526 in al zijne hevigheid los, en vooral hier kwam het karakter van zwingli veel gunstiger uit dan dat van luther. Zwingli wist aan zijne onwrikbare vastheid van overtuiging te gelijk eene gematigdheid en liefde te paren, die bij luther dikwijls door stijfhoofdigheid en onverzettelijkheid werd verdrongen. Het is eene donkere bladzijde in de geschiedenis der Hervorming, die ons deze beide groote mannen tegenover elkander vertoont. De naweeën van hunnen twist duren nog in Duitschland voort. Reeds toen kwamen de wrange vruchten aan het licht, onder anderen bij gelegenheid van het openbaar godsdienstig gesprek te Bern, dat zooveel heeft toegebragt om de zaak der Hervorming in Zwitserland te doen zegevieren.
Al meer en meer werden intusschen te Zurich de banden der Roomsche Kerk afgeworpen. Eene geheel nieuwe inrigting van het kerkbestuur werd door zwingli tot stand gebragt. En hiermede niet tevreden, zocht hij ook het wereldlijk bestuur te hervormen, en in het belang der godsdienst de verschillende kantons, waar het licht des evangelies was doorgedrongen, zich naauwer aan elkander te doen sluiten. Dit alles gelukte hem volkomen. Er vormde zich een Evangelisch Verbond, dat voor Zwitserland de belangrijkste gevolgen had. Zwingli was door deze bemoeijingen op het gebied der staatkunde getreden, en ook hier toonde hij zich wel te huis. In een schrijven aan al de steden behandelt hij de vraag, aan welken regeringsvorm de voorkeur moet gegeven worden, en spreekt als zijne welgegronde overtuiging uit, dat de monarchie verre boven de aristokratie of demokratie te verkiezen is. Spoedig bleek de noodzakelijkheid van het gesloten Evangelisch Verbond. De vijf kantons, die aan Rome getrouw waren gebleven, gordden de wapenen aan voor hunne moeder, de kerk; er ontstond een burger-oorlog in Zwitserland, die een stroom van bloed heeft doen vloeijen. Zwingli had alles gedaan wat hij kon, om den strijd te voorkomen; maar te vergeefs. Wel
| |
| |
werd er te Kappel, waar de krijgvoerende legers elkander ontmoetten, een vrede gesloten, doch slechts in schijn: spoedig ontbrandde het smeulend vuur met nieuwe en nog veel feller woede. In den tusschentijd had het beroemde gesprek tusschen luther en zwingli te Marburg plaats, waar de breuk tusschen de beide Hervormers tot eene onherstelbare klove werd. Van alle kanten zien wij zwingli door tegenstanders omringd; en toch heeft hij nog lust en kracht, om te Zurich aan het zielenheil van enkelen in stilte te arbeiden, en op den rijksdag te Augsburg in geschrifte ook zijne stem te midden van die der andere Hervormers te doen hooren. Doch thans naderde het tragisch eind van zijn werkzaam en moeitevol leven. Vergeefs was de poging, door velen beproefd en ondersteund, om den vrede tusschen hem en luther te herstellen. Hoe meer de beide groote mannen met elkander in aanraking kwamen, des te meer openbaarde zich de afstand tusschen hen, des te grooter werd de klove, omdat zij uitgingen van een geheel verschillend standpunt, en niet op denzelfden grond het gebouw hunner overtuiging hadden gevestigd. Ook de vrede, te Kappel gesloten, bleek allengs slechts een vrede in schijn. De Roomschgezinde kantons hielden niet op, de Hervormden te vervolgen. In Zurich zelf nam het aantal der vijanden van zwingli, ten gevolge van allerlei geruchten, die er ten zijnen nadeele werden uitgestrooid, dagelijks toe. Zwingli poogde zich aan het dreigend gevaar te onttrekken. Hij bood den raad zijn ontslag aan, en verzocht vrijheid om zich met de zijnen te mogen verwijderen. Doch men begreep maar al te goed, hoezeer juist in deze moeijelijke omstandigheden de raad en hulp van zwingli noodig was, en drong bij hem aan, dat hij van zijnen wensch mogt afzien. Hij liet zich overhalen. Nog eenmaal sprak hij openlijk zijne overtuiging uit in zijn laatste
geschrift: korte en duidelijke verklaring van het Christelijk geloof. Nu barstte de oorlog uit met volle kraeht. Zwingli toog mede ten strijde. De gevolgen zijn bekend: hij werd gedood op den 11den October 1531. Het volk koelde zijne woede nog aan het weerloos lijk, hieuw het in stukken en gaf het prijs aan de vlammen. Zoo eindigde het leven van den man, die niet minder dan luther eene eerste plaats verdient onder hen, die het licht der waarheid op nieuw in den nacht van onkunde en zedeloosheid hebben ontstoken.
| |
| |
Dr. tichler heeft hem een waardigen lauwerkrans gevlochten, door zijne uitvoerige en naauwkeurige beschrijving van zwingli's leven. Wij hebben met losse trekken den inhoud medegedeeld van het Tweede Deel van zijn werk, en in plaats van thans, naar veler recensenten gewoonte, onze aankondiging met een breede rij van drukfouten te besluiten, willen wij den schrijver alleen dankzeggen, en elk onzer lezers opwekken, zich met dit werk gemeenzaam te maken.
-r- |
|
Auteursrechtvrij