Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

De Godsdienst in het Leven, of de Christelijke Zedekunde. Voorlezingen voor beschaafden, door Dr. Heinrich Gelzer, Hoogleeraar aan de Universiteit te Berlijn. Te Amsterdam, bij H. Höveker. 1858. In gr. 8vo. 202 bl. ingen. f 1 -: geb. f 1-25.

De Christelijke Moraal heeft ten onzent en in onze dagen juist geen roemen, dat zij door de theologen bij voorkeur wordt beoefend. Des te liever was het ons, dat dit op haar gebied

[p. 575]

zich bewegende werk van gelzer in een Neêrduitsch gewaad werd gestoken. Uitgaande van de stelling, dat het nieuwe leven, 't geen onze tijd behoeft, moet beginnen van de Christelijke levensvernieuwing der individuën, onderzoekt hij eerst, hoe het natuurlijk leven van den enkele tot een Christelijk leven wordt verheven, en vervolgens, hoe dit persoonlijk Christelijk leven zich ontwikkelt en vestigt in de gemeenschap, in het zigtbare, maatschappelijke leven: in 't huisgezin namelijk, in de kerk, en in den staat. Wij waren aanvankelijk voornemens, om met onze lezers deze hoofdafdeelingen ook in hare onderdeelen te volgen, en hun alzoo een doorloopend schema van het boek aan te bieden; maar wij vreesden, dat soms de levende, frissche, warme woorden des S. onder die analyse dood, dor, en koud mogten worden, of althans schijnen, en dat wij dusdoende welligt iemand van eene lectuur mogten afschrikken, die wij zóó gaarne in aller handen en harten zagen. Fijner menschenkennis toch, dieper en vruchtbaarder inzage in de ethische zijde des Christendoms, klaarder en onpartijdiger toelichting en zorgvuldiger vermijding van de uitersten, waartoe men hier zoo ligt vervalt, hebben wij voor ons - dat betuigen we met opregtheid niet alleen, maar met dankbaarheid - nergens elders aangetroffen. Over elke en eene iegelijke bijzaak zal wel niemand het altijd met eenigen schrijver ter wereld ééns zijn; maar - een paar bladzijden uitgezonderd, waarin g. zich genoodzaakt ziet het Roomsche monnikenwezen en het Protestantsche methodisme gelijkelijk te bestrijden - zouden wij geene Christelijke gezindte of rigting kennen, die zich niet met zijne hoofddenkbeelden zou kunnen en moeten vereenigen. Voorwaar, wie den weg tot geluk inslaat, hem in deze bladen aangewezen, hij zal aan 't einde dien weg voor de koninklijke heirbaan erkennen, welke alleen ons zeker en veilig in 't schoone Vredeland brengen kan!

Zoo kernvol de inhoud, zoo aangenaam zal ook in 't oorspronkelijke de stijl wezen. In de Nederduitsche overbrenging is hij dit ten deele ook nog wel, en wij willen den Vertaler geenszins alle verdienste ontzeggen; maar zekere slordigheid, misschien uit overhaasting geboren, mogen we toch in hem niet vergoêlijken. Zijne Germaansche woorden - die lof komt hem toe - zijn niet vele, maar hier en daar zijn ze

[p. 576]

er evenwel, b.v. bl. 133: verbinding voor verbindtenis, bl. 192: ongebroken voor onverbroken; van Germaansche woordvoeging heeft hij zich evenmin altijd vrij gehouden, b.v. bl. 16: Is het ons toch allen niet, voor: 't Is ons allen toch niet, of beter immers niet; dat hij zijnen auteur niet overal verstaan hebbe, blijkt op bl. 6, waar de periode: ‘De vatbaarheid om zich door den nood te laten helpen vormt zich in het binnenste van het gemoed, wanneer de mensch zich in het middenpunt van zijn leven weder oprigt’, ons een volkomen raadsel is gebleven; en reeds zijne tamelijk menigvuldige dezelve's bewijzen, dat hij ook in onze hedendaagsche Nederlandsche taal nog niet geheel naar behooren t'huis is. Onuitstaanbaar vooral zijn soms de aangehaalde dichtregelen vertolkt, b.v. bl. 61:

‘Wie konde dan het leven regt beseffen?
Wie heeft de helft daarvan niet reeds verloren
In droomen, koorts in ijdel zamentreffen,
In liefdepijn, in tijdverkwistend boren?’

of wel:

‘Daarom, prijst hem, die niet begeert!
Wat ware hier, in d' aardschen kloof,
Des zoekens of des vindens weerd?’

Zie, is 't niet jammer van 't heerlijke boek, dat het door zulke dwaasheden moet ontsierd worden? En nog minder dan met den Vertaler, hebben we met den Uitgever vrede. Een onsterke en leelijke omslag, een smakelooze titel, een nu eens wit en dan weder graauwachtig papier, welks eerste katern zelfs met de volgenden niet in grootte overeenkomt, eene uitgesletene letter, en eene nu ja nog al redelijke, maar toch, al was 't maar door de gedurige verwisseling der n en u, verre van onberispelijke correctie, zijn waarlijk niet zeer geschikt om aan een verdienstelijk werk een oog te geven, en het onder de menschen te brengen. Toch - ook zoo als het daar ligt, vinde het, indien onze aanprijzing iets vermag, zijnen weg tot de portefeuille van ieder godsdienstig leesgezelschap, tot het boekenplankje van ieder beschaafd gezin, tot de bibliotheek van iederen Evangeliedienaar.
v.p.